چرخش ایران به سمت شرق

برای ایران، شرق جایگزین اتحادیه اروپا می شود؟ (بخش بیست و هفتم)

ناتوانی اروپا در عمل به تعهدات برجامی بود که ایران را به اقدام واداشت

ایران در نهایت در پاسخ به ناکارآمدی اقدامات اتحادیه اروپا و ناتوانی آن در اجرای صحیح برجام از طریق ارائه مشوق های اقتصادی به ایران، به سیاست «صبر راهبردی» خود پایان داد و سیاست «مقاومت حداکثری» را آغاز کرد. اعمال فشار آمریکا سبب شد ایران به طور تدریجی از تعهدات برجامی خود عقب نیشینی کند و استراتژی افزایش سهم در بازی برای وادار کردن اتحادیه اروپا به یافتن راهی برای اطمینان از اجرای صحیح توافق و بازگرداندن ایالات متحده را به آن در پیش بگیرد.

ادامه مطلب

برای ایران، شرق جایگزین اتحادیه اروپا می شود؟ (بخش بیست و ششم)

اروپا در همکاری با ایران منافع استراتژیک دارد

اختلاف دیرینه در دو سوی اقیانوس اطلس بر سر نحوه برخورد با ایران ناشی از برداشت های مختلف در واشنگتن و بروکسل درباره چگونگی دستیابی به ثبات در خاورمیانه، منافع مشترک اتحادیه اروپا و آمریکا، است. جدای از طرح گفتمان دولت باراک اوباما، برنامه امنیتی ایالات متحده در این منطقه اساسا قدرتمندسازی متحدان منطقه ای خود به ویژه اسرائیل و عربستان سعودی به عنوان ستون های اصلی این استراتژی، و به موازات آن تلاش برای انزوای ایران به عنوان منبع همه بی نظمی ها در منطقه، بوده است. در مقابل، رویکرد بروکسل مبتنی بر در نظر گرفتن تهران در میان گفت و گو کنندگان اصلی در منطقه بوده است: از نظر اروپا، ایران سهم زیادی در امور منطقه دارد و بنابراین، دستیابی به راه حل طولانی مدت بدون دخالت آن ممکن نیست. به علاوه، پشت رویکرد «تعامل سازنده» اتحادیه اروپا، اعتقاد به تاثیر تعدیل کننده تعامل وجود دارد: اعتقاد به اینکه ارائه مشوق های اقتصادی، سیاسی و سایر اقدامات به ایران، نظام جمهوری اسلامی به «بازی مطابق قوانین» تشویق می شود.

ادامه مطلب

برای ایران، شرق جایگزین اتحادیه اروپا می شود؟ (بخش بیست و دوم)

موضع آمریکا در قبال برجام از همان ابتدا ضعف داشت

از همان ابتدا ضعف خاصی در موضع ایالات متحده وجود داشت: سنای تحت سلطه جمهوری خواهان هرگز از مذاکرات اوباما حمایت نکرد و برجام هرگز برای تصویب به سنا فرستاده نشد که بدان معنا بود که دولت آمریکا برای ادامه لغو وعده داده شده تحریم ها مجبور بود به طور دوره ای (هر ۹۰ روز بر اساس قانون بازنگری توافقنامه هسته ای ایران و هر ۱۲۰ روز بر اساس قانون مجوز دفاع ملی ۲۰۱۲) معافیت ها را با استفاده از مفاد قانونی تمدید کند. ضعف شدید این روند حقوقی و قانونی با روی کار آمدن رئیس جمهوری ترامپ و محکومیت آشکار توافق هسته ای از سوی او آشکار شد. ترامپ برجام را «یک توافق وحشتناک یک طرفه» توصیف می کرد که هرگز نباید انجام می شد. از همان ابتدا مشخص بود که تیغه گیوتین دیر یا زود رها خواهد شد و بر سر برجام فرود خواهد آمد. سرانجام در ۸ مه ۲۰۱۸ ایالات متحده به طور یکجانبه از برجام خارج شد. تنها اسرائیل و عربستان سعودی از تصمیم رئیس جمهوری ترامپ استقبال کردند که بازتابی از ارتباط برنامه هسته ای ایران و سیاست منطقه ای بود.

ادامه مطلب

برای ایران، شرق جایگزین اتحادیه اروپا می شود؟ (بخش چهاردهم)

چین روابط با آمریکا را فدای ایران نمی کند

مهم ترین عامل خارجی در شکل گیری روابط چین و ایران، ایالات متحده است. واشنگتن به طور مستقیم و غیرمستقیم بر روابط پکن-تهران در سه سطح متفاوت تاثیر می گذارد. اول، روابط دو جانبه پکن و تهران است؛ دوم، روابط منطقه ای است و شامل حضور چینی ها در خلیج فارس می شود؛ سوم، رقابت جهانی بین چین و ایالات متحده است که بر روابط چین و ایران تاثیر دارد. اگرچه مرزهای بین سه سطح مشخص نیست، اما ابعاد منطقه ای و جهانی حدود ساختاری مثلث ایالات متحده-چین-ایران را تعیین می کند.

ادامه مطلب

برای ایران، شرق جایگزین اتحادیه اروپا می شود؟ (بخش دوازدهم)

محاسبات پیچیده چین در همکاری نظامی و هسته ای با ایران

چین از زمان جنگ عراق و ایران به یکی از مهم ترین اعزام کنندگان کارشناسان، صادر کنندگان اسلحه و تامین کنندگان فناوری نظامی ایران تبدیل شده است. چین علاوه بر کمک به بازسازی پس از جنگ توانست به شریکی خارجی مورد نیاز ایران تبدیل شود و «کمک های قابل توجه به شکل تخصص علمی و فن آوری های دوگانه تولید اسلحه بومی» ارائه دهد. 

ادامه مطلب

برای ایران، شرق جایگزین اتحادیه اروپا می شود؟ (بخش یازدهم)

روابط چین-ایران و پتانسیلی ورای بخش انرژی

چین به ویژه پس از اعمال تحریم های بین المللی مرتبط با برنامه هسته ای ایران در اوایل سال ۲۰۰۰، به مهم ترین شریک تجاری این کشور تبدیل شد. ایران به چین به عنوان منبع اصلی منافع اقتصادی در مواجهه با انزوای بین المللی نگریسته و در مقابل، بازار داخلی جذاب ۸۰ میلیون نفری خود را در اختیار چین گذاشته است؛ بازار داخلی که دو شاخصه اصلی آن جمعیت جوان تر و بیشتر از کل بازار آسیای میانه است. بخش انرژی در مبادلات اقتصادی چین و ایران بیشترین اهمیت را دارد، اما جذابیت بازار ایران در نتیجه انزوای بین المللی این کشور و همچنین موقعیت آن در ابتکارعمل کمربند و جاده، این کشور را به یک شریک استراتژیک بالقوه همه جانبه برای چین تبدیل کرده است. با این وجود، احتمال تقویت روابط اقتصادی بین چین و ایران با در نظر گرفتن تاثیرات تحریم های ثانویه ایالات متحده و بی ثباتی مزمن خلیج فارس کاهش یافته است.

ادامه مطلب

برای ایران، شرق جایگزین اتحادیه اروپا می شود؟ (بخش هشتم)

اصلاحات داخلی و نظم منطقه ای، راه حل ایران به سوی شکوفایی

ایران همچنان درگیر وعده آینده بهتر در آسیا و مشکلات کنونی در دفاع از منافع منطقه ای خود در برابر اعمال فشارهای آمریکا و متحدانش است. عوامل داخلی و نفوذ و تاثیر نیروهای خارجی که در صحنه ژئوپلتیک بازی می کنند، به یک اندازه در سرنوشت ایران نقش دارند. با این حال، تغییر سیستمی در قرن بیست و یکم می تواند این فرصت را برای ایران فراهم آورد تا به عنوان یک قدرت بزرگ منطقه ای و یک اقتصاد سعادتمند آسیایی، رشد کند. اگرچه، جمهوری اسلامی برای موفقیت این رویکرد باید شرایط داخلی و منطقه ای را همسو سازد و اصلاحات اجتماعی و اقتصادی در پیش بگیرد تا بتواند ادغام ایران در نظام جهانی را تسهیل کند و به طور همزمان، به منطقه نظم دهد.

ادامه مطلب

برای ایران، شرق جایگزین اتحادیه اروپا می شود؟ (بخش هفتم)

ایالات متحده، رقیب صادرات انرژی ایران

ایالات متحده دوست دارد در بازارهای فزاینده گاز آسیا با ایران (و البته قطر) رقابت و ایران را از دور خارج کند و مانع از نمایان شدن آن به عنوان یک بازیگر اصلی انرژی در آسیا شود و روند بهبود اقتصادی آن را به تعویق اندازد که این مساله از نظر ژئوپلیتیک و اقتصادی منطقی است. اینکه از ایران وجهه یک شریک انرژی پر خطر بسازد نیز در راستای همین هدف بوده است.

ادامه مطلب

برای ایران، شرق جایگزین اتحادیه اروپا می شود؟ (بخش ششم)

ایران در پی فرصت اجماع با چین با ویژگی های جمهوری اسلامی

از دیدگاه ایران، «چند قطبی سازی» این فرصت را فراهم می آورد تا برای دفاع از منافع گسترده خود با دوستان اوراسیایی همکاری کند. به نظر می رسد ایران معتقد است که همکاری فزاینده با چین به ویژه در یک نظم بین المللی در حال تغییر، می تواند به «بزرگ شدن دوباره» آن کمک کند. با این حال، با توجه به تحلیل شورای اطلاعات ملی ایالات متحده، نظم نوین جهانی به رهبری آسیا که در آن قدرت های منطقه ای فعال توازن قوا را حفظ می کنند، همچنین به جهانی اشاره دارد که در آن قدرت های غیرغربی کنترل را در دست خواهند گرفت.

ادامه مطلب

برای ایران، شرق جایگزین اتحادیه اروپا می شود؟ (بخش دوم)

آسیایی شدن و جایگاه ایران در «جهان پسا غرب»

در حقیقت، چرخش ایران به سمت سرق به نوعی با تغییرات گسترده تر در توازن جهانی قدرت و ظهور آسیا به عنوان قطب اقتصاد جهانی همزمان بوده است. از دیدگاه بسیاری در ایران، نظم کنونی حاکم در جهان، نظم «جهانی پسا غرب» است که در آن دیگر نه غرب و نه شرق برتر نیستند. با این حال، چین در این نظم جدید یک نقش مرکزی دارد و ایران می تواند از آن سود ببرد. از این رو، ایران به رغم فشارهای فزاینده از جانب آمریکا، سعی دارد در تغییر شکل نظم اوراسیا و تعامل با نیروهایی که بر «جهان پسا غرب» سلطه دارند، جایگاهی ویژه داشته باشد. 

ادامه مطلب

آسیایی شدن و تغییر در توازن قدرت جهانی (بخش اول)

برای ایران، شرق جایگزین اتحادیه اروپا می شود؟

اگرچه در گزارش های مربوط به مرگ غرب اغراق شدیدی وجود دارد، اما شکی نیست که جهان شاهد تغییر قدرت جهانی است. در حالی که روندهای اقتصادی، مالی و جمعیتی کنونی در حال شکل دادن به «قرن آسیا» هستند، قدرت های غربی هنوز در انکار به سر می برند و با کوته اندیشی، سیاست های ملی گرایانه ای را به اجرا می گذارند که در نهایت روند فرسایش اولویت جهانی بلوک غرب را تشدید می کنند. 

ادامه مطلب

ایران و منطقه دریای سیاه: پل فراموش شده به اروپا (بخش پنجم)

تهران با چرخش به شرق به دنبال ادغامی علیه واشنگتن است

پیوندهای تجاری-اقتصادی ایران بعضا به دلیل تنش های سیاسی با غرب و تا حدی هم به دلیل رشد اقتصاد شرق دور، از اوایل سال ۲۰۰۰ به آن سمت تغییر جهت یافت. در سال های اخیر ایران همچنین به سمت روسیه و سایر کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق گرایش داشته که در اینجا هم زوال روابط با غرب کاتالیزور اصلی بوده است. با این وجود و به رغم چرخش روزافزون به سمت آسیا، ایران همچنان برای مقاومت در برابر فشار تحریم های ایالات متحده به حفظ روابط با اروپا ادامه خواهد داد. در چنین شرایطی، لازم است ایران کشورهای ساحلی دریای سیاه را به نوعی مدنظر داشته باشد چرا که این منطقه پل فیزیکی ایران به اروپای غربی محسوب می شود.

ادامه مطلب

بازگشت ناگزیر دولت منتخب بایدن به توافق هسته ای

سیاست ایران در نگاه به شرق می تواند آمریکا را به تجدید نظر وادارد

تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، به خروج از توافق هسته ای ایران در سال ۲۰۱۸ یک فاجعه بود چون تنها عواقب منفی داشت و به تغییر شکل ادامه دار خطوط سیاست خاورمیانه انجامید. محاسبات ترامپ مبتنی بر آن بود که برجام به اندازه کافی خوب نبوده چون نه به برنامه موشکی ایران پرداخته و نه به «رفتارهای بی ثبات کننده این کشور در منطقه» و تصور می کرد سیاست «اعمال فشار حداکثری» با اعمال تحریم علیه صادرات نفت ایران، این کشور را به دادن امتیازات گسترده درباره این مسائل وا می دارد.

ادامه مطلب

روابط تهران و پکن از گذشته تا کنون

دلیل چرخش ایران به سمت شرق چیست؟

پکن و تهران خود را برای یک توافق بزرگ ۲۵ ساله اقتصادی و امنیتی آماده می کنند؛ توافقی که طبق آن، چین ۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه گذاری می کند. هدف بررسی جزئیات توافق پیشنهادی نیست؛ بلکه بررسی پیشینه ژئوپلیتیک و تاریخی است که دو کشور را به سمت چنین توافقی سوق داده.

ادامه مطلب