ایالات متحده، رقیب صادرات انرژی ایران

نویسندگان این مطلب: انوشیروان احتشامی و گودت بهجت

دیپلماسی ایرانی: جهان پسا غرب مفهومی است که به مطالعات بین المللی سازی تدریجی (آسیایی شدن) فعالیت اقتصادی و تغییر سریع مرکز ثقل اقتصادی جهان به سمت شرق مربوط می شود. اگرچه درست است که کشورهای بریکس و به ویژه برزیل، چین، هند و روسیه از مشکلات ساختاری و مسائل حاکمیتی عمیق رنج می برند که مانع از ادعای برتری جهانی آنها می شود، اما شکی نیست که این کشورها تغییراتی در مرکز ثقل اقتصاد جهانی ایجاد کرده و سبب شده اند ناظران روابط بین الملل کاهش نسبی نقش، صدا و نفوذ قدرت های مسلط غربی در جهان امروز به نفع قدرت های نوظهور را به رسمیت بشناسند. 

تغییرات سازمانی واشنگتن

همه جلسات دیپلماتیک از ژانویه 2017 نشان دهنده این بودند که ایالات متحده تحت ریاست جمهوری دونالد ترامپ نه تنها از منطقه نگذشته، که روابط با متحدان سنتی عرب در خلیج فارس و البته اسرائیل را افزایش داده. جلسات در ریاض در ماه مه 2017 این سیاست را تایید می کردند و با تهدید فاصله گرفتن آمریکا از استراتژی «مینیمالیسم در جنگ طلبی» و حرکت به سمت تعامل کامل تر در تلاش برای افزایش نفوذ، نابودسازی داعش و مهار سایر نیروهای جهادگرای اسلامی همراه بودند. این دیدگاه که دولت ترامپ برای حفظ متحدان منطقه ای خود و بهرمندی مالی از روابط نزدیک با کشورهای عربی خلیج فارس، در قبال ایران جنگ طلبانه تر عمل خواهد کرد، بر کوریدورهای قدرت تهران تاثیر گذاشت. برخی معتقدند اشتیاق ترامپ برای درگیری با ایران در بخش هایی از شرق آسیا در بستر ملاحظات استراتژیک اقتصادی درک می شود. به گفته یکی از تحلیلگران، از آنجا که چین بزرگ ترین بازار بالقوه در تاریخ را برای صادرات نفت و گاز طبیعی به ایران ارائه می دهد، این مساله ناگزیر باعث رویارویی آن با آمریکا می شود چرا که ایالات متحده هم خواستار افزایش صادرات گاز طبیعی مایع خود است و خواستار شده این مساله در توافق تجاری اخیر واشنگتن-پکن لحاظ شود. ارتباط تمایل واشنگتن به صادرات نفت و گاز بیشتر با تمایل آن به ایجاد تنش در خاورمیانه و شبه جزیره کره مشهود است.

ایالات متحده دوست دارد در بازارهای فزاینده گاز آسیا با ایران (و البته قطر) رقابت و ایران را از دور خارج کند و مانع از نمایان شدن آن به عنوان یک بازیگر اصلی انرژی در آسیا شود و روند بهبود اقتصادی آن را به تعویق اندازد که این مساله از نظر ژئوپلیتیک و اقتصادی منطقی است. اینکه از ایران وجهه یک شریک انرژی پر خطر بسازد نیز در راستای همین هدف بوده است.

به افزایش فشار منطقه ای بر ایران هم می توان از همان منظر «مهار و وادار کردن به عقب نشینی» نگاه کرد که تاثیرات عمیقی بر استراتژی آسیایی شدن جمهوری اسلامی داشته چرا که فشار وارد شده از سوی همسایگان و ایالات متحده فضای مانور ایران را محدود کرده و تنش ها به روش هایی افزایش داده که تعاملات تجاری آسیا و اروپا با این کشور محدود و مهار شده است. بنابراین، از زمان آغاز ماموریت رئیس جمهوری ترامپ، مبادلات بین ایران و کشورهای همسایه عرب آن بیش از پیش متشنج شد و این تشدید تنش در مارس 2017 به محکوم شدن ایران از سوی اتحادیه عرب به دلیل «اقدامات خصمانه در منطقه» انجامید. به دنبال این اتفاق، فرمانده فرماندهی مرکزی ایالات متحده در اواخر مارس در جلسه ای در کنگره از ایران به عنوان «مهم ترین تهدید» برای منافع آمریکا در خاورمیانه نام برد و جمهوری اسلامی را نظامی توصیف کرد که باید با آن مقابله شود. 

ایالات متحده تحت ریاست جمهوری دونالد ترامپ برای مقابله با تهدیدی که ادعا می کرد دولت قبلی باراک اوباما آن را کنترل نکرده است، در صدد نوسازی و راه اندازی مجدد اتحادهای خود در منطقه برآمد و مساله کنایه آمیز این بود که روابط خود را با رژیم های خودکامه بیشمار منطقه بار دیگر گسترش داد. اینچنین بود که مصر پس از گفت و گوهای دوجانبه مقامات ارشد قاهره و ریاض و جلسات با رهبران عربی، روابط با عربستان سعودی را دارای «اهمیت استراتژیک» توصیف کرد و محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، در بازگشت از واشنگتن اظهارات تهدیدآمیزی درباره کشاندن جنگ به ایران داشت. جای تعجب نداشت که پیام شاهزاده جوان سعودی از طریق نهاد امنیتی ایران بازتاب یافت و منجر به تهدیدهای متقابل شدید ایران شد. تنش های منطقه ای توسط ایالات متحده همچنان ادامه خواهد یافت تا مانع از تلاش های تهران برای مرکزیت و محوریت ایران در منطقه شود و از قضا، این رویکرد می تواند آن را به سمت شرق سوق دهد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: موسسه مطالعات سیاسی بین الملل ایتالیا / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34