اس -۳۰۰ برای دفاع از نیروهای روسی است، نه ایرانی و سوری

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی - یک هفته پس از سقوط هواپیمای ایلیوشین – 20 روسیه  با 15 کشته بعد از حمله هوایی اسرائیل به لاذقیه، ولادیمیر پوتین در مکالمه تلفنی با بشار اسد از ادامه کمک‌های مسکو به تقویت سیستم دفاعی سوریه خبر داد. در این راستا کرملین روز دوشنبه ۲۴ سپتامبر اعلام کرد که سامانه موشکی مدرن تر اس-۳۰۰ را برای تقویت سیستم دفاعی سوریه در مدت زمان دو هفته در اختیار این کشور قرار خواهد داد. اما با استقرار این سامانه موشکی به نطر می آید که تحولات میدانی جنگ سوریه دچار تغیراتی خواهد شد. دیپلماسی ایرانی برای بررسی این تاثیرات گفت وگویی را با صباح زنگنه، کارشناس مسائل خاورمیانه عربی ترتیب داده است که در ادامه می خوانید: 

بعد از حمله جنگنده‌های رژیم صهیونیستی به استان لاذقیه و هدف قرار گرفته شدن یک فروند هواپیمای ایلیوشین - ۲۰ روسیه با ۱۵ کشته سبب شد تا تنش کم سابقه ای در روابط تل آویو - مسکو شکل بگیرد. به موازات این مسئله روسیه نیز سامانه دفاعی اس- ۳۰۰ را به ارتش سوریه تحویل داد. با توجه به این اقدام آیا می توان گفت که ما شاهد تداوم این تنش و ایجاد یک گسل در روابط دو بازیگر پرونده سوریه باشیم؟

حمله جنگنده های اسرائیل به استان لاذقیه که در نهایت به سقوط یک فروند هواپیمای ایلیوشین ۲۰ روسیه با ۱۵ کشته انجامید، در واقع نوعی توهین به پرچم و جایگاه روسیه است. لذا روسیه نیز در مقابل حق واکنش متقابل را برای خود محفوظ می داند. از این رو برای عدم تکرار و نیز نشان دادن قدرت خود به اسرائیل، مسکو دست به چنین اقدام کم‌سابقه ای زده است. به‌خصوص این که یقینا رژیم صهیونیستی از میزان و نوع پروازهای روسیه در خاک سوریه اطلاع کامل و دقیق را داشته است. از این رو مسکو با آگاهی بر این واقعیت به این یقین رسیده که تل آویو با قصد قبلی و به عمد از طریق پوشش پروازی هواپیماهای روسیه دست به اقدام حمله به استان لاذقیه را زده است. در سایه این نکات روسیه هم اقدامات تلافی جویانه و واکنش های متقابل را در دستور کار خود دارد. اما این که این دست از اقدامات به گسل جدی میانه روابط اسرائیل و روسیه بیانجامد باید با دیده شک و تردید نگریست. چراکه هم اسرائیل به نفوذ روسیه در میان ارتش سوریه و به خصوص نیروهای ایرانی نیاز دارد و هم روسیه نیز به نفوذ اسرائیل در آمریکا برای گرفتن امتیازات بیشتر نیاز دارد. این رو نمی‌توان منتظر اختلافات جدی و گسل عمیق در مناسبات تل آویو و مسکو، حتی با وجود این واقعیت بود که روسیه سامانه اس - ۳۰۰ را به ارتش سوریه تحویل داده است. اما این را هم باید در نظر داشت که در سایه اتفاقات اخیر روابط میان دو بازیگر به نرمی سابق نخواهد بود، حداقل در آینده کوتاه نمی توان گرمی گذشته را در مناسبات و همکاری های روسیه و اسرائیل به خصوص در پرونده سوریه مشاهده کرد. 

اکنون مسئله مهم به تحولات میدانی جنگ سوریه بازمی‌گردد با تحویل سامانه اس - ۳۰۰ به ارتش سوریه به نظر شما نوع، میزان، رفتار و عملکرد حملات و تجاوزات مکرر از اسرائیل به سوریه، چه از طریق جنگنده‌های خود و چه از طریق حملات موشکی چه تغییراتی پیدا خواهد کرد، ایا باید شاهد کاهش میزان حملات اسرائیل در آینده باشیم؟ 

اگرچه ورود سامانه موشکی اس- ۳۰۰ به جنگ داخلی سوریه می تواند ارزش افزوده ای برای ارتش سوریه داشته باشد، اما مسئله مهم تر این است که باید دید در آینده این ارزش افزوده می‌تواند به کمک دمشق در برتری میدانی تاثیر گذار باشد یا خیر؛ این برتری میدانی از دو بعد قابل بررسی است؛ اول این که آیا سامانه موشکی اس- ۳۰۰ می تواند از نیروها و مواضع ارتش سوریه و نیروهای مقاومت در برابر حملات اسرائیل محافظت کند یا خیر؟ دوم این که این سامانه تا چه اندازه می‌تواند حملات و تجاوزات هوایی و موشکی اسرائیل را به سوریه محدود کند؟ در رابطه با مسئله اول باید گفت که اگرچه روسیه سامانه موشکی اس ۳۰۰ را به ارتش سوریه تحویل داده است، اما به نظر می‌آید که این سامانه بیش از آن که برای محافظت از ارتش سوریه و نیروهای محور مقاومت در برابر تجاوزات هوایی و حملات موشکی اسرائیل مورد استفاده قرار گیرد، برای حفاظت از نیروها، مواضع و هم چنین تسلیحات ارتش روسیه به کار بسته خواهد شد. از این رو نمی‌توان با این دید خوشبینانه نگاه کرد که سامانه موشکی اس- ۳۰۰ همه خاک سوریه را در برابر حملات و تجاوزات اسرائیل پوشش دهد. در خصوص مسئله دوم باید گفت که به نظر می آید سامانه موشکی اس- ۳۰۰ می‌تواند محدودیت جدی برای حملات موشکی و نیز تجاوزات هوایی اسرائیل به خاک سوریه ایجاد کند. اما در این خصوص هم یک نکته جدی وجود دارد؛ اگرچه روسیه از میزان، نوع، زمان و حتی شدت حملات موشکی و جنگنده‌ای اسرائیل از لحظه تصمیم گیری تا انجام آن به سوریه خبر دارد، اما باید پرسید که آیا مسکو حاضر به ارائه این اطلاعات به ارتش سوریه و نیروهای محور مقاومت خواهد بود؟ پاسخ به این سوالات می تواند قدری ما را در تاثیر میدانی استقرار سامانه موشکی اس- 300 روسی در خاک سوریه روشن کند.  

در این میان تغییر رفتار روسیه  هم باید مورد بررسی قرار گیرد، چرا که اگرچه که به واسطه برخی حملات ائتلاف غربی با محوریت آمریکا به خاک سوریه روسیه چندین بار اعلام کرده بود که سامانه موشکی اس- ۳۰۰ را برای دفاع از سوریه به ارتش این کشور تحویل خواهد داد اما در مقام عمل شاهد بودیم که روسیه از تحویل این سامانه ارتش سوریه خودداری کرده بود اما پس از حمله جنگنده‌های اسرائیل و سقوط ایلیوشین -۲۰ روسیه با ۱۵ کشته، شاهدیم این که برای اولین بار این سامانه موشکی از طریق روسیه به ارتش سوریه تحویل داده خواهد شد تحویل داده شد. از دید شما دلیل این تغییر رفتار روسیه ناشی از چه عامل و یا عوامل میدانی و سیاسی است؟

ببینید روسیه از همان روز اول حضور در پرونده سوریه به دنبال منافع خود بوده است. مسکو هیچ گاه برای هیچ کدام از طرف های جنگ سوریه یک هم پیمان جدی و راهبردی نبوده است، چرا که کرملین با برنامه ریزی دقیق و هوشیاری سیاسی و دیپلماتیک به دنبال بیشترین منافع از تحولات میدانی و سیاسی پرونده سوریه برای خود است و تا کنون این کار را با دقت، برنامه ریزی و بسیار حساب شده انجام داده است. اگرچه روسیه از گذشته سوریه را جز این مناطق نفوذ سنتی خود می داند، اما با حضور در جنگ سوریه به واسطه ایران، مسکو اهداف جدیدی را برای خود ترسیم کرده است. لذا از این بازگشت مجدد خود به منطقه نفوذ سنتیش کمال بهره را خواهد برد و از آن محافظت خواهد کرد. مسئله مهم تر که می ‌تواند در قالب نگرانی روسیه تعبیر شود، تهدید امنیت روسیه توسط گروه‌های تروریستی با تابعیت های روسیه، قفقاز و چچن در آینده ای نزدیک، آن هم در جمهوری های همسایه روسیه و حتی در خاک روسیه است. از این رو روسیه تمایل دارد که از سامانه موشکی اس - ۳۰۰ خود برای از میان بردن این نیروهای تروریستی در ادلب و دیگر مناطق تجمع نیروهای تروریستی استفاده کند تا در آینده این تهدید علیه امنیت روسیه دفع شود. زمانی نگرانی روسیه بیشتر و پررنگ تر می شود که به نظر می‌آید واشنگتن به دنبال تربیت و انتقال تروریسم به آسیای میانه و آسیای جنوب شرقی است که می تواند مرزهای چین و روسیه را هم در آینده نزدیک درگیر تروریسم کند. نکته مهم تر به برنامه بلندپروازانه روسیه در قبال نقشه میانجی گر میان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و مهم تر از آن رژیم صهیونیستی با ایران است. در این برنامه روسیه سعی دارد تا با تحویل سامانه اس- ۳۰۰ به ارتش سوریه قدری بالانس قدرت را در تحولات میدانی ایجاد کند که از یک سو بتواند تل آویو را وادار به برخی امتیاز دهی ها کند و از طرف دیگر بتواند تهران را هم در تقابل با اسرائیل تعدیل بخش است. اگرچه این برنامه از دید تهران و نیروهای مقاومت کمی وقیحانه به نظر می آید، اما برنامه بسیار جدی برای مسکو تلقی می شود تا از نفوذ در همه طرف های میدان‌ها و همه بازیگران حاضر در پرونده سوریه بیشترین بهره را برای نفوذ بیشتر خود ببرد.