نگاهی به وقایع ۲۴ ساعت گذشته در سوریه و سقوط حکومت اسد
پایانی بر اسد
دپلماسی ایرانی: تقریبا از بعدازظهر شنبه و با رسیدن پای معارضین مسلح به پشت دروازه‌های دمشق، سقوط پایتخت سوریه و پایان حکومت بشار اسد قطعی به نظر می‌رسید و در نهایت هم چنین شد. فرماندهی ارتش سوریه بامداد یکشنبه در بیانیه‌ای سقوط حکومت بشار اسد را اعلام کرد و بدیت ترتیب بود که در ۷ دسامبر ۲۰۲۴ تاریخ پایان حیات حکومت ۵۳ ساله خاندان اسد بر سوریه رقم خورد؛ تاریخی که برای مردم این کشور تا مدت‌ها فراموش نخواهد شد. به گزارش شرق، با این حال طیفی از کارشناسان به آینده این کشور پس از بشار اسد امیدوارند و طیفی هم با نگاهی نه چندان خوشبینانه معتقدند سوریه به آینده‌ای شبیه به لیبی و جنگ داخلی دچار خواهد شد. با این وجود فعلا نمی‌توان افق روشنی از شرایط سوریه گفت. در این بین و از همان ساعت‌های اولیه انتشار خبر خروج بشار اسد، مردم سوریه که در کشورهایی مانند لبنان و ترکیه ساکن بودند به سمت مرزها سرازیر شده و سعی دارند بعد از سال‌ها به کشور بازگردند.
در حوزه میدانی، وبگاه قطری العربی الجدید گزارش داد که مخالفان مسلح پس از اینکه توانستند در شنبه شب و بامداد یکشنبه از چندین محور وارد اکثر محله‌های شهر حمص شوند، در ساعات گذشته نیز وارد دمشق شدند به طوری‌که نیروهای مخالف بدون هیچ نشانه‌ای از استقرار ارتش سوریه وارد پایتخت شدند. با استقرار نیروهای مخالف اسد در دمشق، ویدئوهایی منتشر شد که حملاتی به کاخ ریاست‌جمهوری در دمشق و نیز دفتر و محل کار و حتی محل زندگی بشار اسد و غارت اموال صورت گرفت. در کنار آن، یورش‌هایی به ساختمان امنیت دولتی در محله کفرسوسه دمشق نیز انجام شد و زندانیان آزاد شدند. در این میان اخبار و تصاویر متعدد رسانه‌ای و گزارش‌های خبری میدانی حکایت از نوعی هرج‌ومرج و آشوب در شهرهای سوریه و به‌خصوص دمشق دارد. تقریبا به تمام ادارات دولتی حمله شده است و غارت اموال ادامه دارد.
این در حالی است که مخالفان مسلح سوریه در اولین بیانیه کوتاه خود در شبکه تلویزیونی رسمی خواهان حفاظت از اموال و دارایی‌ها کشور سوریه شدند. مخالفان مسلح سوری که خود را «اتاق عملیات آزادسازی دمشق» خواندند، در این بیانیه از کنترل خود بر شهر دمشق و رفتن حکومت بشار اسد رئیس‌جمهوری سوریه سخن گفتند. آنها همچنین از عناصر مسلح سوری و مردم سوریه خواستند که از همه اموال و دارایی‌های کشور سوریه حفاظت کنند. قبل‌تر هم ابومحمد جولانی، رئیس تحریرالشام گفته بود که مخالفان حق تعرض و آسیب به ادارات دولتی را ندارند. علیرغم آنچه گفته شد، شبکه العربیه نیز تصاویری از حمله به سفارت ایران منتشر کرد. البته پیشتر کارمندان، ساختمان سفارتخانه را تخلیه کرده بودند. همزمان عراق هم خبر داد که سفارت خود در دمشق را بسته است. اما روسیه مدعی شد که هیچ تعرض یا آسیبی به سفارتخانه‌ای در دمشق وارد نشده است. البته اخبار ضدونقیضی این ادعاها رد می‌کند. ناگفته نماند که یکی از اعضای کمیته سیاسی ائتلاف موسوم به مخالفان سوریه به خبرگزاری تاس روسیه گفت که رئیس‌جمهور سوریه بشار اسد از چند کشور درخواست کرده که او را بپذیرند. اما درخواستش رد شده است. وی افزود که، «اسد ممکن است به آفریقا رفته باشد».
سوریه وارد دوره جدیدی شده است!
در عرصه سیاسی نیز «محمد غازی الجلالی»، نخست‌وزیر سوریه دیروز یکشنبه و در اظهاراتی، ضمن اعلام گفت‌وگو با مخالفان مسلح، اعلام کرد که، «ما با ستاد فرماندهی عملیات نظامی تماس گرفتیم و بر اهمیت حفظ نهادهای دولتی در سوریه توافق کردیم». به ادعای الجلالی، «اکثر وزرای دولت سوریه در دمشق حضور دارند و تماسی را از ابومحمد الجولانی درباره روند ادامه کار دریافت کردم». او همچنین در پیامی به ملت سوریه گفت که، «مرحله جدیدی در کشور آغاز شده است و من همیشه خواستار حل‌وفصل اختلافات در سوریه بودم». هم چنین نخست‌وزیر سوریه با موافقت ابومحمد جولانی، رهبر هیئت تحریر الشام فعلا اداره دولت را ادامه خواهد داد.
وزارت خارجه سوریه هم دیروز یکشنبه و با صدور بیانیه‌ای در واکنش به سقوط دولت این کشور اعلام کرد که «امروز صفحه جدیدی در تاریخ سوریه باز می‌شود و میثاق و پیمانی ملی را به وجود می‌آورد که سوری‌ها را گرد هم آورده و آنها را متحد می‌کند». این وزارتخانه تاکید کرد که «ما باید برای ساختن کشوری تلاش کنیم که در آن عدالت و برابری حاکم باشد و همه به حق خود برسند و وظایفشان را انجام دهند». در ادامه این بیانیه آمده است که، «وزارت خارجه سوریه و نمایندگی‌های دیپلماتیک آن در خارج از کشور، متعهد به خدمت به همه شهروندان و مدیریت امور آنها خواهد بود. ادامه وظایف ما بر اساس اعتمادی است که به نمایندگی از مردم سوریه داریم و اینکه وطن ما برتر باقی بماند».
رئیس ائتلاف ملی سوریه، اصلی‌ترین شاخه اپوزیسیون خارج نشین دولت بشار اسد هم عنوان داشت که، «روند انتقال قدرت در این کشور با هماهنگی سازمان ملل متحد انجام خواهد شد». هادی البحره در مقما رئیس ائتلاف ملی سوریه که در ترکیه مستقر است، در گفت‌وگو با شبکه العربیه با بیان این مطلب افزود که، «دمشق و سایر شهرهای کشور در امنیت هستند و مسئله انتقام‌گیری مطرح نیست». به ادعای وی، «ادارات سوریه ظرف دو روز، فعالیت عادی خود را از سر می‌گیرند و در ادامه یک دوره تاریخی جدید در سوریه رقم خواهد خورد».
ابهام در وضعیت بشار اسد! آیا رئیس‌جمهور سابق سوریه زنده است؟!
همزمان با این وقایع و پس از ورود مخالفان مسلح به دمشق خبرهای مختلفی از فرار بشار اسد منتشر شد که حاکی از حرکت وی به سمت بندر طرطوس و پایگاه روسیه در این بندر برای رفتن به مسکو بود. به موازاتش گزارشهایی مبنی بر کشته‌شدن اسد بر اثر سقوط هواپیما رسانه‌ای شد. در همین باره نخست‌وزیر سوریه نیز دیروز یکشنبه در اظهاراتی از محل حضور اسد ابراز بی‌اطلاعی کرد و گفت که، «آخرین تعامل با او اواخر روز شنبه باز می‌گردد». رویترز هم به استناد داده‌های وب‌سایت فلایت‌رادار مدعی شده که یک هواپیمای سوری در حول وحوش زمانی که گزارش شد دمشق توسط شورشیان تصرف شده، از فرودگاه پایتخت سوریه بلند شد. طبق این گزارش، این هواپیما ابتدا به سمت منطقه ساحلی سوریه رفت اما بعد چرخشی ناگهانی داشت و چند دقیقه در جهت مخالف پرواز کرد و سپس از روی نقشه ناپدید شد. البته ابن رسانه (رویترز) گفته که نمی‌تواند تأیید کند چه کسی سوار این هواپیما بوده، اما در ادامه این گزارش به نقل از دو منبع سوری ادعا کرد «احتمال زیادی وجود دارد که اسد ممکن است در یک سانحه هوایی کشته شده باشد» و استدلال کرده که زیرا این معما است که چرا هواپیما چرخش غافلگیرکننده داشته و ناپدید شده است.
این ادعا در حالی است که خبرنگار پایگاه خبری آمریکایی آکسیوس باراک راوید در پیامی در ایکس (توییتر سابق) به نقل از یک مقام اسرائیلی مدعی شد که «بشار اسد حوالی نیمه‌شب دمشق را ترک کرد و در پروازی به پایگاه روسیه در سوریه رفت، با این قصد که از آنجا به مسکو برود». راوید در ادامه پیامش به نقل از این مقام اسرائیلی افزود که، «هیچ نشانه روشنی نداریم او (اسد) هنوز سوریه را ترک کرده یا خیر». راوید همچنین به نقل از یک مقام آمریکایی گزارش داد که «ما اسد را دیشب در حال خروج از دمشق ردیابی کردیم و معتقدیم قصد سفر به مسکو را داشت». با اینحال وبگاه بغداد الیوم هم مدعی شد که هواپیمای حامل بشار اسد هدف هواپیماهای اسرائیلی قرارگرفته است.
این منبع مدعی شد: «اطلاعاتی که ما از روس‌ها دریافت کرده‌ایم نشان می‌دهد که هنگام بلندشدن هواپیمای بشار اسد از فرودگاه دمشق، هواپیماهای اسرائیلی بر فراز پایتخت سوریه و مناطق دیگر این کشور در حال پرواز بوده‌اند». این منبع همچنین گفته که، «آنچه تاکنون برای ما تأیید شده، این است که بشار اسد به‌دلیل هدف‌قرارگرفتن هواپیمایش توسط اسرائیل، کشته شده است». وال استریت ژورنال هم به نقل از مسئولان امنیتی سوری گزارش داد که «بشار اسد به مقصدی نامعلوم کشورش را ترک کرد. خروج اسد از سوریه پس از آن صورت گرفت که همسر و فرزندانش هفته گذشته به روسیه رفتند». گفتنی است که وزارت خارجه روسیه درخصوص تحولات سوریه در بیانیه دیروز یکشنبه خود و بدون اشاره به سرنوشت و مقصد خروج رئیس‌جمهور سابق سوریه اعلام کرد که «اسد در نتیجه مذاکراتش با تعدادی از طرفین درگیری مسلحانه تصمیم به ترک سمت خود و خروج از کشور گرفت». این در حالی است که اسرائیل هیوم نیز نوشت: «برآوردهای غربی حاکی از آن است که بشار اسد تحت حمایت روسیه در سوریه یا روسیه قرار دارد».
بیانیه وزارت خارجه ایران در مورد تحولات سوریه
وزارت خارجه ایران در مورد تحولات سوریه در بیانیه‌ای اعلام کرد: در این وضعیت که سوریه در دوره‌ای خطیر از تاریخ خود قرار دارد، تأمین امنیت همه شهروندان سوری و اتباع سایر کشورها و نیز حفظ حرمت اماکن مقدس مذهبی و همچنین حفاظت از اماکن دیپلماتیک و کنسولی وفق موازین حقوق بین‌الملل بسیار ضروری است. متن کامل این بیانیه به این شرح است: «وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با توجه به تحولات اخیر در سوریه، ضمن یادآوری موضع اصولی ایران مبنی بر احترام به وحدت، حاکمیت ملی و تمامیت سرزمینی سوریه، تاکید می‌کند که تعیین سرنوشت و تصمیم‌گیری در مورد آینده سوریه تنها بر عهده مردم این کشور، بدون مداخله مخرب یا تحمیل خارجی است. تحقق این مهم مستلزم پایان هرچه سریع‌تر درگیری‌های نظامی، ممانعت از اقدامات تروریستی و شروع گفت‌وگوهای ملی با مشارکت همه طیف‌های تشکیل‌دهنده جامعه سوریه جهت تشکیل حاکمیت فراگیر که نماینده همه مردم سوریه باشد، است».
در ادامه این بیانیه می‌خوانیم که، «جمهوری اسلامی ایران از سازوکارهای بین‌المللی با محوریت قطع‌نامه ۲۲۵۴ سازمان ملل متحد برای پیگیری روند سیاسی در سوریه همچون گذشته حمایت کرده و به تعامل سازنده با سازمان ملل متحد در این زمینه ادامه می‌دهد. در این وضعیت که سوریه در دوره‌ای خطیر از تاریخ خود قرار دارد، تأمین امنیت همه شهروندان سوری و اتباع سایر کشورها و نیز حفظ حرمت اماکن مقدس مذهبی و همچنین حفاظت از اماکن دیپلماتیک و کنسولی وفق موازین حقوق بین‌الملل بسیار ضروری است. روابط دو ملت ایران و سوریه پیشینه‌ای دیرینه داشته و همواره دوستانه بوده است و انتظار می‌رود این روابط با رویکرد حکیمانه و دوراندیشانه دو کشور بر اساس علائق و منافع مشترک و عمل به تعهدات حقوقی بین‌المللی تداوم یابد». هم چنین در بخش پایانی بیانیه مذکور قید شده که، «جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر جایگاه سوریه به عنوان کشوری مهم و تأثیرگذار در منطقه غرب آسیا، از هیچ کوششی برای کمک به استقرار امنیت و ثبات در سوریه دریغ نخواهد کرد و بدین منظور به رایزنی‌های خود با همه طرف‌های اثرگذار به‌ویژه در منطقه ادامه خواهد داد. بدیهی است جمهوری اسلامی ایران ضمن رصد دقیق تحولات سوریه و منطقه و با در نظر گرفتن رفتار و عملکردهای بازیگران موثر در صحنه سیاسی و امنیتی سوریه، رویکردها و مواضع متناسب را اتخاذ خواهد کرد».
واکنش دیگر کشورها به تحولات سوریه
همزمان با بیانیه وزارت امور خارجه، واکنش‌های مشابهی از سوی آنکارا و مسکو نیز اتخاذ شد. در بخش هاییی از بیانه روسیه آمده که، «پایگاه‌های نظامی روسیه در سوریه در حالت آماده‌باش کامل هستند و هیچ تهدید جدی متوجه امنیت آنها نیست. ما با همه گروه‌های مخالف سوری در ارتباط هستیم و خواستار احترام به دیدگاه‌های همه اقوام و مذاهب هستیم. ما از تلاش‌ها برای آغاز یک روند سیاسی فراگیر بر اساس قطع‌نامه ۲۲۵۴ که به اتفاق آرا توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد به تصویب رسید، حمایت می‌کنیم». به ادعای مسکو، «از همه طرف‌ها می‌خواهیم که به خویشتن‌داری و حل‌وفصل تمام مسائل حکومتی از طریق سیاسی دعوت کنند». هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه نیز دیروز یکشنبه و پس از سقوط دولت بشار اسد طی اظهاراتی گفت که، «رژیم بشار اسد سقوط کرد و به ۱۴ سال بی‌ثباتی در سوریه پایان داده شد». به گفته فیدان، «سوریه وارد مرحله جدیدی شده است که ثبات و تمامیت ارضی آن را حفظ خواهد کرد و تمامیت ارضی سوریه باید حفظ شود». مسئول دیپلماسی ترکیه ادامه داد که، «تحولات اخیر در سوریه را با کشورهای عربی و با طرف آمریکایی برای تضمین ثبات بررسی کردیم. لذا نباید به سازمان‌های تروریستی اجازه سوء استفاده از شرایط فعلی در سوریه را داد». این دیپلمات ارشد ترک تصریح کرد که، «روند انتقال [قدرت] باید بدون آسیب رساندن به مردم سوریه، به طور مسالمت‌آمیزی انجام شود و باید تضمین شود که حزب کارگران کردستان و داعش از شرایط کنونی در سوریه سوء استفاده نکنند». در کنار این نکات، فیدان از رویکرد سازنده روسیه و ایران در قبال بحران سوریه قدردانی کرد.
کاخ سفید هم در واکنش به سقوط حکومت سوریه اعلام کرد که رئیس‌جمهوری آمریکا «رویدادهای غیرمترقبه» جاری در سوریه را به‌دقت زیرنظر دارد. خبرگزاری فرانسه خبر داد که شان سوت (Sean Savett)، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «رئیس‌جمهوری بایدن و تیمش از نزدیک رویدادهای غیرمترقبه در سوریه را زیر نظر داشته و با شرکای منطقه‌ای در تماس مداوم هستند». البته دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا در واکنش به تحولات سوریه مدعی شد که، حامی اصلی دولت بشار اسد، ولادیمیر پوتین بوده و قطع حمایت وی موجب سقوط دولت او شده است». ترامپ با طرح این ادعا که، «جنگ اوکراین و درگیری نیروهای مسلح روسیه در این جبهه باعث شد مسکو توجه کمتری به سوریه داشته باشد،» بیان داشت که، «این جنگ در اوکراین حالا ممکن است تا ابد ادامه داشته باشد».
در این میان، نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل هم در واکنش به تحولات سوریه می‌گوید که، «به ارتش دستور دادم تا منطقه حائل با سوریه و مواضع فرماندهی مجاور آن را تصرف کند». وی ادامه داد که، «به هیچ نیروی متخاصمی اجازه استقرار در مرزهایمان را نخواهیم داد». بی بی این را هم گفت که، «توافق‌نامه آتش‌بس ۱۹۷۴ فروپاشید و سربازان سوری مواضع خود را ترک کردند». هم چنین منابع خبری گزارش دادند که کابینه اسرائیل به وزرای این رژیم دستور داده که درمورد تحولات سوریه اظهارنظر نکنند. وال استریت ژورنال به نقل از یک مقام اسرائیلی خبر داد که نگرانی اصلی اسرائیل در سوریه جلوگیری از احیای نفوذ ایران در آنجا است. وی افزود که، «ما هر آنچه که به تحکیم نفوذ ایران در سوریه مربوط باشد را تحمل نخواهیم کرد». این مقام در ادامه بیان کرد که، «ما باید استراتژی خود را در مورد سوریه مشخص کنیم و موضوع بسیار پیچیده است».
آنالنا بربوک، وزیر خارجه آلمان هم در پی تحولات سوریه در اظهاراتی گفت که «اسد صد‌ها هزار نفر را کشته و شکنجه کرده و از گاز سمی علیه مردم خود استفاده کرده است و باید محاکمه شود». به گفته او، «مردم سوریه وحشت‌های هولناکی را پشت سر گذاشته‌اند و سزاوار آینده‌ای بهتر هستند». وزیر خارجه آلمان در ادامه اظهار کرد که، «از طرفین درگیری در سوریه می‌خواهیم که مسئولیت خود را در قبال همه سوری‌ها بر عهده بگیرند و نباید اجازه داد سوریه اکنون به دست دیگر تندرو‌ها بیفتد. جامعه جهانی اکنون موظف است به خارج‌کردن سوریه از چرخه جنگ و خشونت کمک کند». «آنجلا راینر»، معاون نخست‌وزیر انگلیس هم با اشاره به تحولات سوریه گفت بریتانیا از سقوط دولت سوریه به ریاست «بشار اسد» استقبال می‌کند. او همچنین بر لزوم ایجاد ثبات در منطقه تاکید کرد.
نظر شما :