پایان دور پنجم مذاکرات در فضایی بین امید و ناامیدی

دیپلماسی ایرانی: ۲۴ ساعت بعد از پایان دور پنجم مذاکرات می‌توان ارزیابی بهتری داشت از آنچه در رم گذشت. 

قبل از آغاز مذاکرات هیئت ایرانی با نوعی بدبینی و سرخوردگی از جدیت طرف امریکایی به مذاکرات وارد شد و حتی در ابتدای مذاکرات قبل از هر چیز ابراز گلایه کرد که طرف امریکایی بین هر دور مذاکره مواضعی ضد و نقیض می‌گیرد که اعتماد لازم برای تداوم مذاکرات را از بین می‌برد. همچنین گلایه کرد که قرار دادن میز مذاکرات در رسانه‌ها را کار صحیحی نمی‌داند. طرف ایرانی گفت که با وجود این که بارها مواضع روشنمان را نسبت به خطوط قرمزمان – حق برخورداری ایران از غنی سازی – بیان کرده‌ایم و طرف امریکایی به خوبی از آن آگاه است اما مجددا مقامات امریکایی در رسانه‌ها مواضعی خلاف این واقعیت را بیان می‌کنند. 

مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان که خود نیز یکی از اعضای اصلی هیئت مذاکره‌کننده ایران است، قبل از آغاز مذاکرات در مصاحبه‌ای تاکید کرد که تداوم مذاکره از طریق رسانه‌ها کار صحیحی نیست و تنها بی‌اعتمادی به طرف امریکایی را موجب می‌شود. وی روز چهارشنبه ۳۱ اردیبهشت در پاسخ به این پرسش که استیو ویتکاف، نماینده رئیس‌جمهوری آمریکا، در مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا اظهار کرده که هیچ میزانی از غنی‌سازی اورانیوم را برای ایران قابل قبول نمی‌داند و وزیر امور خارجه‌مان نیز در پاسخ گفته که ایران به غنی‌سازی خود ادامه خواهد داد، به نظر می‌رسد این اظهارات به معنای بن‌بست مذاکرات است، گفت: «واقعیتی که با آن در جریان مذاکرات رو به رو هستیم این است که آمریکایی‌ها مواضع متضاد و گاه متناقضی داشته‌اند. برخی مواقع در خارج از مذاکرات، یک چیزی می‌گفتند و در داخل مذاکرات، سخن دیگری مطرح می‌کردند. یک مقام آن‌ها یک حرفی می‌زد و مقام دیگری سخن متفاوتی را بیان می‌کرد. به هر حال، چیزی که مهم است این است که ما اعتقاد نداریم که مذاکره باید در خارج از اتاق‌های مذاکره صورت بگیرد، یعنی اینکه از طریق رسانه‌ها مذاکره انجام شود، این کار درستی نیست و آمریکایی‌ها این کار را کرده‌اند. بنابراین ما باید ببینیم که آیا در محل مذاکرات هم همین روش را دنبال می‌کنند یا خیر.»

تخت‌روانچی گفت: «ما اعلام کرده‌ایم که خطوط قرمزی داریم و این خطوط قرمز هم خودمان به وجود نیاورده‌ایم، حق غنی‌سازی مسأله‌ای است که در دل معاهده عدم اشاعه وجود دارد و هیچ کشوری نمی‌تواند برای اعضای یک معاهده تعیین کند که حق و حقوقشان چیست. یعنی اصلاً یک کشور این حق را ندارد بیاید بگوید چه چیزهایی به شما تعلق می‌گیرد و چه چیزهایی تعلق نمی‌گیرد.»

بعد از پایان نشست دور پنجم مذاکرات، به نظر می‌رسید طرف ایرانی رضایت بهتری از مذاکرات دارد. آنچه از فضای مذاکرات برداشت می‌شد این بود که طرف امریکایی فهمید که غنی‌سازی صفر واقعا برای ایران خط قرمز است و به هیچ وجه نمی‌توان روی آن صحبت کرد. برای همین مذاکره‌کنندگان امریکایی به این نتیجه رسیدند که برای رسیدن به توافق باید راه حلی پیدا شود. اظهارات دکتر عباس عراقچی بعد از انجام مذاکرات، موید این ادعاست.

با این حال برخی هم معتقدند اگرچه مذاکرات دور پنجم بهتر از آن چیزی بود که پیش از آغاز مذاکرات انتظار می رفت اما به طرف امریکایی همچنان نمی‌توان اعتماد کرد چون هر لحظه ممکن است حرف خود را تغییر دهد. به اعتقاد آنها امریکایی‌ها نشان داده‌اند امروز، در روز مذاکرات، خوب حرف می‌زنند و فردا حرف خود را عوض می‌کنند و چیز دیگری می‌گویند. 

به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران غربی، امریکایی‌های پیرامون دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، همانند خود او دوربین‌دوست هستند و وقتی دوربین را می‌بینند هیجان‌زده می‌شوند و می‌خواهند حرفی بزنند که بیشتر دیده شوند و مخاطب‌پسندتر باشد. 

در عین حال گفته می‌شود طرف امریکایی از جانب تندورهای داخلی امریکا و لابی اسرائیلی، به‌ویژه دولت بنیامین نتانیاهو و شخص او تحت فشار هستند؛ طرف ایرانی می‌گوید قابل درک است که امریکایی‌ها ازجمله ویتکاف تحت فشار باشند اما این موضوعی داخلی است که ارتباطی به ایران ندارد کما این که دولت ایران خود نیز تحت فشارهای داخلی است. برای همین موضوع افکار عمومی امریکا و فشارهای امریکایی را باید طرف امریکایی خود تدبیری برای آن بیندیشد و ایران کاری نمی‌تواند انجام دهد.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان عصر دیروز، بعد از انجام مذاکرات دور پنجم، با چهره‌ای حاکی از رضایتی نسبی از مذاکرات، در مقابل دوربین صدا و سیما ایستاد و درباره مذاکرات انجام‌شده، گفت: «می‌توانم بگویم یکی از حرفه‌ای‌ترین ادوار مذاکراتی بود که تا الآن داشتیم. ما یک بار دیگر مواضع و اصول جمهوری اسلامی ایران را در خصوص مذاکرات بیان کردیم. مواضع ما کاملا روشن است و بر آن ایستادگی داریم. فکر می کنم الآن یک درک بهتر و روشنتر از مواضع ما نزد طرف امریکایی وجود دارد. آقای بوسعیدی، وزیر امور خارجه محترم عمان تلاش کردند راهکارهایی را معرفی کنند تا موانع موجود برطرف شود و بتوان در (مذاکرات) پیشرفت کرد. روی ایده‌های مختلف بحث شد. ایشان ایده‌هایی داشتند که قرار شد کار کارشناسی بیشتری توسط دو طرف روی این ایده‌ها انجام شود و بدون هیچ‌گونه تعهدی برای طرف‌ها، به پایتخت‌ها منتقل شود. بنای ما بررسی این راهکارهای جدید است که می‌تواند با حفظ اصول و مواضع جمهوری اسلامی ایران احتمالا راه‌گشا باشد. اگر این راهکارها در پایتخت‌ها مورد توجه قرار بگیرد این امید هست که ما بتوانیم یک مقدار وارد جزئیات شویم.»

البته وزیر امور خارجه کشورمان تاکید کرد که «مذاکرات پیچیده‌تر از آن چیزی است که بخواهد با دو سه جلسه مذاکرات حل و فصل شود. اما همین که در یک مسیر معقولی قرار داریم به نظر من خود یک پیشرفت است و امیدارم که ما در یکی دو جلسه آینده با توجه به برداشت بهتری که نسبت به مواضع جمهوری اسلامی ایران وجود دارد بتوانیم به راهکارهایی برسیم که قابل پیشرفت در مذاکرات باشد. ما هنوز در آن مرحله نیستیم ولی ناامید هم نیستیم. امروز به خصوص با توجه به بحث‌هایی که انجام شد و راهکارهایی که توسط عمان برای رفع موانع پیشنهاد شد، احتمال پیشرفت وجود دارد.»

این نگاه بیم و امید به مذاکرات در حالی انجام شد که استیو ویتکاف قبل از پایان مذاکرات، محل مذاکره را ترک کرد و به فرودگاه رفت و از رم خارج شد. این اتفاق در میانه مذاکرات سبب شد تا یک نشانه منفی از نتایج مذاکرات برداشت شود. اما وقتی که روشن شد ویتکاف به تنهایی مذاکرات را ترک کرده و گفت‌وگوهای فنی میان طرف‌های ایرانی و امریکایی با وساطت عمان همچنان ادامه دارد و طرف امریکایی تا آخر در جلسه نشسته است، از بار منفی این نشانه کاسته شد. البته طرف ایرانی به نوعی تلاش کرد کار ویتکاف را کم‌اهمیت جلوه دهد و البته اظهارات وزیر امور خارجه کشورمان و پس از آن، آنچه در رسانه‌های امریکایی از جمله وال‌استریت‌ژورنال و اکسیون منتشر شد، نیز نشان داد که اقدام ویتکاف چندان هم اهمیت نداشته است.

نتیجه اینکه می‌توان گفت، فعلا فضایی بیابینی حکم‌فرماست که نه می‌توان کاملا ناامید شد و نه می‌توان با خوش‌بینی امیدوار ماند. به گفته وزیر امور خارجه کشورمان پیشنهادهای طرف عمانی جای امیدواری را باقی نگه داشته است. 

دور بعدی مذاکرات در حالی برگزار خواهد شد که رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی اتمی گزارش خود را به اعضای آژانش در جلسه شورای حکام ارائه خواهد داد. گزارش او می‌تواند بر فضای مذاکرات تاثیر بگذارد، و این خود دلیلی است بر این که نباید به مذاکرات امید واهی بست و خوش‌بینانه منتظر نتیجه ماند.