یک گذرگاه و چند معادله

دردسر زنگه زور

۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۰:۰۰ کد : ۲۰۲۸۱۲۰ آسیا و آفریقا انتخاب سردبیر
علی اصغر بصیری جم در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی می نویسد: جنگ اوکراین و انزوای سیاسی و اقتصادی تحمیلی غرب به روسیه، تنگناهای فروش و انتقال نفت و گاز روسیه از خاک اوکراین به اروپا، فرصت طلبی آذربایجان در راستای کسب منافع و قدرت در غالب تسهیل گری فروش نفت روسیه با توجه به وضعیت اضطرار آن و همچنین اقدامات ترکیه در نقش پنجره واحد روسیه به دنیای غرب در بعد اقتصادی از طریق فروش گاز در غالب طرح ترک استریم و افزایش تراز تجاری با روسیه در وضعیت جنگی موجود، در کنار عدم منفعت ارمنستان برای روسیه با توجه به عدم وجود زیرساخت ها، منابع، بازار و خفگی ژئوپلتیک ارمنستان و همچنین رویکردهای غربگرایانه دولت پاشینیان آن هم در همسایگی روسیه، آن را بر آن داشت تا به حمایت از کریدور زنگه زور اقدام کند.
دردسر زنگه زور

نویسنده: علی اصغر بصیری جم، کارشناس ارشد روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی:

پیشینه

آتش بس جنگ دوم قره باغ ۲۰۲۰ و آغاز بحث ها در خصوص لزوم دسترسی زمینی آذربایجان به منطقه خودمختار نخجوان، سفرهای سران آذربایجان و ترکیه به کشورهای یکدیگر و ترویج ایده مرزهای مشترک کشورهای ترک زبان و ضرورت های الحاق زمینی نخجوان به آذربایجان در اذهان سیاستمداران آذربایجان از سوی ترکیه را می توان اولین بارقه های احداث کریدور زنگه زور محسوب کرد؛ اگرچه که این تلاش ها بدون حمایت روسیه نمی توانستند به مرحله اجرا برسند.

جنگ اوکراین و انزوای سیاسی و اقتصادی تحمیلی غرب به روسیه، تنگناهای فروش و انتقال نفت و گاز روسیه از خاک اوکراین به اروپا، فرصت طلبی آذربایجان در راستای کسب منافع و قدرت در غالب تسهیل گری فروش نفت روسیه با توجه به وضعیت اضطرار آن و همچنین اقدامات ترکیه در نقش پنجره واحد روسیه به دنیای غرب در بعد اقتصادی از طریق فروش گاز در غالب طرح ترک استریم و افزایش تراز تجاری با روسیه در وضعیت جنگی موجود، در کنار عدم منفعت ارمنستان برای روسیه با توجه به عدم وجود زیرساخت ها، منابع، بازار و خفگی ژئوپلتیک ارمنستان و همچنین رویکردهای غربگرایانه دولت پاشینیان آن هم در همسایگی روسیه، آن را بر آن داشت تا به حمایت از کریدور زنگه زور اقدام کند.

کریدوری که هم در کوتاه مدت و هم در بلند مدت منشاء تحولات بسیاری در ژئوپلتیک منطقه و توازن قوا خواهد بود.
یکی از مهمترین دلایل ایجاد این گذرگاه را می توان جنگ اوکراین و شرایط خاص روسیه دانست، شرایطی که زمینه ساز بهره برداری حداکثری آذربایجان و ترکیه را از موقعیت به وجود آمده فراهم کرده است.

اگرچه کریدور زنگزور به عنوان یک طرح در میان کشورهای حوزه قفقاز مطرح است اما زمینه ساز مسائلی از حیث ژئوپلتیک و حدود مرزی و امنیتی برای ایران خواهد بود که باید به آنها توجه داشت.

در روزهای اخیر و پس از اعلام مواضع روسیه در خصوص احداث و راه اندازی این دالان، شاهد نطق ها و موضع گیری هایی از سوی سیاستمداران داخلی هستیم، نطق هایی که جملگی صرفا حاوی لفاظی و بدون ارائه راهکاری برای حل و فصل موضوع هستند.

به طور خلاصه موضوع عبارت است از؛ اول آنکه راه اندازی این کریدور در گستره کشورهای حوزه قفقاز است. دوم آنکه ایران هم با توجه به نقشه راه کریدور، در غیاب کریدور ارس می تواند از موقعیت به وجود آمده در حوزه شمالی خود از مزایای اقتصادی آن با صادرات کالا بهره مند شود و سوم آنکه موضوع بحث در جایی برای ایران مهم و تاثیرگذار خواهد بود که پیوند سرزمینی ایران با ارمنستان قطع شود و بدین شکل خطوط مرزی و همسایگی ایران تغییر کند و یا کنترل و بازرسی نوار مرزی که اکنون توسط نیروهای روس در حال انجام است از کنترل ارمنستان خارج و به دست نیروهای ثالث بیافتد و یا در نهایت آنکه این گذرگاه دست آویزی شود برای اقدامات نظامی و امنیتی آتی توسط دولت های غیر دوست ایران !

اما چه باید کرد؟

تنش های سال های اخیر آذربایجان و ایران، تلاش های علی‌اف در راستای قدرت نمایی در منطقه قفقاز، افتتاح سفارت اسرائیل در آذربایجان و خرید تجهیزات و به روزآوری ارتش آذربایجان و اصرار دولت آذربایجان بر ایجاد گذرگاه زمینی با نخجوان از جمله عواملی هستند که ایران را نسبت به آینده این دالان مشکوک می کند.

زنگ خطر راه اندازی این دالان اگرچه دیر اما به گوش مسئولین ایرانی رسید و در نخستین اقدامات برای اعلام مواضع در خصوص احداث آن، از بعد نظامی شاهد انجام رزمایش های نظامی ارتش ایران در سرحدات آذربایجان و ارمنستان و از بعد سیاسی شاهد افتتاح کنسولگری ایران در نقطه ای که کانون محوری این گذرگاه است بودیم، استان سیونیک سال ۱۴۰۱ !

در کنار اقدامات فوق و در حال حاضر که کشورهای ترکیه، روسیه و آذربایجان نسبت به حمایت از ایجاد این کریدور اعلام موضع کرده اند، آنچه مسلم به نظر می رسد آن است که ایران باید قاطعانه بر اصول خود که همانا عدم تغییر مرز، کنترل آن و تغییرات سرزمینی است در قدم اول با طرفین به بحث و گفت وگو بپردازد و صراحتا مواضع خود را اعلام کند. در قدم بعد می توان از پتانسیل نهادها و سازمان های بین المللی در خصوص رفع اختلافات در غالب طرح موضوع به عنوان یک وضعیت تهدید کننده صلح و امنیت در شورای امنیت سازمان ملل و یا درخواست رسیدگی به موضوع از طریق دیوان دادگستری بین المللی اقدام کرد.

تعیین و تغییر خطوط مرزی از جمله مواردی است که دیوان بین المللی دادگستری در دعاوی متعدد به آن رسیدگی کرده است. دیوان در کلیه این موارد با توجه به آنکه بحث تمامیت عرضی و حاکمیت سرزمینی مطرح است اصل را بر رضایت طرفین در خصوص تعیین نقاط مرزی گذاشته و همواره بر آن تاکید کرده است (پرونده لیبی – چاد۱۹۹۴). اما در خصوص دالان فوق با در نظر گرفتن امکان تغییر در خطوط مرزی و همسایگی، اگرچه ایران و ارمنستان دارای موافقتنامه مرزی نیستند و تنها موافقتنامه موجود قرارداد ۱۳۱۰ ایران و ترکیه است که سرحدات شمالی ایران را مشخص می کند و کوه های آرارات را از خاک ایران خارج و در اختیار ترکیه می گذارد و پس از آن منطقه ارمنستان تشکیل می شود و همسایه مرزی ایران می شود، می توان با استناد به موافقتامه بهره برداری از مرز نوردوز – مغری (۱۳۹۶) میان ایران و ارمنستان که به نوعی آن را موافقتنامه مرزی میان دو کشور محسوب کرد که با احداث این گذرگاه از حیز انتفاع خارج و موجب تغییر خطوط مرزی بدون رضایت ایران می شود از دیوان دادگستری بین المللی درخواست رسیدگی و صدور دستور موقت مبنی بر توقف راه اندازی این کریدور را مطالبه کرد.

در پرونده برخی اقدامات نیکاراگوئه در منطقه مرزی کاستاریکا۲۰۱۰، کاستاریکا با توجه به اقداماتی که نیکاراگوئه در منطقه مرزی خود با احداث جاده به انجام رسانده بود مواردی از جمله بروز تغییرات اقلیمی و خسارات زیست محیطی، تغییرات نقاط مرزی و عدم النفع های احتمالی را در دادخواست خود عنوان و از دیوان تقضای رسیدگی کرد، مواردی که با ایجاد این دالان برای ایران نیز متصور است و در دادخواستی می توان از دیوان مطالبه رسیدگی در خصوص آنها داشت.

آینده نگری

همان گونه که پیشتر مطرح شد احداث این دالان برای آذربایجان و ترکیه از بعد اقتصادی، نظامی و ایدئولوژیک منشاء منافع بسیاری است اما برای روسیه و ایران در بلند مدت می تواند زمینه ساز بر هم خوردن توازن قوا و بروز مسائل امنیتی بسیار باشد. راه اندازی این دالان در بلند مدت می تواند آذربایجان را که همواره در پی کسب جایگاه منطقه ای و بلندپروازی های بسیار است به اوکراین دوم برای روسیه و چالشی بزرگ برای ایران تبدیل کند. جاه طلبی های شخص علی‌اف برای کسب قدرت و اقتدار در منطقه با اتکاء به حمایت های اسرائیل و ترکیه، هم زمینه ساز حضور اسرائیل به عنوان دولت متخاصم در مرزهای ایران و هم زمینه ساز گسترش ناتو در مرزهای روسیه توسط ترکیه خواهد شد و بدین نحو هم منطقه قفقاز و هم مرزهای شمال ایران دچار تغییرات استراتژیک و ژئواستراتژیک خواهند شد و این دالان زمینه ساز حضور نیروهای فرامنطقه ای در جهت کسب منافع و گسترش آراء و ایده های آنها خواهد شد.

درست است که روسیه برای رهایی از تنگناهای موجود و از سر اضطرار به حمایت از راه اندازی این کریدور اقدام کرده اما به نظر می رسد راه حل اساسی که مبتنی بر منافع ایران و روسیه در بلند مدت و رافع مشکلات روسیه بدون هزینه های آتی باشد حمایت از کریدور ارس است. کریدوری که مدت ها پیش از زنگه‌زور در خصوص آن بحث و تصویب شده  با احداث آن علاوه بر آنکه تمامیت عرضی ارمنستان حفظ می شود و تحدیدات مرزی برای ایران به وجود نمی آید، نفت و گاز روسیه به فروش می رسد و آذربایجان نیز از این رهگذر منتفع می شود و مانع گسترش مرزهای ناتو به منطقه خواهد بود.

کلید واژه ها: زنگه زور دالان زنگه زور روسیه آذربایجان روسیه و آذربایجان ایران و روسیه و آذربایجان علی اصغر بصیری جم ارمنستان روسیه و ارمنستان خطوط مرزی تغییر خطوط مرزی منطقه کریدور ترکیه ترکیه و آذربایجان ترکیه و روسیه ترکیه و ارمنستان


( ۱۸۹ )

نظر شما :

آتیلا ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۱:۴۰
پیشنهادها و نظرات این نویسنده خیلی خوشبینانه و سطحی است اولا طرح این مسئله در مجامع حقوقی از طرف ایران به هیچ وجه محلی از اعراب نمی باشد.چون موضوعی است صرفا بین دولت های آذربایجان و ارمنستان در خصوص موضوع قطع مرز ایران و آذربایجان که در خیلی از محافل ایرانی مطرح هست اصلا اینگونه نیست و اینکه اگر کریدور سمت بالای آراز احداث شود مرز ایران و ارمنستان قطع می شود و اگر سمت پایینش باشد این اتفاق نمی افتد یک تناقض آشکار در گفتار و ادعاهای مطرح کنندگان این نظریه هست به همان دلایلی که ایران مخالف احداث این کریدور در خاک ارمنستان هست خیلی بیش از این دلایل ارمنستان می تواند مخااف احداثش در خاک ایران باشد. چرا که یکی از شروط ارمنستان برای احداث کریدور از زنگه زور رفع انسداد مرزی با کشورهای ترکیه و آذربایجان هست که ارمنستان را از محاصره و خفگی ژئوپلیتیک می رهاند و باعث رونق اقتصادی و تجاری اش می شود ولی اگر کریدور از سمت ایران باشد آذربایجان و ترکیه دلیلی برای رفع انسداد ارمنستان نمی بینند کریدور آراز هم می تواند یکی از گژینه ها باشد که اگر همراه با امتیازات و تشویق های ویژه باشد می تواند در رقابت با زنگه زور مورد استفاده واقع شود کما اینکه وجود راههای متعدد برای همه کشورها و طرفها مفید واقع شود اینرا هم گفته باشیم برای کردور زنگه زور ۳ طرح تاکنون مطرح شده است یکی اینکه کلیه عبور مرور و نقل و انتقالات در این تکه از زیر زمین و در داخل تونل صورت بگیرد دوم اینکه اگر از روی سطح احداث شود با طراحی پلها و زیر گذر و روگذر های لازم عبور مرور از سمت ایران به ارمنستان خللی ایجاد نشود طرح سوم هم احداث توامان کریدور زنگه زور و آراز هست با لحاظ کردن هر یک از طرح های بالا در این دو کریدور
محمد ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۴:۲۰
اگر ارمنستان موافقت کند که گذرگاه زنگه زو ، یک متر عقبتر از مرز ایران و در داخل ارمنستان عبور کند و علامت گذاری های مرزی ما تغییری نکند ، کاری از دست ما بر می آید ؟ قطعا خیر . ایران باید این گذرگاه را به یک چهار راه تبدیل کند که علاوه بر آذربایجان و ترکیه ، ایران و ارمنستان هم در آن دخیل باشند با تاکید بر اینکه فقط نیروهای ایرانی و ارمنستان حق حضور در منطقه را داشته باشند. نکته مهم دیگر اینکه محور تورانی آذربایجان و ترکیه با تهدید مستقیم منافع ایران شکل گرفته و هیچ گریزی از تقابل دوباره در قفقاز نیست ، فراموش نکنیم که قصه درگیری ایران در قفقاز به قرن ها پیش بر می گردد ولی با غفلت مسئولان ما و فراموش کردن مرزهای شمال غربی ، این تهدید هر روز بزرگتر و خطرناک تر می شود .
جواد ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۴:۲۷
اسرائیل و ارمنستان هر دو اشغالگرند .
حضرتی ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۶:۵۶
اینکه مردم آزربایجان از بابت زنگه زور و قاراباغ خوشحال هستند برعکس مرکز نشینان نشانگر تفاوت های ماست
فرزاد ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۹:۳۰
بهترین راه حل پیگیری و عملی کردن مصوبه قانونی مجلس جمهوری خودمختار نخجوان مبنی بر الحاق این جمهوری به سرزمین مادری یعنی ایران هست.
خسرو ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۲۰:۴۲
کریدور زنگه زور یک پروژه اقتصادی است فقط با منطق اقتصاد می‌توان رقابت کرد اگر ایران کریدور ارس را با شرایط خیلی بهتر باز کند مسئله حل خواهد شد همه می‌دانند که ارمنستان شریک آمریکا و فرانسه و کلا ناتو هست نه آذربایجان --- روابط آذربایجان با اسرائیل بیش از روابط امارات متحده عربی با اسرائیل نیست و جالب اینکه امارات به منابع نفتی و گازی و نظامی و نیروگاه هسته ای بوشهر خیلی نزدیک است و خطر بیشتری ایران را تهدید می‌کند بیشتر نویسندگان طرفدار ارمنستان در سایت محترم دیپلماسی ایرانی ، به نوعی سخنگوی لابی ارمنی شده اند و یا فریب لابی را خورده اند و تعدادشان از انگشتان دو دست بیشتر نیست با وجود این پروپاگاندای بزرگی راه انداخته اند دلایلی که برای مخالفت با زنگه زور ردیف شده است واقعا سطحی است در فردای قبول از طرف ارمنستان چه موضعی خواهید داشت ؟
به اتیلا ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۲۰:۵۵
شروط ارمنستان برای احداث کریدور تحویل کریدور لاچین برای اتصال به ساکنان قره باغ است که عملا با اشغال قره باغ این بند هم نقض شد .و اصولا صحبتی رفع انسداد مرزی با ترکیه و باکو در این صلح نامه نبوده است .ترکیه انگیزه زیادی برای رفع انسداد مرزی با ارمنستان دارد :1رفع ننگ نسل کشی ارامنه 2استفاده از ظرفیت و قدرت ارامنه در کنگره امریکا و اتحادیه اروپا و مقابله با قدرت و نفوذ یونان و قبرس در اتحادیه اروپا و......در نتیجه احداث هر پلن کریدوری که مرز ایران را قطع نکند و امنیت و استقلال حاکمیتی ارمنستان را حفظ کند هزینه اقتصادی و زمانی دارد .تراوشات غیر واقعی و یک سویه پانترکی افت تحلیلهای سیاسی است
تاری ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ | ۲۱:۳۰
اولا نمیشود با تجاوز به خاک دیگر کشور و عدم رضایت آن کشور دلان ایجاد کرد زوری که نیست دوم اینکه شما می خواهید ماری را از حفره آتش آنه درخت در بیاورید و برای عمل خودتان متهم شوید وبعد برای عمل خوب دلایل قرائن بیاورید بگذارید مار داخل همان آتش بسوزد تا فلسفه وجودی شما به باد آتش نزند آتش زیر خاکستر با مراقبت میشود مهار کرد ولی وقتی گل گرفت چه میشود دومان را هوا میدهد
ایرانی ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۰۰:۳۳
متاسفانه نفوذ تجزیه طلبی ترکی و پانترکیسم در مسئولین محلی شمال غرب کشور باعث شده تصمیمات چند سال اخیر عملا جاده صاف کن باکو و آنکارا باشد. پانترکها بارها ثابت کرده اند که منافع ایران برایشان مهم نیست. اینها عملا نقش پیاده نظام علیف و اردوغان را دارند و مدام در اینترنت در حال جعل و توجیه واقعیات کریدور موهوم هستند.
... ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۰۳:۲۲
به هیچ وجه نباید اجازه دهیم این دالان جعلی ساخته شود
کمال ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۰۷:۳۰
زنگزور باید باز شود ایرانشهری ها بسیار نگرانند
احسان ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۱:۳۲
نتیجه انزوا از جامعه جهانی همینه
نورا ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۱:۴۲
زنگه زور آزربایجاندئ، یاشاسئن آزربایجان
اکبر ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۳:۰۸
موضوع اصلی اینست مسئله که این کوریدور هیچ ریطی به ایران ندارد که در مجامع حقوقی بین المللی پیگیری کند ویا مداخله نظامی انجام دهد،
نویانی حسین ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۴:۱۳
در واقع منطقه زنگه زور در زمان شوروی متعلق به آذربایجان بوده است و در زمان فروپاشی شوروی به ارمنستان داده شده
علی ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۶:۲۶
تمام بدبختی مردم ایران از روسیه است وبس
علیرضا ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۶:۴۰
حسین اکبر نورا اگر زمانی زنگه زور متعلق به آذربایجان بوده خود آذربایجان هم زمانی متعلق به ایران بوده .ایفای نقش جغرافیای سیاسی اقتصادی ایران رو ملزم میکنه به حفظ مرز خودش با ارمنستان.اگر ارتباط ایران قطع بشه در تنگنای بیشتر ارتباطی قرار می‌گیرد.و این وسط قدرت در دستان آذربایجان ترکیه خواهد بود.باتوجه به زیاده طلبی علیف مشکل بزرگی در آینده جهت ایران بوجود میاد باتوجه به اتکای زیاد علیف به اسرائیل و پایگاه‌های آن در داخل خاکش.
ایران ۲۲ شهریور ۱۴۰۳ | ۰۶:۵۳
امروز آقایون مسوول میخ تون نکوبید فردا خیلی از روباه و شغالها شاخ میشن
مهدی ۲۲ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۳:۴۴
زنگه زور احداث میشه روسیاهی برای ذغال میمونه
لر بختیاری بابادی ۲۲ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۹:۵۰
آذربایجان و نخجوان خاک ایرانند قراردادش با روس تمام شد گر چه بعد حمله تیموریان زبانشان به ترکی تغییر کرد همچنان که هندوها انگلیسی زبان شدند و ولی آذربایجان فرزند ایران هست باید به دامان مادر برگردد