عربستان را آرام کنید

دیپلماسی ایرانی: کنفرانس ها و میزگردهایی که اخیرا در مجمع جهانی اقتصاد در داووس برگزار شد، نشان داد که مهمترین چالش پیش روی ایالات متحده در خاورمیانه ، مدیریت واکنش عربستان سعودی به توافق غیر قابل انتظار در مذاکرات هسته ای با ایران است.

سعودی ها خشمگین هستند؛ آنها می ترسند که توافق هسته ای با ایران، برای آمریکا در خاورمیانه آرامش خاطر ایجاد کند تا با آسودگی خیال بتواند توجه خود را به چین و بخش های دیگر آسیا معطوف کند. به این ترتیب ایران، در فراغ تحریم ها،  می تواند آزادانه نفوذ خود را در منطقه افزایش دهد.

جان کری، وزیر خارجه آمریکا برای اینکه در این زمینه اطمینان ایجاد کند؛ هم در داووس و هم در کنفرانس امنیتی مونیخ تاکید کرد آمریکا همچنان به تعامل در خاورمیانه متعهد است. اما شنوندگان عرب او در همان زمان اظهارات باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا را به یاد آوردند که از تمایل اش برای خارج کردن آمریکا از مهلکه خاورمیانه سخن می گوید.

شاید این هدف قابل درک باشد، اما اظهارت بدون دقت و تیز بینی می تواند تنها عرصه را تنگ تر کند. آنگاه چالش آمریکا این خواهد بود که توجه خود را بین این دو بخش از جهان تقسیم کند. در هر دو مورد نیز بی ثباتی، به طور بنیادین منافع آمریکا را تهدید می کند.  

خاورمیانه همچنان در حال با آشوب های ناشی از بهار عربی دست و پنجه نرم می کند. در داووس و مونیخ، هم ایرانیان و هم اعراب از اینکه جنگ شهری سوریه به کل منطقه سرایت کند و شکاف شیعه – سنی را بیش از پیش عمیق کند، ابراز نگرانی کردند. اما این یک نگرانی خیلی بزرگ برای ایالات متحده به شمار نمی رود و به همین دلیل است که اغلب اعراب، سوء تعامل آمریکا را یکی از دلایل بقای بشار اسد در قدرت توصیف می کنند.

از نظر رهبران سنی، این نکته به اندازه کافی بد است . اما آنچه نگرانی آنها را تشدید می کند، کاهش تنش ها با ایران است که آخرین دغدغه آمریکا در منطقه پیش از روی برگرداندن به سوی آسیا به شمار می رود. به خصوص سعودی ها، بر این باورند که دیگر پس از عراق و افغانستان، خروج نیروهای آمریکایی از منطقه  توجیه پذیر است.  

در این تفکر یک پارادوکس وجود دارد. تا زمانی که آمریکا نگرانی های سعودی ها را مرتفع نکند، سیاست ایران واشینگتن می تواند به بی ثباتی خاورمیانه منجر شود ، نه اینکه یک شوک بزرگ باشد که تنش ها را تعدیل می کند. به بیان دیگر این روند تاثیر عکس دارد و ریسک بحران های جدید در منطقه غنی از نفت خلیج فارس، تمرکز بر آسیا را برای آمریکا دشوار تر می کند.

عربستان سعودی و ایران هم اکنون وارد مرحله ای مرگبار از رقابت برای نفود در منطقه شده و بحران سوریه را به یک جنگ نیابتی تبدیل کرده اند که احتمال گسترش آن به لبنان، عراق، یمن و بحرین نیز وجود دارد.

تنها در بحران بود که سعودی ها توانستند در سال 2011 با گروه های شیعه معترض مقابله کنند. با این سابقه، آنها نگران اند که مشکل ایران آنها با ازسرگیری روابط تهران و غرب منفجر شود. به همین دلیل است که سعودی ها تلاش های خود برای دامن زدن به شکاف شیعه – سنی را دو برابر کرده اند. روندی خطرناک که نتیجه مقدماتی آن ظهور دوباره نیروهای مرتبط با القاعده در سوریه و عراق است.

مشکل اوباما این است که این درگیری ها در خاورمیانه با تنش های نگران کننده در آسیا همزمان شده است. تنش هایی که کاخ سفید می خواهد توجه کامل خود را به آن معطوف کند.

در آسیا، کره شمالی مجهز به سلاح هسته ای یک ریسک به شمار می رود. همچنین چین هم در سواحل جنوبی خود با برخی همسایگان دچار تنش شده که از جمله آنها می تواند به نام ژاپن اشاره کرد. این بی ثباتی ها روند رشد اقتصادی منطقه را نیز تهدید می کنند.

همانگونه که اوباما در اوایل دور نخست ریاست جمهوری اش اعلام کرده بود، هدف اصلی از نگاه به آسیا، حفاظت از منافع اقتصادی آمریکا در این قاره است. اکنون آسیا نیز به دیپلماسی آمریکایی برای خلاص شدن از شر بحران هایی نیاز دارد که اقتصاد جهانی را تهدید می کند و ایالات متحده را ناگزیر می کند تا از متحد خود ، ژاپن، دفاع کند.

اما مدیریت خشم اعراب از توافق هسته ای با ایران، کنترل بحران سوریه و پیش بردن روند صلح فلسطین و اسرائیل به توجه ویژه آمریکا نیاز دارد. اما هنوز آمریکا در این موارد به موفقیت نرسیده است. به این ترتیب آمریکا نه می تواند خاورمیانه را ترک کند و نه می تواند حضور خود را در آن دو برابر کند.  

در واقع،دو موضوع مورد نگرانی به هم آمیخته شده اند. پتانسیل اقتصادی نامحدود آسیا به منابع انرژی گسترده خاورمیانه نیاز دارد . چین، بزرگترین مشتری نفتی عربستان سعودی است و عربستان نیز بزرگترین تامین کننده نفت چین به شمار می رود. آمریکایی ها، کامیابی آسیا را می خواهند و موفقیت آسیا در گرو ثبات خاورمیانه است.

آمریکا در خاورمیامه و آسیا با بحران های بی پروا و بی باکی رو در رو است. کلید موفقیت، تاکید بر تعهدات آمریکا در مورد هر دو موضوع است ،نه گله و شکایت از یکی یا قرار گرفتن در شرایط انتخاب بین آسیا یا خاورمیانه.

ایالات متحده باید گشایش ایجاد شده با ایران و افزایش تمرکز بر آسیا را با تعامل عمیق تر در موضوعات مورد نگرانی جهان عرب، ترکیب کند. رهبران عرب نیاز دارند که ببینند تعامل آمریکا با ایران، چیزی فراتر از حذف تهدید های هسته ای است و می تواند در تغییر سیاست منطقه ای ایران نیز موثر باشد.

یک گام خوب برای شروع این خواهد بود که عربستان سعودی و ایران برای حل بحران سوریه پای یک میز بنشینند. این یک تجربه خوب برای توانایی مدیریت بحران آمریکا در آسیا هم خواهد بود.

منبع: نیویورک تایمز/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 10

انتشار اولیه: جمعه 18 بهمن 1392/ باز انتشار:سه شنبه 22 بهمن 1392