تقویت همسایگی، حمایت از مذاکرات هسته‌ای و به حاشیه‌راندن اسرائیل

نویسنده: احمد جرفی، تحلیلگر مسائل جهان عرب

دیپلماسی ایرانی: سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوره وزارت سید عباس عراقچی شاهد تحولات قابل‌توجهی بوده که به‌ویژه در حوزه سیاست همسایگی و پیشبرد مذاکرات هسته‌ای با ایالات متحده نمود یافته است. برخلاف دوره‌های پیشین، که برخی کشورهای منطقه با مذاکرات هسته‌ای ایران (گروه ۵+۱) مخالفت می‌کردند، رویکرد هوشمندانه عراقچی توانسته است حمایت کشورهای همسایه را جلب کند. این گزارش به تحلیل این سیاست، مصادیق آن، از جمله سفر مهم وزیر دفاع عربستان به ایران، و نتایج بالقوه آن در صورت موفقیت یا شکست مذاکرات هسته‌ای می‌پردازد.

سیاست همسایگی در دوره عراقچی: یک رویکرد استراتژیک

سید عباس عراقچی با تکیه بر دیپلماسی فعال و تعامل مستمر با کشورهای همسایه، سیاست همسایگی را به محور اصلی سیاست خارجی دولت چهاردهم تبدیل کرده است. این رویکرد بر همکاری، هم‌افزایی، و اعتمادسازی با کشورهای منطقه استوار است. برخلاف گذشته که کشورهای همسایه کمتر در جریان روند مذاکرات قرار می‌گرفتند، عراقچی با ابتکار عمل، کشورهای منطقه را به شرکای دیپلماتیک ایران تبدیل کرده است.

مصادیق سیاست همسایگی عراقچی

1ـ انتخاب مسقط به‌عنوان محل مذاکرات هسته‌ای:

انتخاب عمان به‌عنوان میانجی و محل برگزاری مذاکرات ایران و آمریکا نشان‌دهنده درک عمیق عراقچی از اهمیت نقش کشورهای همسایه در تسهیل دیپلماسی است. عمان به دلیل روابط متعادل با ایران و آمریکا و سابقه میانجی‌گری در مذاکرات پیشین، بستری مناسب برای گفت‌وگوهای غیرمستقیم فراهم کرد. این انتخاب نه‌تنها اعتماد کشورهای منطقه را جلب کرد، بلکه نشان داد ایران به نقش همسایگان در حل مسائل منطقه‌ای اهمیت می‌دهد.

2ـ تماس‌های مستمر با وزرای امور خارجه کشورهای عربی:

عراقچی از ابتدای تصدی وزارت امور خارجه، تماس‌های منظمی با وزرای امور خارجه کشورهای منطقه و عربی، از جمله عربستان سعودی، مصر، ترکیه، عراق و اعضای شورای همکاری خلیج فارس حتی پادشاهی بحرین برقرار کرده است. این تماس‌ها، به‌ویژه پس از هر دور مذاکرات با آمریکا، با هدف ارائه توضیحات شفاف درباره پیشرفت گفت‌وگوها و جلب حمایت منطقه‌ای انجام شده است.

3ـ سفر وزیر دفاع عربستان به تهران:

سفر شاهزاده خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی، به ایران در ۲۸ فروردین ۱۴۰۴ (۱۷ آوریل ۲۰۲۵) یکی از برجسته‌ترین مصادیق سیاست همسایگی عراقچی است. این سفر، که بلندپایه‌ترین حضور یک مقام سعودی در ایران پس از ازسرگیری روابط دیپلماتیک تهران و ریاض محسوب می‌شود، حامل پیام پادشاه عربستان برای رهبر انقلاب بود. خالد بن سلمان در دیدار با رهبر انقلاب، رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان، سرلشکر محمد باقری و علی اکبر احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی، بر گسترش روابط دوجانبه در زمینه‌های نظامی، دفاعی و منطقه‌ای تأکید کرد. او اظهار داشت: «من با دستور کار گسترش روابط با ایران در همه‌ی زمینه‌ها به تهران آمده‌ام.» این سفر نه‌تنها نشانه‌ای از تقویت روابط ایران و عربستان بود، بلکه نشان‌دهنده حمایت ریاض از مذاکرات هسته‌ای ایران در آستانه دور دوم گفت‌وگوها با آمریکا در عمان است.

4ـ اعتمادسازی و شفافیت در دیپلماسی منطقه‌ای:

عراقچی با انتشار یادداشت‌هایی در رسانه‌های بین‌المللی، مانند واشینگتن‌پست و همچنین اطلاع‌رسانی در شبکه‌های اجتماعی، کشورهای همسایه را در جریان مواضع ایران قرار داده است. این شفافیت، اعتماد منطقه‌ای را تقویت کرده و کشورهای همسایه را به حامیان مذاکرات هسته‌ای تبدیل کرده است.

5ـ مقایسه رویکرد سیاست خارجی در دوره ظریف و عراقچی

در دوره محمدجواد ظریف، تمرکز سیاست خارجی ایران عمدتاً بر مذاکرات مستقیم با گروه ۵+۱ بود. این تمرکز، اگرچه به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ منجر شد، اما به دلیل کم‌توجهی به کشورهای همسایه، با مخالفت برخی کشورهای منطقه، به‌ویژه اعضای شورای همکاری خلیج فارس، مواجه شد. این کشورها نگران بودند که توافق هسته‌ای به تقویت جایگاه ایران در منطقه به ضرر آن‌ها منجر شود. در مقابل، عراقچی با اولویت دادن به سیاست همسایگی، توانسته است این نگرانی‌ها را کاهش دهد و حمایت منطقه‌ای را جلب کند. به عنوان مثال، در حالی که در دوره ظریف مذاکرات اغلب در وین یا ژنو برگزار می‌شد و کشورهای منطقه نقش حاشیه‌ای داشتند، انتخاب مسقط به‌عنوان محل مذاکرات و مشورت مستمر با کشورهای همسایه در دوره عراقچی، نشان‌دهنده تغییر پارادایم در سیاست خارجی ایران است. سفر وزیر دفاع عربستان به تهران نیز در مقایسه با دوره ظریف، که روابط ایران و عربستان به دلیل قطع روابط دیپلماتیک در سال ۲۰۱۶ به شدت متشنج بود، یک دستاورد دیپلماتیک برجسته محسوب می‌شود.

نتایج بالقوه و پیامدهای گسترده سیاست خارجی عراقچی

الف) در صورت موفقیت مذاکرات هسته‌ای:

اگر مذاکرات به نتیجه مطلوب برسد و تحریم‌ها علیه ایران لغو شوند، سیاست همسایگی عراقچی زمینه‌ساز توسعه روابط همه‌جانبه، به‌ویژه در حوزه اقتصادی، خواهد شد. رفع تحریم‌ها امکان افزایش تجارت منطقه‌ای، سرمایه‌گذاری مشترک، و تقویت زیرساخت‌های اقتصادی را فراهم می‌کند. برای مثال، عراقچی در سخنرانی لغوشده خود در بنیاد کارنگی اشاره کرد که بازار ایران می‌تواند با قراردادهای چند میلیارد دلاری، صنعت هسته‌ای آمریکا و اقتصاد منطقه را احیا کند. سفر وزیر دفاع عربستان و دعوت متقابل مقامات دو کشور برای سفرهای رسمی، نشان‌دهنده آمادگی برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و دفاعی است که می‌تواند به نفع هر دو طرف و منطقه باشد.

ب) در صورت شکست مذاکرات:

در صورت ناکامی مذاکرات، کل منطقه با بحران‌های متعددی، از جمله تشدید تنش‌های نظامی، افزایش ناامنی، و مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌های گسترده‌تر مواجه خواهد شد. سیاست همسایگی عراقچی با ایجاد اجماع منطقه‌ای، این پیام را به قدرت‌های غربی منتقل کرده است که شکست مذاکرات نه‌تنها ایران، بلکه کل منطقه را متضرر خواهد کرد. حمایت عربستان از مذاکرات، که در سفر وزیر دفاع این کشور به تهران مشهود بود، این اجماع را تقویت کرده است و می‌تواند اهرم فشاری برای پیشبرد دیپلماسی باشد.

ج) حاشیه ‌راندن رژیم صهیونیستی: دستاورد کلیدی سیاست عراقچی

یکی از نتایج برجسته سیاست خارجی عراقچی، به حاشیه راندن رژیم صهیونیستی در معادلات منطقه‌ای است. اسرائیل، که همواره تلاش کرده مذاکرات هسته‌ای ایران را مختل کند، در سایه دیپلماسی فعال عراقچی و حمایت کشورهای همسایه از مذاکرات، تأثیرگذاری کمتری یافته است. برای مثال، دانی سیترینویچ، مقام سابق سازمان اطلاعات ارتش رژیم صهیونیستی، درباره سفر وزیر دفاع عربستان به تهران اظهار داشت: «این سفر نشان می‌دهد کسانی که فکر می‌کنند دولت سعودی از حمله نظامی به ایران حمایت می‌کند، در اشتباه هستند.» این تحلیل تأیید می‌کند که دیپلماسی عراقچی توانسته اسرائیل را منزوی کند. عراقچی همچنین با محکوم کردن تجاوزات اسرائیل و پیشنهاد تحریم‌های دسته‌جمعی علیه این رژیم در نشست سازمان همکاری اسلامی، موضع ایران را به‌عنوان حامی مقاومت و ثبات منطقه‌ای تقویت کرده است. سفر وزیر دفاع عربستان و تأکید او بر مخالفت برخی طرف‌ها، از جمله رژیم صهیونیستی با گسترش روابط ایران و عربستان، نشان‌دهنده همسویی نسبی تهران و ریاض در برابر اسرائیل است.

نتیجه‌گیری: ابتکار عمل عراقچی، الگویی برای دیپلماسی آینده

سیاست خارجی هوشمندانه سید عباس عراقچی، با تأکید بر سیاست همسایگی، نه‌تنها توانسته حمایت کشورهای منطقه، به‌ویژه عربستان سعودی، را برای مذاکرات هسته‌ای جلب کند، بلکه زمینه‌ساز توسعه روابط اقتصادی و کاهش نفوذ اسرائیل در منطقه شده است. ابتکار عمل عراقچی در انتخاب مسقط به‌عنوان محل مذاکرات، تماس‌های مستمر با وزرای امور خارجه کشورهای عربی، و سفر وزیر دفاع عربستان به تهران، الگویی موفق از دیپلماسی منطقه‌محور ارائه کرده است. این رویکرد، که در تضاد با تمرکز صرف بر قدرت‌های غربی در گذشته دارد، نشان‌دهنده درک عمیق عراقچی از پیچیدگی‌های منطقه‌ای و جهانی است. 

در نهایت، موفقیت این سیاست می‌تواند به رفع تحریم‌ها، توسعه اقتصادی منطقه، و تقویت جایگاه ایران منجر شود، در حالی که شکست آن کل منطقه را با بحران مواجه خواهد کرد. دیپلماسی عراقچی، با تکیه بر اعتمادسازی و همکاری منطقه‌ای، آینده‌ای روشن برای سیاست خارجی ایران ترسیم می‌کند.