توافق ایران و عربستان و برپایی نظام جدید منطقه ای

نویسنده: محمدعلی السقاف

دیپلماسی ایرانی: تغییر واقعی که بعد از «توافقنامه پکن» بین عربستان سعودی و ایران ایجاد شد، به عادی سازی روابط بین این دو کشور محدود نمی شود بلکه از آن بسیار فراتر می رود. این رویداد، فراتر از عادی سازی روابط بین دو کشور رقیب است و به نشانه های برپایی نظام جدید منطقه ای در خلیج فارس و شبه جزیره عربستان اشاره دارد. علاوه بر این، میانجی گری چین در دستیابی به این توافقنامه، نشان دهنده انتقال مرکز ثقل راهبردی و ژئواستراتژیک از غرب به کشورهای جهان سوم در جنوب است. 

اکثر ناظران معتقدند توافقنامه پکن در شرایطی به دست آمد که نفوذ آمریکا در منطقه خاورمیانه در حال کاهش یافتن است. حضور رئیس جمهور چین در سه اجلاس سران با عربستان سعودی و کشورهای عضو شورای همکاری و کشورهای عضو اتحادیه عرب در سفرش به ریاض نشان داد چین به دنبال گسترش نفوذ خود در منطقه است. 

آیا امضای توافقنامه بین عربستان و ایران و نزدیک شدن روابط عربستان به چین ضرورتا به معنای دور شدن عربستان از روابط تاریخی قدیمی خود با آمریکاست یا صرفا نشان دهنده تمایل عربستان برای متنوع کردن شراکت خود با کشورهای بزرگ است؟ ریما بنت بندر بن سلطان سفیر عربستان سعودی در آمریکا در پاسخ به این سوال ضمن اعتراف به وجود اختلاف بین عربستان سعودی و آمریکا گفت این اختلاف سیاسی نیست بلکه صرفا اقتصادی است. وی تاکید کرد که روابط بین دو هم پیمان تاریخی طی 80 سال اخیر مستحکم بوده است. 

محمد الجدعان، وزیر دارایی عربستان نیز پیش از امضا شدن توافقنامه پکن در مجمع اقتصاد جهانی در داوس گفت عربستان سعودی می تواند کانال ارتباط بین آمریکا و چین در شرایطی باشد که تنش های ژئوپلتیک در حال افزایش است. این موضع مقامات عربستان سعودی نشان می دهد این کشور – بر عکس ایران – می تواند با همه قدرت های بزرگ جهان تعامل کند و سیاست خارجی ریاض از شکل سنتی خود خارج شده و این کشور جسارت تعیین اهداف خود و سازوکارهای اجرایی آن را پیدا کرده است. 

در شرایطی که عربستان به اهمیت متنوع سازی روابط خود با کشورهای بزرگ از جمله آمریکا و روسیه و چین پی برده، ایران در شرایط کنونی روابطی گسترده تر با چین و روسیه دارد ولی روابطش با غرب به علت مسائل مربوط به برنامه هسته ای این کشور دچار پیچیدگی و دشواری است. 

چین روابطی نزدیک با ایران دارد و به رغم تحریم های آمریکا مقدار زیادی نفت از این کشور وارد می کند. چین همچنین صادر کننده سلاح به ایران است و توافقنامه شراکت راهبردی 25 ساله با این کشور امضا کرده و به پیوستن ایران به سازمان شانگهای کمک کرده است. پیش بینی می شود عربستان نیز به عنوان شریک به این سازمان ملحق شود که حدود نیمی از جمعیت جهان را نمایندگی می کند و بیش از 20 درصد تولید جهان را در اختیار دارد و دو عضو آن از اعضای دائمی شورای امنیت هستند و چهار کشور هسته ای – روسیه، چین، هند و پاکستان – در آن عضویت دارند. مزیت دیگر عربستان عضویت در گروه 20 است که روسیه و چین و سایر کشورهای بزرگ صنعتی را شامل می شود.

منبع: الشرق الاوسط / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11