در بررسی موانع و خطای محاسباتی در روند حصول توافقی احتمالی

نویسندگان: صنم وکیلی و نیل کوئیلیام

دیپلماسی ایرانی: دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، در کمپین انتخاباتی خود به وضوح مخالفتش را با برجام اعلام کرد و آن را «بدترین توافق تاریخ» خواند. او همچنین آشکارا گفت که به دنبال یک توافق جدید «بهتر و بزرگ تر» است که به همه مسائل به طور کامل رسیدگی کند؛ اگرچه اخیرا منع گسترش تسلیحات هسته ای مجددا به اولویت تبدیل شده است. دولت ترامپ برای دستیابی به این هدف، سیاست اعمال فشار حداکثری را به اجرا گذاشت چون باور داشت که این سیاست تهران را به از سرگیری مذاکرات برای گسترش مفاد برجام وا می دارد. البته لازم به یادآوری است که ایالات متحده از توافق خارج شده و ایران (به رغم عقب نشینی از تعهداتش) هنوز در برجام مانده است.

طبق یافته های این تحقیقات، امضاکنندگان توافق سال 2015 در بهترین حالت قادر خواهند بود درباره برخی جنبه های توافق مجددا مذاکره کنند که یعنی سناریوی محتمل بیشتر «برجام+» است و نه چانه زنی و توافق بزرگ. تا به این لحظه مدرکی وجود ندارد که نشان دهد سیاست کاخ سفید تحت کنترل ترامپ در قبال ایران این کشور را به قدم گذاشتن در راه کره شمالی در حل بن بست هسته ای ترغیب کند. یک سری عوامل ساختاری در جهت عکس یک توافق بهتر و بزرگ تر عمل می کنند. به هر حال، در این تحقیقات راه های بالقوه به سمت مذاکرات و زمینه هایی که امکان یافتن منافع مشترک برای طرفین درگیر وجود دارد، مورد بررسی قرار گرفته اند.

برداشت های نادرست

همانطور که پیشتر اشاره شد، سیاست  اعمال فشار حداکثری دولت ترامپ در قبال ایران بعید است که به موفقیت بینجامد. با این حال، دولت کنونی در ایالات متحد همچنان باور دارد که تنها راه وا داشتن تهران به موافقت با شروع دور جدید مذاکرات، اعمال تحریم است. به علاوه، به نظر می رسد که کاخ سفید تصور می کند زمان با آن یار است و هرچه که ایران را بیشتر تحت فشار بگذارد، امتیازات مهم تری از آن خواهد گرفت. به عبارت دیگر، ترامپ آماده است تا در دوره ریاست جمهوری کنونی خود ایران را تحت فشار بگذارد و در صورت پیروزی در انتخابات ۲۰۲۰، در صدد مذاکرات جدید بر آید. 

ترامپ بارها آشکارا اعلام کرده که بازی نهایی او دستیابی به توافق است و نه تغییر نظام در ایران؛ با این حال، برای دستیابی به این هدف لازم است استراتژی خود را اندکی ملایم سازد. این ناتوانی یا عدم تمایل ترامپ به تغییر بر طبق واقعیت های موجود احتمالا همچنان یکی از موانع اصلی برای شروع مذاکرات جدید خواهد ماند. چسبیدن به یک استراتژی خطی ساده همچنین تلاش ها برای اجماع بین ایالات متحده و شرکای بین ‌المللی آن را بی نتیجه می گذارد. سیاست یکجانبه ترامپ به جای منزوی کردن ایران، فضا را برای اقدامات جداگانه متحدان و دشمنان آمریکا فراهم آورده است.  سه کشور اروپایی عضو برجام  همچنان به تلاش های چندجانبه برای محافظت از توافق ادامه می دهند. تنش ها در اقیانوس اطلس هماهنگی سیاست‌ گذاری‌ ها بین اروپا و ایالات متحده را دشوار ساخته است. روسیه و چین نیز همچنان از ایران حمایت استراتژیک میکنند و با این کشور تعامل اقتصادی دارند. اسرائیل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی که آشکارا از سیاست ایالات متحده در قبال ایران حمایت کرده اند، در خفا به شدت نگران هر گونه مذاکره احتمالی بین واشنگتن و تهران و قربانی شدن منافعشان در مسیر یک توافق جدید هستند. 

 احتمال بازگشت ایران به میز مذاکرات دقیقا به دلیل فشارهای حداکثری کاهش یافته است. یکی از کارشناسان می گوید محاسبات ایران صرفا بر مبنای آمارهای اقتصادی نیست: «هیچ عدد جادویی یا آمار اقتصادی وجود ندارد  که ایران را به تصمیم گیری ترغیب کند.» اگرچه در سال ۲۰۱۵ تحریم ها نقش مهمی در حصول توافق ایفا کردند، اما عامل تصمیم گیری برای ایران تمایل دولت اوباما به موافقت با غنی ‌سازی محدود به عنوان بخشی از برجام بود. مقامات ایرانی بارها بر لغو تحریم ها به عنوان پیش زمینه برای از سرگیری مذاکرات تاکید کرده اند. با این حال، بسیاری از تحلیل گران اکنون بر این باورند که تهران از دولت ترامپ خواهد خواست نگرانی های امنیتی منطقه ‌ای یا دفاع نامتقارن آن را به رسمیت بشناسد.

اگرچه تحریم ها بر رشد اقتصادی ایران تاثیر گذاشته و درد و آسیب شدیدی به دولت و ملت این کشور تحمیل کرده، با این حال سیاست های تهران از زمان ورود ترامپ به کاخ سفید تغییر چندانی نکرده است. از سرگیری روابط دیپلماتیک با ایالات متحده و ورود تجارت های آمریکایی به ایران برای دولت در تهران یک هدف به شمار نمی رود؛ ایران خواستار دسترسی به نظام مالی ایالات متحده، خروج نیروهای آمریکایی از منطقه و از همه مهم تر، تضمین های امنیتی است. تهران تنها در شرایطی با توافقنامه‌ های منطقه ‌ای بر سر مسائل امنیتی موافقت خواهد کرد که پایتخت های کشورهای همسایه نیز امتیازات مشابهی را قائل شوند. اما دولت ترامپ هنوز به چنین درکی نرسیده و تصور می کند وعده تجارت برای ترغیب ایران به امضای یک توافق جدید کافی است.

به نظر می رسد که دولت ایالات متحده هیچ ایده ای درباره امتیازات احتمالی که ایران در توافق جدید خواستار خواهد شد، ندارد. اگرچه ایالات متحده ۱۲ شرط چالش‌ برانگیز برای ایران تعیین کرده، اما ظاهرا برای دوران پس از بن بست آماده نشده است. در مقابل، ایران روند ایجاد ائتلاف ‌های منطقه‌ ای و چانه زنی را آغاز کرده که این یعنی بر سر مسائلی همچون چارچوب زمانی، شرایط و روند هرگونه مذاکرات احتمالی نوعی اجماع داخلی وجود دارد و اگر مذاکرات آغاز شوند، ایران آماده تر از ایالات متحده خواهد بود.

اگرچه نبود اعتماد بین دولت های ایالات متحده و ایران اتفاق جدیدی نیست، اما تصمیم ترامپ به خروج از برجام  به چشم انداز هرگونه مذاکرات آتی آسیب زده است. مخالفت های داخلی در ایالات متحده سبب شدند که باراک اوباما برجام را به صورت یک معاهده که نیازمند تایید آن توسط دو سوم از نمایندگان سنا بود، مطرح نکند. در نتیجه، دولت ایران اعتماد خود را به نظام ایالات متحده از دست داده و احتمال اینکه توافقی را صرفا بر مبنای وعده یک رئیس ‌جمهوری بپذیرد، اندک است. نبود اتحاد در دولت ایالات متحده در رابطه با ایران نیز تهران را از سرمایه‌ گذاری روی مذاکرات جدید با واشنگتن باز می دارد. ایرانی ها به وضوح اعلام کرده اند که ترجیح می دهند برای هر گونه تصمیم گیری منتظر نتایج انتخابات ریاست جمهوری 2020 آمریکا بمانند. با این حال، معلوم نیست که برجام تا آن زمان دوام می آورد یا خیر. با توجه به افزایش تنش ها، خطر اشتباه محاسباتی به شدت افزایش یافته است. 

منبع: چتم هاوس / مترجم: طلا تسلیمی