موضع متحدان و همسایگان عرب ایران در برابر مذاکرات آتی احتمالی

نویسندگان: صنم وکیلی و نیل کوئیلیام

دیپلماسی ایرانی: صنم وکیلی و نیل کویلیام از موسسه سلطنتی امور بین الملل چتم هاوس در تحقیقاتی تاثیرات کمپین اعمال فشار حداکثری دونالد ترامپ علیه ایران و قابلیت ها برای مذاکرات آتی را بررسی کرده اند. در اینجا استراتژی های بالقوه و اولویت ‌های مذاکراتی چندین کشور درگیر با برجام مورد بررسی قرار می گیرند.

روسیه

مسکو قطعا نمی خواهد که ایران به سلاح هسته ‌ای دست یابد. ایران مجهز به تسلیحات هسته ای نه یک گزینه برای روسیه است و نه یک هدف برای جامعه بین المللی. روسیه نمی خواهد که اقدامات ایران تاثیر دومینووار داشته باشد. برای روسیه قطعا پیگیری منع گسترش تسلیحات هسته ‌ای در مذاکرات، در اولویت است. بیشتر تحلیل‌ گران روس دستیابی به راه حل دیپلماتیک برای مشکلات را در شرایط کنونی غیرمحتمل می دانند. یک تحلیل گر روس معتقد است که ایالات متحده اعتبار خود را به عنوان شریک مذاکراتی از دست داده و همین مساله مذاکرات آتی را تقریبا غیرممکن کرده: «یک رئیس‌ جمهور توافق می کند؛ یک رئیس جمهور از آن خارج می‌شود. از این رو، دیگر اعتمادی وجود ندارد.» در کل تحلیل گران روس معتقدند که بن ‌بست کنونی تا سال ۲۰۲۱ و مشخص شدن نتایج انتخابات آتی ریاست جمهوری ایالات متحده ادامه خواهد داشت. آنها همچنین می گویند درخواست های ترامپ برای ایران پذیرفتنی نیست و همین مساله امکان دستیابی به توافقی بزرگ را از بین برده است.

تحلیل گران روس می‌گویند ایران و غرب تنها می توانند در برخی جنبه ‌های توافق بزرگ به نتیجه برسند و حل همه مشکلات بین ایالات متحده و ایران عملا غیرممکن است. برخی از تحلیل گران امتیاز قائل شدن ایران در مسائل هسته ‌ای از جمله ارتقای نظارت بر سایت های هسته ‌ای را ممکن می دانند. برخی هم فکر می ‌کنند بندهای غروب برجام قابل بازنگری هستند.

همه تحلیل گران روسی که در این تحقیقات با آنها مصاحبه شده، معتقدند که کشورشان خواستار دوام برجام و تمدید مفاد آن است. در همین حال، آنها باور دارند که درخواست امتیازدهی از ایران بر سر برنامه موشکی با توجه به شرایط نیروی هوایی این کشور و بدون رسیدگی به مسائل گسترده تر منطقه ای، بی فایده خواهد بود. با توجه به اینکه همسایگان ایران در خلیج فارس نیروی هوایی قدرتمندی دارند، ایران برای حفظ امنیت خود به قابلیت موشک‌ های بالستیک وابسته است. به علاوه، با توجه به اینکه عربستان سعودی برنامه موشکی خود را پیش می برد، ایران به جدیت ایالات متحده در رسیدگی به این مساله باور ندارد.

در رابطه با نقش ایران در منطقه، تحلیل گران معتقدند که روسیه مشکلی با فعالیت های ایران ندارند و بر این باورند که مشکلات به صورت مورد به مورد قابل حل هستند.

چین

منافع ملی چین در مناقشات ایالات متحده و ایران اساسا اقتصادی است و این مساله برای آنها بر ثبات منطقه ‌ای، امنیت ملی و منافع ژئوپلتیک اولویت دارد. تحلیل گران چینی معتقدند که توافق «برجام+» محتمل ترین گزینه برای مذاکرات آتی احتمالی خواهد بود. آنها با تاکید بر اهمیت برجام گفتند که این توافق در تلاش های پکن  برای کمک به ادغام تهران در اقتصاد جهانی در نظر گرفته شده است. آنها همچنین این توافق را برای ثبات منطقه ای مهم دانستند. با این حال، تحلیل گران چینی معتقدند که بن بست کنونی دست‌ کم تا انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده ادامه خواهد داشت: اگر یک نامزد دموکرات پیروز شود، ایالات متحده به برجام باز می گردد؛ اگر ترامپ مجددا در انتخابات پیروز شود، ایران احتمالا با او مذاکره خواهد کرد.

تحلیل گران چینی آشکارا به این مساله اشاره کردند که ایالات متحده را مسئول بحران کنونی می دانند. یکی از تحلیل گران به این موضوع اشاره کرد که تقابل ایالات متحده و ایران به نفع چین است و تا زمانی که به جنگ نینجامد، همچنان به نفع چین خواهد بود. این تحلیل گر همچنین می‌گوید چین انعطاف پذیر است و هرگز به برنامه هسته ‌ای ایران آری یا خیر نمی گوید. چین تا زمانی که منافع تجاری اش تامین باشد، مشکل جدی با شرایط نخواهد داشت. 

در رابطه با امتیاز دهی های احتمالی در مذاکرات آتی، چینی ها معتقدند که کنترل سطح غنی سازی یکی از موارد اصلی مورد بحث خواهد بود و اگر ایران به غنی سازی ۲۰ درصدی اقدام کند، همه کشورها با آن مخالفت خواهند کرد. این مساله «خط قرمز» همه کشورهای 1+5 از جمله چین به شمار می رود. با این حال، پکن معتقد است که تهران برنامه ای برای ساخت تسلیحات هسته ‌ای ندارد. تحلیل گران چینی همچنین تایید کردند که کشورشان خواستار ثبات در منطقه است، اما نقشی فعالانه در پیشگیری و مدیریت درگیری ها ایفا نخواهد کرد. در رابطه با برنامه موشکی ایران، تحلیل گران چینی به این نکته اشاره کردند که تهران هیچ متحد قابل اتکایی در منطقه ندارد و برای امنیت ملی خود به سامانه ‌های موشکی متکی است.

تحلیل گران چینی که در جریان این تحقیقات با آنها مصاحبه شد، بر رویکرد کاملا تجاری چین در قبال ایران تاکید داشتند؛ آنها گفتند که ایران به خودی خود هیچ تاثیری در منافع ملی چین ندارد. درحقیقت، چین به شدت درگیر مناقشات تجاری با ایالات متحده است و در عین حال، چندان دل خوشی از ایران ندارد. یکی از تحلیل گران چینی گفت که شرکت ها در کشور ایران را به دلیل در اولویت قرار دادن روابط با اروپا مورد مجازات قرار داده ‌اند و بسیاری از تجارت های چینی باور دارند که ارتباط با ایران به ویژه با توجه به دشواری های موجود، ارزش ندارد. از این رو، چین در محافظت از برجام کمک چندانی به مذاکرات اروپا نخواهد کرد.

در هر گونه مذاکرات احتمالی اولویت چین ثبات منطقه خواهد بود و نه رسیدگی به برنامه هسته ‌ای و موشکی ایران. چین معتقد است که رفتارهای ایران ماهیتی دفاعی-تهاجمی دارند: جمهوری اسلامی نه تنها از سوی ایالات متحده که توسط همسایگانش نیز تهدید می شود و همه اقداماتش ریشه در ناامنی دارد. پکن معتقد است که امنیت جمعی از طریق کنفرانس امنیت و صلح خاورمیانه قابل دستیابی خواهد بود؛ با این حال هیچ برنامه ‌ای برای ترغیب طرفین به مذاکره ندارد و تنها آنها را به خودداری از درگیری در اقدام نظامی فرا می خواند.

عربستان سعودی

در رابطه با درگیری ایالات متحده و ایران، آنچه برای تحلیل گران سعودی اهمیت دارد، منافع ژئوپلتیک است. آنها ثبات منطقه‌ ای را یکی از اولویت ها در مذاکرات می دانند و در حالی که موشک های ایران را یک مساله مهم می خوانند، چندان اهمیتی به فعالیت‌ های هسته‌ ای ایران نمی دهند. تحلیل گران سعودی باور دارند که مذاکرات منطقه ای و نه مذاکرات چندجانبه، به علاوه رویکرد مورد به مورد تنها راهکارهای حل بحران موجود هستند. 

امارات متحده عربی

تحلیل گران اماراتی معتقدند که منافع ملی کشورشان در میانه درگیری بین ایالات متحده و ایران، از طریق ثبات منطقه ای تامین می شود و نه امنیت ملی و اقتصادی یا دستاوردهای ژئوپولتیک. آنها حصول توافق پیش از انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده را چندان محتمل نمی دانند معتقدند حتی اگر ترامپ مجددا در انتخابات پیروز شود، باز هم این مساله می تواند به تعامل تهران و واشنگتن بینجامد. آنها همچنین باور دارند که ترامپ واقعا یک «توافق کننده» است و اکنون، ایالات متحده نقش «پلیس بد» و اتحادیه اروپا نقش «پلیس خوب» را ایفا می کند.

تحلیل گران امارات متحده عربی معتقدند که هر گونه توافق آتی باید موشک های بالستیک و مسائل منطقه ای را نیز در بر بگیرد و کشورشان بخشی از مذاکرات باشد. آنها می گویند پیش از توافق رسیدگی به مساله امنیت منطقه ای و دستیابی به زمینه ای مشترک میان بازیگران منطقه ای و اعضای مطرح جامعه جهانی ضروری است. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: چتم هاوس / مترجم: طلا تسلیمی