کاهش تعهدات هسته ای به تامین منافع خواهد انجامید
خودداری اروپا در خروج از برجام باوجود اقدامات ایران
گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی
دیپلماسی ایرانی – با تایید آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص عبور ذخایر اورانیوم ایران از مرز ۳۰۰ کیلوگرم در گام اولِ کاهشِ تعهداتِ برجامی و اطلاع رسانی این آژانس به شورای حکام در آستانه گام دوم تهران در کاهش تعهدات هسته ای با افزایش میزان و سطح غنی سازی احتمالا این اقدام می تواند حساسیت های پرونده هسته ای ایران را به شدت افزایش دهد. اما این مسئله تا چه اندازه می تواند در تامین و یا عدم تامین منافع برجامی ایران اثرگذار باشد؟ دیپلماسی ایرانی بررسی این مسئله را در گفت و گویی را با سید جلال ساداتیان، سفیر اسبق ایران در انگلستان و کارشناس مسائل بین الملل پی گرفته است که در ادامه می‌خوانید:
سخنگوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز دوشنبه هفته جاری در بیانیه‌ای اعلام کرد که یوکیا آمانو، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به اطلاع شورای حکام رسانده است که این آژانس در اول ژوئیه (10 تیر)، عبور ذخایر اورانیم غنی‌سازی شده ایران از محدودیت‌های توافق هستهای (300 کیلوگرم) را تأیید میکند. همین بیانیه موجی از واکنش های سران و مقامات اروپایی، آمریکایی و دیگر کشورها را به همراه داشت. از نگاه شما اساساً با تایید رسمی عبور ذخایر اورانیوم غنی شده ایران از محدودیت های برجامی و به موازات آن اقدام ۱۶ تیرماه در افزایش سطح غنی سازی، این اقدام تهران تا چه اندازه حساسیت ها را بالا خواهد برد، چرا که به نظر می رسد بلوف ایران وارد فاز عملیاتی شده است؟
از ابتدا هم قرار نبوده است اقدامات ایران در کاهش تعهدات هستهای که از ۱۸ اردیبهشت شروع شد یک بلوف و تهدید سیاسی باشد. چون مادامی که اقدامات ما ذیل بند ۳۶ توافق هسته ای برای تقابل با ۱۴ ماه تحریم ظالمانه و یکجانبه ایالات متحده آمریکا و نیز بدعهدی های اروپا وارد فاز عملیاتی نشود و گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این مسئله را تایید نکند که ایران در گام اول توانسته است ذخایر اورانیوم غنی شده ۳.۶۷ درصد خود را از ۳۰۰ کیلو گرم بیشتر کند و یا ذخیره آب سنگین را از ۱۳۰ تن ارتقاء داده و یا بعد از ۱۶ تیر ماه در گام دوم خود در کاهش تعهدات هسته ای توانسته است افزایش سطح غنی سازی بالاتر از ۳.۶۷ درصد را داشته باشد نمی‌توان شاهد اثرگذاری اقدام خود باشیم. چرا که به قول شما این اقدام در حد بلوف دیپلماتیک و تهدید باقی خواهد ماند. در این شرایط یقینا بلوف و تهدید کارگر نخواهد بود؛ آن چه نیاز است تهدید عملی است که باعث یجاد نگرانی در اروپایی ها شود. چون اگر ما به تهدید کلامی و بلوف سیاسی بسنده کنیم، این اتفاق نظیر همان رفتار اروپایی ها خواهد بود؛ قاره سبز هم از همان روز خروج دونالد ترامپ از برجام تنها و تنها به مواضع سیاسی توخالی بسنده کرد و سبب شد ایران دست به واکنش عملیاتی بزند. پس اگر ما هم مانند اروپا تنها به واکنش های توخالی دست بزنیم یقینا نباید انتظار عملکردی جدی داشته باشیم. شما شاهد بودید که از ۱۸ اردیبهشت با اعلام موضع تهران در کاهش تعهدات هسته ای سطح و میزان فعالیت ها و تکاپوی دیپلماتیک اروپا به شدت افزایش پیدا کرد، هر چند که خروجی این تلاش ها آن چیزی نیست که مدنظر ایران باشد، اما به هر حال سبب شد اروپایی ها در 57 روزه گذشته شدت فعالیت های خود را افزایش دهند.
در خصوص تاثیر مسئله عبور ذخایر اورانیوم غنی شده ایران از مرز تعیین شده برجامی یعنی ۳۰۰ کیلوگرم هم باید عنوان داشت که اتفاقا این مسئله همان هدف غایی جمهوری اسلامی ایران بود تا بتواند با ایجاد حساسیت در پرونده هسته ای اهرم های فشار خود را داشته باشد. به هر حال ایران باید بعد از 14 ماه تحریم آمریکا و بدعهدی اروپا تکلیف خود را روشن کند؛ یا کماکان با تحریم های ظالمانه ایالات متحده آمریکا و خلف وعده اتحادیه اروپا بسازد و به موازاتش به صورت یکجانبه تمام باره تعهدات برجامی را بر دوش کشد یا اینکه اگر توافق هسته ای در نهایت نمی‌تواند به ایران در تامین منافع و نیازهای خود کمک کند، نباید و نمی توان اجازه داد که توافق هسته ای منافع دیگر کشورها، به خصوص ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا را در محروم کردن ایران از حقوق هسته ای خود تامین کند. به عبارت دیگر یا باید ایران هم مانند طرف های برجامی به آنچه مد نظر خود در برجام دارد برسد یا هیچ کس نباید از توافق هسته ای منتفع شوند.
اما در کنار آن نکاتی که شما به آن اشاره کردید افزایش حساسیت ها در فعالیت های هسته ای ایران بعد از اقدام تهران در کاهش تعهدات هسته ای امکان افزایش نظارت و بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی شدت خواهد یافت. آیا تهران ریسک اقدامات خود را پذیرفته است؟
به هر حال اقدامات تهران در کاهش تعهدات هسته ای علیرغم اینکه در چارچوب برجام و طی مکانیسم بند ۳۶ توافق هستهای برای حفظ و تداوم آن و منتفع شدن همه طرف‌ها از منافع برجامی است، نمی‌توان از برخی تبعات اقدامات خود نیز جلوگیری کرد. به هر حال عبور ذخایر اورانیوم غنی شده ایران از ۳۰۰ کیلوگرم و یا افزایش سطح غنی سازی اقداماتی نیست که جامعه جهانی به راحتی از کنار آن بگذرد. در خصوص امکان افزایش سطح نظارت های آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز باید گفت که این کار در حال حاضر طی چارچوب برجام و به صورت متناوب انجام می شود. اکنون هم که با اقدامات ایران قدری حساسیت در خصوص پرونده هستهای ایران افزایش پیدا کرده، باز هم آن نظارت ها ادامه یدا خواهد کرد و قرار نیست اتفاق خاصی بیفتد. چون خود جمهوری اسلامی ایران به صراحت عنوان کرده است که قبل از پایان ضرب الاجل ۶۰ روزه خود میزان ذخایز اورانیوم غنی شده از مرز ۳۰۰ کیلوگرم عبور خواهد داد. این مسئله زمانی می تواند برای ایران حساسیت برانگیز باشد که مانند سال های پیش از برجام تحت عنوان اقدامات مخفیانه و تلاش تهران برای ساخت سلاح هستهای از جانب کشورهای غربی و سازمان انرژی اتمی تعبیر و تفسیر شود. در صورتی که تمام اقدامات ما از ۱۸ اردیبهشت تنها برای تقابل با 14 ماه تحریم ایالات متحده آمریکا و بدعهدی های اروپا بوده است و گزارش لحظه به لحظه کاهش تعهدات هسته ای خود را به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم داده ایم. این اقدامات چیزی نبوده است که مخفیانه انجام شود و در بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی کشف شود تا باعث حساسیت در پرونده هسته ای ایران شود، ما به صورت علنی این مسائل را مطرح کردیم. چون معتقدم تنها از این طریق است که می‌توان به استیفای حقوق و منافع خود در برجام دست پیدا کنیم.
در کنار این نکته این تحلیل هم مطرح می شود که اقدامات متناوب ایران در کاهش در قدرت هسته ای امکان دارد نه تنها تهران را از رسیدن به منافع خود در برجام باز دارد، حتی ممکن است به قیمت خروج اروپایی ها از برجام و همسو شدن با ایالات متحده آمریکا بینجامد؟
من چنین اعتقادی ندارم اگر شما به مواضع و سخنان سران و مقامات اروپایی در همین ۷۲ ساعت گذشته بعد از اعلام نظر آژانس بین المللی انرژی اتمی نگاه کنید، خواهید دید که سخنان قاره سبز بیشتر در راستای تلاش برای حفظ برجام بوده است؛ نه خبری از تمایل اروپا برای فعال کردن مکانیسم ماشه وجود دارد و نه اقدامی برای جدا شدن از توافق هسته ای. اگر شما دقت کرده باشید امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه بعد از اعلام نظر آژانس بین المللی انرژی اتمی عنوان داشت که باید تلاش خود را برای پایبندی به تعهدات هستهای افزایش داد.
یعنی شما معتقدید که اروپا تحت هر شرایطی در برجام باقی خواهد ماند و اقدامات ما در کاهش تعهدات هسته ای تاثیر سوئی بر نگاه غایی اروپا به توافق هسته ای نخواهد داشت؟
اگرچه اکنون سایه تنش و جنگ نظامی در روابط ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران تا اندازه ای فروکش کرده، اما به هر حال سطح خصومت در مناسبات تهران - واشنگتن بسیار بالاست. همین مسئله می‌تواند نگرانی دیگر کشورها به خصوص کشورهای اروپایی را افزایش دهد. چون با تداوم همین شرایط شکننده امکان دارد هر لحظه آتش یک تنش و جنگ نظامی شکل گیرد. لذا اگر جنگی در منطقه خاورمیانه و غرب آسیا روی دهد، اروپا از چند بعد به شدت متضرر خواهد شد؛ اول اینکه قیمت جهانی نفت به شدت افزایش خواهد یافت و این مسئله به هیچ وجه مطلوب کشورهای اروپایی، هندوستان، چین، ژاپن کره جنوبی و غیره به عنوان مصرف کنندگان عمده انرژی نخواهد بود.
دوم اینکه در صورت هرگونه تنش نظامی در غرب آسیا یقینا این جنگ به صورت محدود و مقطعی پیگیری نخواهد شد و امکان تعمیم و گسترش آن به شدت بالاست. به گونه ای که امکان دارد کل منطقه خاورمیانه درگیر یک التهاب و ناامنی جدی شود. این مسئله به صورت جدی بستر را برای پرورش، توسعه و ارسال تروریسم به دیگر کشورها به خصوص اروپا افزایش می دهد. سوم اینکه به هر حال مسئله جنگ و تنش نظامی می‌تواند تمام منافع اروپا در منطقه غرب آسیا را به خطر اندازد. از این رو اروپا حتی المقدور در حفظ برجام به عنوان سوپاپ اطمینان سعی خواهد داشت و از آن خارج نخواهد شد و به همان میزان هم تلاش خواهد کرد که تهران را در برجام نگاه دارد.
افزون بر این نکات اگر به هر دلیلی اروپا طبق گفته برخی در سایه اقدامات ایران در کاهش تعهدات هسته ای، گزارش های آژانس و نظر شورای حکام نهایتاً قید برجام را بزند و با ایالات متحده آمریکا علیه ما همسو شود، نهایتا پرونده ایران به شورای امنیت کشیده خواهد شد و با فعال شدن مکانیسم ماشه دوباره قطعنامه‌ها علیه ایران فعال خواهد شد و در خانه پُر آن هم تهران تحت فصل هفتم منشور سازمان ملل قرار خواهد گرفت؛ این نهایت کاری است که اروپا و آمریکا می تواند انجام دهد؛ چیزی بدتر از آن که وجود ندارد؛ اما به نظر شما خدای ناکرده در صورت هرگونه تنش و جنگ نظامی با ایران آیا می توان آن را در حد ایران محدود کرد و یا اینکه هرگونه درگیری با تهران به قیمت ناامنی در کل منطقه غرب آسیا و حتی تا نزدیکی اروپا خواهد بود؟! اتفاقا اروپا و آمریکا با اشراف بر این مسئله است که از تنش و جنگ نظامی با ایران خودداری می‌کنند.
نظر شما :