ترامپ حامی قرارداد بوئینگ با ایران

عبدالرحمن فتح الهی – مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا پنج شنبه هفته گذشته (14 دسامبر) طرحی را با ۲۵۲ رأی موافق در برابر ۱۶۷ رأی مخالف تصویب کرد که وزارت خزانه داری این کشور را مکلف می کند درباره خرید هواپیماهای ساخت آمریکا و نحوه استفاده از این هواپیماها به کنگره امریکا گزارش دهد. با اینکه این طرح صراحتا فروش هواپیماهای مسافربری به ایران را ممنوع نمی کند، اما گزارش سرویس تحقیقاتی کنگره در ماه نوامبر سال جاری میلادی به نقل از برخی کارشناسان نوشته بود که این طرح می تواند به صورت بالقوه، تمایل وزارت خزانه داری جهت دادن مجوز فروش هواپیما به ایران را متوقف کند، که درپی آن ایران می تواند آمریکا را به نقض تعهدات برجامی خود متهم کند. البته این طرح 14 دسامبر مجلس نمایندگان، وزارت خزانه داری آمریکا را مجبور می کند به کنگره اطمینان دهد که مجوز فروش هواپیمای مسافربری به ایران، خطر پولشویی یا تروریسم ندارد. طبق قرارداد 16.6 میلیارد دلاری در 11 دسامبر شرکت بوئینگ متعهد به فروش 80 فروند هواپیمای مسافر بری شامل 50 فروند هواپیمای 737 ماکس 8 اس، 15 هواپیمای 777-300  ای ار اس و 15 فروند بوئینگ 777-9 اس است. این در حالی است که گزارش شده مدیران اجرایی دو غول هواپیماسازی بوئینگ در آمریکا و ایرباس در اروپا برای گفت وگو درباره تامین هزینه های مالی قراردادهای خود در این هفته عازم تهران خواهند بود. اما تاثیرات این طرح بر این قراردادها چگونه خواهد بود؟ آیا این طرح می تواند باعث لغو قرارداد خرید ایران از بوئینگ شود؟ تاثیرات این طرح بر سایر قراردادهای ایرانی با دیگر شرکت های هواپیمایی مانند قرارداد 22 دسامبرسال گذشته میلادی با ارزش  18-20 میلیارد دلاری با ایریاس چگونه می تواند باشد؟ واکنش متقابل تهران چیست؟ آیا این طرح می تواند نقض برجام تلقی شود؟ پاسخ به این سوالات و پرسش هایی از این دست، موضوع گفت وگوی دیپلماسی ایرانی با حسن بهشتی پور تحلیل گر مسائل بین المللی است که در ادامه می خوانید:   

با توجه به مصوبه پنج شنبه 14 دسامبر(23 آذر) مجلس نمایندگان آمریکا در خصوص طرحی مبنی بر شفاف سازی هر گونه فروش و واگذاری هواپیمای مسافربری به ایران، قرارداد 11 دسامبر 2 سال گذشته میلادی خرید هواپیمای مسافربری ایران از شرکت بوئینگ که ذیل برجام انجام گرفته بود، تا چه اندازه تحت الشعاع این طرح قرار خواهد گرفت؟

قبل از پاسخ به سوال باید این نکته را روشن کنم که این طرح مجلس نمایندگان آمریکا ناظر بر ممنوعیت فروش هواپیمای مسافر بری نیست، اما برخی از خبرگزاری ها از این مساله با عنوام ممنوعیت فروش یاد کرده اند، چرا که مجلس نمایدگان طبق طرح مذکور مساله نظارت وشفاف سازی فروش و واگذاری هواپیمای مسافربری به ایران را مطرح کرده است. به بیان دیگر دقیق ترین تفسیر این طرح مجلس نمایندگان به نظارت و کنترل بر هر گونه فروش و واگذاری هواپیمای مسافربری به ایران مربوط می شود. از همین رو این طرح به معنای ممنوعیت فروش هواپیما به ایران نیست. لذا با توجه به این نکته اگر طرح به ممنوعیت فروش مربوط می شد باید قرارداد خرید هواپیمای مسافربری ایران از شرکت بوئینگ را هم لغو شده تلقی می کردیم، اما بحث نظارت و شفاف سازی به معنای کنترل مجدد و بیشتر کنگره بر معاملات فروش هواپیمای مسافربری به ایران از طریق موظف کردن خرانه داری آمریکا به دادن گزارش هایی در این خصوص است. از سوی دیگر همان طور که شما هم گفتید ذیل انعقاد برجام در خصوص لغو تحریم ها در توافق هسته ای به صراحت از لغو تحریم فروش و یا واگذاری هواپیمای مسافربری به ایران نیز سخن گفته شده است. البته بحث نظارت بر فروش هواپیما می تواند نوعی محدودیت را ایجاد کند و در ادامه اگر موجب شود که بوئینگ زیر فشار این نظارت ها قرارداد را لغو کند نوعی نقض برجام نیز محسوب می شود. اما برای تحلیل دقیق تر در خصوص طرح یاد شده مجلس نمایندگان باید دید که این طرح دارای چه جزئیاتی برای شفاف سازی و نظارت بر فروش هواپیمای مسافربری است واین طرح چه تکیف مشخصی را بر عهده خرانه داری امریکا خواهد گذاشت تا بر اساس آن میزان تحت الشعاع قرار گرفتن برجام و قراداد خرید ایران از شرکت بوئینگ را ارزیابی کرد.

اما این طرح ذیل قاعده "عطف به ما سبق" قرار می گیرد یا این که با تصویب و تایید این طرح توسط کنگره و نهایتا امضا و تایید ترامپ و تبدیل به قانون، کلیه قراردادهای ایران در خصوص خرید هواپیما در هر زمانی مانند همین قرارداد خرید از بوئینگ را نیز شامل می شود؟

این مساله از همان مواردی است که باید تحلیل آن را در جزئیات طرح دید که هنوز جزئیات آن منتشر نشده است. اگر طرح کلیه قراردادها فروش و واگذاری را در هر زمانی مد نظر قرار دهد می تواند قرار داد خرید ایران از شرکت بوئینگ را هم شامل شود، در غیر این صورت همه قرارداداهای ما بعد این طرح ذیل نظارت و کنترل کنگره قرار می گیرد. اما اگر این طرح و مساله متوجه قرارداد خرید ایران از بوئینگ شود و در سایه این نظارت ها محدود سازی در خصوص واگذاری هواپیما به ایران صورت گیرد و یا این که این طرح موجب شود تا در نهایت شرکت بوئینگ قرارداد خود با ایران را لغو کند، یقینا باید خسارت زیادی را بابت فسخ این قرارداد به طرف ایرانی پرداخت کند، چرا که نمی توان به سادگی قراردادی مهمی مانند فروش هواپیمای مسافربری به ایران توسط بوئینگ را که خود ترامپ در مقام ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا علیرغم میل باطنی و تنها به دلیل منش کاسب کارانه اش تایید کرده است، بدون هیچ تبعاتی مانند هزینه فسخ قرارداد از سوی هر یک از طرفین به امضاء رسانید. اما با تاکید دارم که اظهار نظر قطعی در پاسخ به این سوال منوط به انتشار کامل جزئیات طرح مجلس نمایندگان آمریکا است. اما از ظواهر امر در این طرح می توان استنباط کرد که طرح مجلس نمایندگان همه قراردادهای ایران را شامل می شود و قرارداد قبلی ایران با بوئینگ ذیل عطف به ماسبق قرار نمی گیرد، چرا که واشنگتن می خواهد تمام نظارت خود را بر عملکرد ایران در خصوص استفاده از این هواپیماها داشته باشد و این مخصوص هواپیماهایی که بعد از تصویب این طرح بوده است را شامل نمی شود.

اما در سایه این طرح مجلس نمایندگان در صورت تصویب توسط کنگره و نهایتا امضای ترامپ، می توان انتظار داشت که این قانون سایر قراردادهای خرید هواپیمای مسافربری ایران مانند قرارداد 22 دسامبر 2016 خرید هواپیما از ایرباس با ارزش 18 تا 20 میلیارد دلار را هم تحت تاثیر قرار دهد و حتی در نهایت موجب لغو قراردادهای فروش و واگذاری هواپیما به ایران شود؟

قبل از پاسخ به این سوال مهم شما باید گفت که اساسا بهانه ایالات متحده و مجلس نمایندگان آمریکا برای ایجاد چنین طرحی در خصوص تحت تاثیر قراردادن برجام و ایران این است که تهران در سایه برجام و لغو تحریم ها به خصوص لغو تحریم خرید هواپیمای مسافربری می تواند با در اختیار گرفتن این هواپیماها حال از سوی بوئینگ یا ایرباس برای انتقال به زعم خود تسلیحات و یا نیروی نظامی یه سایر کشورهای خاورمیانه استفاده می کند که این مساله و در حقیقت بهانه بسیار غیر منطقی و در عین حال بسیار غیرعقلانی هم است؛ چرا که تمامی جزئیات هواپیماهای مسافربری از اولین پرواز تا زمان از دور خارج شدن آن هواپیما ثبت می شود. مضافا این که در هر باز پرواز تمام مسائل آن پرواز ثبت می شود، از زمان پرواز، مبداء تا مسیر پروازی و مقصد و حتی وسایل حمل شده، تعداد مسافران و نیز کادر پروازی. از سوی دیگر اتحادیه هواپیمایی جهانی بر این پروازهای بین المللی نظارت دارد و با رصد مسیرهای پروازی تمامی نکات یک پرواز را کنترل می کند، لذا این گونه نیست که نتوان این پروازها را کنترل و رصد کرد تا ایران در سایه این پروازها کارهایی را که کاخ سفید مدعی است  بتواند انجام دهد. اما در خصوص سوال مهم شما باید گفت که متاسفانه این طرح به اصطلاح شفاف سازی و نظارت بر قراردادهای فروش هواپیما مسافربری به ایران توسط مجلس نمایندگان می تواند بر سایر قراردادهای خرید ایران از شرکت هایی مانند ایرباس هم اثرات سوء خود را داشته باشد، چرا که خود این شرکت ها مانند ایرباس برخی از قطعات خود از بوئینگ تهیه می کنند و نیز مراودات مالی گسترده ای را با یکدیگر دارند؛ لذا در سایه این طرح با نظارت بر قرارداد بوئینگ، گنگره و وزارت خرانه داری آمریکا می تواند بر واگذاری این قطعات و سایر مراودات دو شرکت نیز نظارت داشت. اما یقینا این طرح بیشترین اثر سوء خود را بر شرکت بوئینگ دارد تا ایرباس. هر چند که چنانی که شما هم اشاره داشتید پروسه طولانی برای تبدیل این طرح به قانون وجود دارد. یعنی پس از تصویب در مجلس نمایندگان باید این مساله به تایید کنگره و نهایتا امضای رئیس مجهوری آمریکا برسد. البته می توان گفت که این دست از اقدامات به واسطه تحریک و فشار لابی صهیونیستی آمریکا برای تحت اشعاع قرار دادن برجام و فشار بیشتر بر تهران صورت می گیرد.

یکی از شعارهای دوران مبارزات انتخاباتی ترامپ، ترمیم و بازسازی اقتصاد آمریکا بود. با توجه به این که قرارداد فروش هواپیمای مسافربری بوئینگ به ایران و نیز سایر توافقات تجاری میان تهران و واشنگتن ذیل برجام که می تواند در گردش چرخ اقتصادی داخلی آمریکا و تحقق وعده ترامپ موثر باشد، آیا در سایه منش کاسب کارانه او(ترامپ) باید انتظار امضای این طرح مجلس نمایندگان در صورت تایید کنگره باشیم؟

علیرغم تما سیاست های ضد ایرانی ترامپ ما شاهدیم که به دلیل تاجر مسلک بودنش او هیچ تلاش و اعتراضی نسبت به لغو قرارداد فروش هواپیمای مسافربری بوئینگ به ایران نداشت. البته مبلغ قرارداد نیز بالا است و رقم قابل توجهی بری بوئینگ محسوب می شود و در شرایط امروز اقتصاد آمریکا این گونه قراردادها می تواند حائز اهمیت تلقی شود. لذا به نظر می رسد که ترامپ تلاش خود را برای حفظ این قرارداد خواهد داشت. به بیان دیگر شاید ترامپ این طرح را در صورت تایید کنگره امضاء کند، اما برای تحقق اهدافش در حوزه اقتصای تلاشی برای لغو این قرارداد صورت نخواهد داد. البته در آن سو هم لابی های صهیونیستی نیز از هر کوششی برای تبدیل این طرح به قانون کوتاهی نمی کنند و در این راستا باید دید که فشارهای این لابی ها برای امضای این طرح توسط ترامپ تا چه اندازه می تواند موثر واقع شود. البته با توجه به شکست نماینده و نامزد جمهوری خواهان در انتخابات ایالت آلاباما و از دست رفت یک کرسی جمهوری خواهان در سنا اکنون شمارش کرسی ها 49 به 50 کرسی است، مضافا این که سناتور جان مک کین علیرغم این که جمهوری خواه است اما مخالف سرسخت پیشنهادات ترامپ است و این مساله سبب شده سبد آراء، بیشتر به سمت دموکرات ها رقم بخورد. اما در مجموع اکنون شرایط اقتصادی آمریکا به گونه ای است که به نظر نمی آید قرارداد فروش هواپیمای مسافربری به ایران از جانب آمریکا زیرپا گذاشته شود، اما به احتمال زیاد در سایه این طرح قدری نظارت ها و کنترل کنگره بر این قراردادها افزایش خواهد یافت.

با توجه به این که تمام تخم مرغ های سیاست خارجی دولت یازدهم به خصوص در دو سال اول در سبد برجام گذاشته شد، در سایه سنگ اندازی های ریز و درشت این چنینی مسیر و آینده برجام را چگونه می بینید؟

برجام توافقی محکم وتضمین شده ای است که ذیل قطعنامه شورای امنیت تمامی طرف های آن باید پایبند به مفاد آن باشند. لذا به سادگی نمی توان برجام را لغو کرد، چنانی که ترامپ نیز نتوانست علیرغم میل باطنی اش آن را لغو کند و توپ را در زمین کنگره انداخت و می بینید که پس از 60 روز کنگره نیز توان لغو برجام را نداشت. از همین رو تمامی این سنگ اندازی ها در خصوص برجام در زمین هسته ای به بهانه های دیگری مانند صنعت موشکی و توان دفاعی کشور و یا بهانه حقوق بشری صورت می گیرد. من به صراحت می گویم که برجام مهم ترین توافق بین المللی بعد از جنگ جهانی دوم است، چرا که برای اولین بار تجربه دیپلماتیکی بین المللی به یک توافقی دست یافت که ماحصل اش صلح بود، صلحی که مانع از وقوع یک جنگ ویرانگر شد. شاید در داخل کشور برخی باور داشته باشند و روی این مساله مانور دهند که اساسا قرار نبوده است جتگی روی دهد، چرا که هیچ نشانه ای دال بر وقع نزاع نظامی در دوران تحریم ها وجود نداشته است، اما تمامی قرائن وشواهد حاکی از آن است که در سایه تدوام و گسترش تحریم ها جامعه بین املل سعی داشت تا ایران را به سمت برخورد نظامی سوق دهد. یعنی کشورهای در سایه اجماع علیه تهران به گونه ای عمل کردند که به جز تنش نظامی گزینه ای برای ایران وجود نداشته باشد. اگر ما واقع بین باشیم علیرغم کاستی های ریز و درشت برجام که من هم به آن ها معترفم و سبب شدت تا برجام مطلوب هیچ یک از طرفین نباشد نه آمریکا، نه روسیه، نه چین و کشورهای اروپایی و به خصوص نه ایران؛ باید گفت که اقتضائات آن دوران برجام را تنها راه حل ممکن کرده بود، نه ایده آل ترین راه حل تا در ذیل آن جانعه بین الملل به همراه ایران بتوانند وضعیت جدیدی را تعریف کنند. اگر منصفانه قضاوت کنیم باید پرسید که اگر برجامی نبود وضعیت کشور در سایه تدوام اجماع جهانی و تحریم ها اکنون به کجا رسیده بود؟ آیا کشور دچار از هم پاشیدگی نمی شد؟ و باید این سوال را از برخی دلواپسان و منتقدین برجام پرسید. تصویب 6 قطعنامه ذیل فصل 7 منشور سازمان ملل، تهیه پرونده ای با 12 سرفصل تحت عنوان P.M.D که در حقیقت یک افسانه سازی در خصوص پرونده هسته ای ایران بود، اما بالاخره طبق همین سند سازی ها برخی اتهامات جدی متوجه ایران بود، این نکات شرایط بسیار وخیمی را برای کشور ایجاد کرده بود که قطعنامه های شورای حکام نیز این شرایط را بدتر کرده بود. اما دیدید که بعد حصول برجام همه این چالش ها از میان رفت. اما این نکات به این معنا نیست که در هر شرایطی و با هر اقدامی بتوان از برجام دفاع کرد. اما در سایه برجام اکنون شرایط به مراتب بهتر از گذشته است، لذا آینده توافق هسته ای با این دست از اقدامات ایالات متحده تهدیدی جدی را متوجه خود نمی داند، در عین حال نمی توان از موارد متعدد نقض برجام آمریکایی ها در طول این مدت هم گذشت.

انتشار اولیه: شنبه 25 آذر 1396 / انتشار مجدد: چهارشنبه 29 آذر 1396