چرا ایتالیا؟
رم، نقطه‌ای که تهران و واشینگتن در اروپا به هم رسیده‌اند
دیپلماسی ایرانی: سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، امروز چهارشنبه ۱۰ اردیبهشت در جمع خبرنگاران گفت که دور بعدی مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا در رم، پایتخت ایتالیا، برگزار می شود. به این ترتیب با احتساب مذاکرات روز شنبه پیش رو، از چهار دور گفت‌وگوهای ایران و امریکا دو دور آن در عمان و دو دور آن در ایتالیا برگزار شده است. اگرچه میانجی‌گر این دور از مذاکرات نیز وزیر امور خارجه عمان است اما نفس برگزاری این نشست‌ها میان مسقط و رم معنای خاصی دارد. در مذاکرات قبلی ایران و امریکا، حتی مذاکراتی که به برجام منتج شد، محل مذاکرات یا وین در اتریش بود یا ژنو در سوئیس، اما اکنون نخستین بار است که رم برای برگزاری مذاکراتی در این سطح انتخاب می‌شود. چرا از میان کشورهای اروپایی ایتالیا انتخاب شده است؟ این موضوع را از دو دریچه ایران و امریکا می‌توان بررسی کرد.
از دریچه ایران
روابط ایتالیا با ایران نسبت به دیگر کشورهای اروپایی که در حال حاضر می‌توان گفت در سردترین دوره یک دهه اخیر است، از وضعیت بهتری برخوردار است. ایتالیا، نسبت به دیگر کشورهای اروپایی، هیچ‌گاه موضع تندی علیه جمهوری اسلامی ایران اتخاذ نکرد و حتی در جریان اعتراضات سال ۱۴۰۱ نیز که کشورهای فرانسه و انگلیس و آلمان آتش‌بیار معرکه شده بودند، رویکردی احتیاط‌آمیز در مقایسه با دیگر کشورهای اروپایی اتخاذ کرد. حتی چند ماه پیش، زمانی که خبرنگار ایتالیایی در تهران دستگیر شد، رم مثل برلین و پاریس، به فضاسازی و جنجال‌آفرینی نپرداخت، علیه ایران و مسئولان ایرانی مواضع تند اتخاذ نکرد و تلاش کرد موضوع را از راه‌های دیپلماتیک پیگیری کند و به نتیجه هم رسید.
از طرف دیگر روابط ایران با سه کشور اصلیِ اروپاییِ عضو برجام چندان مناسب نیست و حتی تلاش‌های وزارت امور خارجه کشورمان و شخص وزیر امور خارجه که در شهریور تلاش کرد دیداری با آنها در سازمان ملل داشته باشد تا روابط تهران با آنها به روی ریل دیگری بیفتد و از وضعیت انجماد کنونی خارج شود، افاقه نکرد و آن کشورها در مواردی حتی تندتر از امریکا علیه ایران موضع‌گیری کرده‌اند. در این رابطه عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، شش روز پیش یعنی در ۴ اردیبهشت، در حساب ایکس خود نوشت: «روابط ایران با سه کشور اروپایی (فرانسه، آلمان و بریتانیا) در سال‌های اخیر فراز و نشیب‌هایی داشته است. چه بخواهیم چه نخواهیم، این روابط در حال حاضر در وضعیت نشیب است. چرا؟ هر طرف روایت خاص خود را دارد. به نظر من، سرزنش کردن کاری بیهوده است. آنچه اهمیت دارد این است که وضعیت کنونی برای هر دو طرف باخت – باخت است. سپتامبر گذشته در نیویورک، زمانی که با وزرای امور خارجه سه کشور و دیگر همتایان اروپایی دیدار کردم، پیشنهاد گفت‌وگو دادم. گفتم بیایید به جای تقابل، همکاری را انتخاب کنیم، نه فقط در موضوع هسته‌ای، بلکه در هر زمینه دیگری که منافع و نگرانی‌های مشترک داریم. متأسفانه آنها راه سخت را انتخاب کردند.» عراقچی با بیان این که بار دیگر دیپلماسی را پیشنهاد می‌کنم، گفت: «پس از رایزنی‌های اخیرم در مسکو و پکن، آماده‌ام تا گام اول را با سفر به پاریس، برلین و لندن بردارم. پیش از آغاز گفت‌وگوی غیرمستقیم با آمریکا نیز آماده این کار بودم، اما سه کشور اروپایی نخواستند.»
در حال حاضر حتی پروازهای هواپیماهای ایرانی به کشورهای اروپایی برقرار نیست و حتی تلاش‌های وزارت راه برای برقراری پرواز توسط بخش خصوصی نیز راه به جایی نبرده که همین نشان می‌دهد تا چه اندازه روابط تهران با پایتخت‌های اروپایی سرد است.
به این ترتیب طبیعی است که ایران تمایل نداشته باشد مذاکرات در پایتخت‌های آن کشورها یا در میان کشورهای اروپاییِ نزدیک به آنها دنبال شود. این خود اعتراضی از جانب ایران به رفتارهای آن سه کشور اروپایی است، آن هم در حالی که مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا با جدیت دنبال می‌شود و دو طرف ایرانی و امریکایی از پیشرفت گفت‌وگوها رضایت خود را ابراز کرده‌اند.
البته اکنون اعلام شده قرار است قبل از مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا، مقامات ارشد کشورمان با سه کشور اروپایی دیدار داشته باشند. اما گفته می‌شود این دیدار احتمالا در سطح معاونان خواهد بود که همین نکته نیز بر سردی روابط ایران با سه کشور اروپایی تاکید دارد.
در حال حاضر ایتالیا بعد از آلمان دومین شریک اروپایی اقتصادی ایران است. برای همین در حالی که روابط سیاسی ایران با آلمان در سردترین حالت خود است، طبیعی است که در ملاحظات سیاسی و انتخاب‌های دیپلماتیک تهران رم را به برلین ترجیح دهد.
این ارجحیت در وضعیت کنونی و با توصیفاتی که از روابط ایران و اروپا گفته شد، می‌تواند بیانگر اهمیت ایتالیا برای ایران نیز باشد و خود ظرفیتی شود که ضمن تقویت روابط تهران – رم، ایتالیا برای اصلاح روابط ایران باکشور‌های دیگر اروپایی ورود کند.
از دریچه آمریکا
بر کسی پوشیده نیست که روابط امریکا با اتحادیه اروپا و کشورهای اصلی اروپایی چندان خوب نیست. تا آنجا که مقامات کاخ سفید از جمله جی دی. ونس، معاون رئیس جمهوری ایالات متحده و مایک والتز، مشاور امنیت ملی امریکا نسبت به اروپایی‌ها، رفتارهایشان و سیاستمداران اروپایی ابراز تنفر کرده‌اند.
شخص دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا نیز اروپایی‌ها را سوءاستفاده‌کنندگانی می‌بیند که طی سال‌های گذشته از امریکا بهره‌کشی کرده‌اند و صرفا به دنبال منافع خود بوده‌اند.
مایک والتز، مشاور امنیت ملی امریکا، در تازه‌ترین اظهار نظر علیه اروپا ساعاتی پیش گفت: «حمایت واشینگتن از امنیت اروپا رایگان نخواهد بود. قرار نیست بدهی‌های سنگین ما به سود منافع اروپا تمام شود.»
قبل از آن مارکو روبیو، وزیر امور خارجه امریکا نیز گفته بود که اروپایی‌ها برای رسیدن به منافع خود حرف‌های دولت امریکا را بزرگ‌نمایی می‌کنند و همیشه هیاهو و اغراق را بر سیاست‌های صلح‌طلبانه مقدم دانسته‌اند.
اما شاید صریح‌ترین و جنجال‌برانگیزترین مواضع را جی دی. ونس معاون رئیس‌جمهوری آمریکا تا کنون داشته است. او در ۱۴ فوریه گذشته در نشست امنیتی مونیخ تنها چند هفته بعد از انتخاب دونالد ترامپ به ریاست جمهوری امریکا، در سخنانی به دولت‌های اروپایی حمله کرد و آنها را به نادیده گرفتن اراده مردم، بی‌اعتنایی به نتایج انتخابات، نقض آزادی‌های مذهبی و عدم اقدام جدی برای توقف مهاجرت غیرقانونی متهم کرد. ونس در کنفرانس امنیتی مونیخ، به جای پرداختن به مسائل امنیتی که عنوان نشست بود، گفت: «تهدیدی که بیش از همه درباره اروپا نگرانم می‌کند، روسیه نیست. چین هم نیست. هیچ بازیگر خارجی دیگری هم نیست. چیزی که مرا نگران می‌کند، تهدیدی از درون است. چیزی که نگرانم می‌کند عقب‌نشینی اروپا از برخی از اساسی‌ترین ارزش‌های خود است؛ ارزش‌هایی که با ما مشترک است.» به نوشته پولتیکو، ونس در حالی که دولت‌های اروپایی را با استفاده از عبارت «کمیسرهای اتحادیه اروپا» تحقیر می‌کرد، ادامه داد: «در واشینگتن، یک کلانتر جدید در شهر است. ما تحت رهبری دونالد ترامپ ممکن است با نظرات شما مخالف باشیم اما – چه با آنها موافق باشیم و چه مخالف – برای دفاع از حق شما برای بیان آنها در عرصه عمومی مبارزه خواهیم کرد. نادیده گرفتن مردم، نادیده گرفتن نگرانی‌های‌شان، ساکت کردن رسانه‌ها، عدم برگزاری انتخابات… نه تنها هیچ چیزی را حفظ نمی‌کند؛ بلکه سریع‌ترین راه برای نابودی دموکراسی است. اگر از رای‌دهندگان خودتان در هراس هستید، آمریکا هیچ کاری برای شما نمی‌تواند انجام دهد.» سخنان ونس در آن نشست نشان داد که رویکرد امریکا نسبت به اروپا تا چه اندازه بدبینانه و غیردوستانه و بیانگر آغاز جنگ سردی در روابط اروپا و امریکاست. به دنبال آن دیدیم که ترامپ علیه اقتصاد اروپا تعرفه وضع کرد، اروپایی‌ها را از روند مذاکرات آتش‌بس جنگ اوکراین کنار گذاشت و در پرونده هسته‌ای ایران نیز آنها را بازی نداد. 
در این میان روابط ایتالیا با امریکا متفاوت از دیگر کشورهای عضو اتحادیه اروپاست. جورجا ملونی، نخست وزیر ایتالیا رئیس حزب سیاسی پوپولیست راستگرا و محافظه‌کاری ملی «برادران ایتالیا» است و از سال ۲۰۲۰ نیز حزب راست گرای محافظه کاران و اصلاح طلبان اروپا را برعهده دارد. جورجا ملونی با شعار قدیمی و جنجال‌برانگیز «خدا، میهن، خانواده» وارد رقابت‌های انتخاباتی سال ۲۰۲۲ شد. او مخالف حقوق دگرباشان جنسی (ال‌جی‌بی‌تی) است و خواهان محاصرهٔ دریایی لیبی برای جلوگیری از ورود پناهندگان است و به‌طور مداوم در مورد مهاجران مسلمان هشدار می‌دهد. جورجا ملونی در سخنرانی خود در اسپانیا در تابستان ۲۰۲۲ گفت: «آری به خانواده‌های مرسوم، نه به دگرباشان جنسی (ال‌جی‌بی‌تی)، آری به هویت جنسی، نه به ایدئولوژی جنسیت… نه به خشونت اسلامی، آری به امنیت مرزها، نه به مهاجرت بی‌رویه». اینها همه شعارها و تفکراتی است که دونالد ترامپ و هم‌فکرانش در دولت امریکا دنبال می‌کنند. برای همین میان ملونی و ترامپ نوعی مشترکات سیاسی و فکری وجود دارد. ملونی مانند ترامپ نسبت به امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه نگاه منفی دارد و حتی در خفا از او ابراز تنفر می کند. او همانند ترامپ نسبت به آلمان نیز نگاه تحقیرآمیز دارد.
دولت دونالد ترامپ که خود از جمعی از نومحافظه‌کاران حزب جمهوری‌خواه تشکیل شده است، عموما از احزاب راست افراطی در اروپا حمایت می‌کند. حتی ونس در نشست امنیتی اروپا از اینکه اتحادیه اروپا در انتخابات رومانی که تقریبا هم‌زمان با آن کنفرانس برگزار شده بود، دخالت کرد تا حزب راست‌گرای افراطی آن کشور به قدرت نرسد، به شدت انتقاد کرد.
بنابراین می‌توان درک کرد که چرا ایتالیا برای دولت ترامپ مقدم بر کشورهای دیگر است و برای مذاکرات بین‌المللی انتخاب می‌شود. ترامپ از یک سو از احزاب هم‌سو با خود در کشورهای اروپایی از جمله در ایتالیا حمایت می‌کند و از سوی دیگر به تقویت جایگاه آنها در برابر کشورهای دیگر اروپایی نظیر فرانسه، آلمان و انگلیس می‌پردازد که دل خوشی از آنها ندارد.
در اینجا می‌توان گفت که ایران و امریکا در یک نقطه‌ای به هم رسیده‌اند که ایتالیا را محل اروپایی خود برای مذاکرات انتخاب کرده‌اند. این اقدام شاید بتواند اروپایی‌ها را به خود آورد که نگذارند فرصت‌ها از دست برود و همان طور که عباس عراقچی گفته است دست دیپلماسی را رد نکنند.
نظر شما :