مذاکرات تهران-واشنگتن و پیامدهای احتمالی برای کشورهای منطقه

دیپلماسی ایرانی: در بهار سال ۲۰۲۵، با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، خاورمیانه بار دیگر در کانون تحولات جهانی قرار گرفته است. مذاکرات جاری میان تهران و واشینگتن، که با وساطت عمان در مسقط و رم در جریان است، گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال یک توافق امنیتی – اقتصادی را برانگیخته است. برخلاف دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ که با خروج از برجام و سیاست "فشار حداکثری" شناخته می‌شد، رویکرد عمل‌گرایانه او در دوره دوم، با هدف مهار چین، مدیریت بحران انرژی و کاهش هزینه‌های نظامی آمریکا، فضایی برای گفت‌وگو با ایران گشوده است.

با این حال، در منطقه‌ای که هر تحول دیپلماتیک، پیامدهایی چندوجهی به دنبال دارد، کشور های منطقه چگونه به این مذاکرات می‌نگرند؟ از بغداد تا باکو، از کابل تا دوحه، کشورهای همسایه در حال ارزیابی فرصت‌ها و تهدیدهای یک توافق احتمالی هستند. این یادداشت، با نگاهی جامع به کشور های منطقه، آثار بالقوه مذاکرات تهران – واشینگتن را در بستر تحولات پرشتاب سال ۲۰۲۵ تحلیل می‌کند.

۱. عراق: امید به ثبات یا نگرانی از تغییر موازنه؟

عراق، به‌عنوان همسایه‌ای در تقاطع منافع تهران و واشینگتن، با دقت مذاکرات جاری را رصد می‌کند. در صورت دستیابی به توافق و رفع احتمالی تحریم‌های ایران، صادرات انرژی، برق و کالاهای مصرفی به عراق می‌تواند افزایش یابد، که برای اقتصاد شکننده بغداد یک فرصت است. 

از سوی دیگر، سیاست "آمریکا اول" ترامپ ممکن است به کاهش حضور نظامی ایالات متحده در عراق منجر شود، که می‌تواند خلأ قدرتی ایجاد کند. این خلأ، یا به نفع ایران خواهد بود یا رقبایی مانند ترکیه را به میدان می‌کشاند.

سناریوی محتمل: عراق تلاش خواهد کرد از مزایای اقتصادی یک توافق بهره‌مند شود، اما تنش‌های داخلی میان گروه‌های سیاسی ممکن است این فرصت را محدود کند.

۲. افغانستان: فرصت‌های اقتصادی در سایه ناامنی

افغانستان تحت حاکمیت طالبان، که در انزوای جهانی به سر می‌برد، مذاکرات تهران – واشنگتن را با احتیاط دنبال می‌کند. در صورت رفع تحریم‌های ایران، تهران می‌تواند به‌عنوان دروازه ترانزیتی افغانستان به بازارهای جهانی عمل کند، به‌ویژه از طریق بندر چابهار و کریدورهای شمال – جنوب. پروژه‌هایی مانند جاده هرات – مزارشریف یا صادرات انرژی نیز می‌توانند احیا شوند.

با این حال، فعالیت داعش خراسان در مرزهای شرقی ایران و غربی افغانستان، چالش امنیتی مشترکی است. نبود هماهنگی میان تهران و طالبان، و بی‌میلی آمریکا به تعامل با کابل، این تهدید را تشدید می‌کند. 

سناریوی محتمل: طالبان برای جلب حمایت اقتصادی ایران مواضع نرم‌تری اتخاذ خواهد کرد، اما تنش‌های مرزی همچنان مانع پیشرفت خواهد بود.

۳. پاکستان: دوگانگی در برابر تحولات منطقه‌ای

پاکستان، با مرز طولانی با ایران، مذاکرات تهران – واشنگتن را با ترکیبی از امید و نگرانی نظاره می‌کند. در صورت توافق، احیای خط لوله گاز ایران – پاکستان، که سال‌ها به دلیل تحریم‌ها متوقف بود، می‌تواند وابستگی اسلام‌آباد به سوخت‌های گران‌قیمت را کاهش دهد. اما نزدیکی احتمالی ایران به آمریکا، موازنه سنتی پاکستان با واشینگتن را به خطر می‌اندازد، به‌ویژه در سایه رقابت با هند.

نگرانی‌های امنیتی در بلوچستان، جایی که ایران و پاکستان هر دو با گروه‌های جدایی‌طلب مواجه‌اند، می‌تواند همکاری یا تنش را به دنبال داشته باشد. بازگشت ترامپ، با تأکید بر کاهش کمک‌های نظامی، اسلام‌آباد را به بازنگری در روابط خود با چین و ایران واداشته است. 

سناریوی محتمل: پاکستان همکاری اقتصادی با ایران را بررسی خواهد کرد، اما روابط خود با ریاض و ابوظبی را تقویت می‌کند تا نفوذ تهران را متعادل سازد.

۴. جمهوری آذربایجان: تردید در برابر موازنه قفقاز

باکو، که با حمایت ترکیه و اسرائیل به قدرت منطقه‌ای در قفقاز تبدیل شده، مذاکرات تهران – واشنگتن را با نگرانی دنبال می‌کند. تقویت احتمالی اقتصادی ایران می‌تواند نفوذ تهران را در قفقاز جنوبی افزایش دهد، به‌ویژه از طریق کریدورهای ترانزیتی که با منافع آذربایجان در کریدور زنگزور رقابت می‌کنند.

کاهش نفوذ روسیه در قفقاز پس از جنگ اوکراین، فرصتی برای ایران فراهم کرده تا در مناقشه آذربایجان – ارمنستان نقش میانجی ایفا کند. این امر، باکو را نگران کرده است، به‌ویژه با توجه به روابط تاریخی تهران با بخش‌هایی از جامعه آذربایجان. 

سناریوی محتمل: آذربایجان روابط خود با ترکیه و اسرائیل را تقویت خواهد کرد، اما گفت‌وگوهای محتاطانه‌ای با ایران برای مدیریت تنش‌ها آغاز می‌کند.

۵. ارمنستان: امیدی برای گریز از انزوا

ارمنستان، برخلاف همسایه شمالی‌اش، از احتمال توافق تهران – واشنگتن استقبال می‌کند. رفع احتمالی تحریم‌ها می‌تواند تجارت دوجانبه در حوزه انرژی و کشاورزی را تقویت کند. ایران همچنین می‌تواند انزوای جغرافیایی ارمنستان را کاهش دهد، به‌ویژه از طریق اتصال به خلیج‌فارس.

نقش متوازن‌تر ایران در قفقاز می‌تواند فشار آذربایجان و ترکیه بر ایروان را کاهش دهد. با این حال، ارمنستان باید روابط خود با روسیه را مدیریت کند، که ممکن است از نزدیکی تهران به غرب ناخشنود باشد. 

سناریوی محتمل: ارمنستان جایگاه خود را به‌عنوان شریک اقتصادی ایران در قفقاز تقویت خواهد کرد، اما وابستگی‌اش به مسکو پابرجا خواهد ماند.

۶. ترکیه: رقابتی محترمانه در انتظار تحولات

ترکیه، به‌عنوان قدرت منطقه‌ای و متحد مشروط ناتو، مذاکرات تهران – واشنگتن را با دقت رصد می‌کند. در صورت توافق، کاهش تنش‌ها در منطقه می‌تواند به همکاری اقتصادی با ایران، به‌ویژه در حوزه انرژی و ترانزیت، منجر شود. اما تقویت احتمالی ایران، رقابت ترکیه در قفقاز، سوریه و عراق را دشوارتر خواهد کرد.

خروج ایران از سوریه در ۲۰۲۴ و سقوط بشار اسد، به ترکیه فرصت داده تا نفوذ خود را در دمشق گسترش دهد، اما توافق احتمالی تهران-واشنگتن می‌تواند این دستاورد را به چالش بکشد.

سناریوی محتمل: آنکارا رویکردی عمل‌گرایانه اتخاذ خواهد کرد، با حفظ رقابت منطقه‌ای، اما تنش‌ها را از طریق دیپلماسی مدیریت خواهد کرد.

۷. ترکمنستان: سود اقتصادی در سایه بی‌طرفی

ترکمنستان، با سیاست خارجی بی‌طرفانه، مذاکرات تهران – واشینگتن را از منظر اقتصادی می‌نگرد. در صورت رفع تحریم‌ها، پروژه‌های مشترک انرژی، مانند صادرات گاز ترکمنستان از مسیر ایران به اروپا، می‌توانند احیا شوند. کریدورهای ترانزیتی ایران نیز برای عشق‌آباد، که به دنبال کاهش وابستگی به چین است، جذابیت دارند.

ترکمنستان به‌دلیل دوری از مناقشات سیاسی، احتمالاً از نتایج مذاکرات سود خواهد برد بدون آنکه درگیر پیچیدگی‌های ژئوپلیتیک شود. 

سناریوی محتمل: عشق‌آباد همکاری اقتصادی با ایران را گسترش خواهد داد، اما از اتخاذ مواضع سیاسی آشکار خودداری خواهد کرد.

۸. قزاقستان: دریای خزر و چشم‌انداز همکاری

قزاقستان، که از طریق دریای خزر با ایران همسایه است، مذاکرات تهران – واشینگتن را فرصتی برای تقویت روابط اقتصادی می‌بیند. نقش احتمالی ایران به‌عنوان هاب ترانزیتی می‌تواند صادرات نفت و گاز قزاقستان را تسهیل کند. کاهش تنش‌های منطقه‌ای نیز امنیت سرمایه‌گذاری‌های قزاقستان در حوزه خزر را افزایش خواهد داد.

با این حال، قزاقستان باید روابط خود با روسیه و چین را مدیریت کند، که ممکن است از نزدیکی ایران به غرب ناخشنود باشند.

سناریوی محتمل: نورسلطان همکاری‌های اقتصادی با ایران را گسترش خواهد داد، اما با احتیاط دیپلماتیک عمل خواهد کرد.

۹. کشورهای حوزه خلیج‌فارس: بازی دیپلماتیک در انتظار نتیجه

کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس واکنش‌های متفاوتی به مذاکرات تهران – واشینگتن نشان داده‌اند:

• عربستان سعودی: ریاض، که از ۲۰۲۳ مسیر مصالحه با ایران را آغاز کرده، نگران است که تقویت احتمالی ایران توازن قدرت در خلیج‌فارس را به نفع تهران تغییر دهد. با این حال، کاهش تنش‌ها می‌تواند به همکاری در اوپک منجر شود.

• امارات متحده عربی: ابوظبی، با رویکرد عمل‌گرایانه، مذاکرات را فرصتی برای تقویت تجارت منطقه‌ای می‌بیند، اما روابط خود با آمریکا و اسرائیل را حفظ خواهد کرد.

• قطر: دوحه، با روابط نزدیک به ایران و آمریکا، می‌تواند به‌عنوان میانجی اقتصادی و سیاسی عمل کند، به‌ویژه در پروژه‌های انرژی.

• عمان: مسقط، که نقش کلیدی در مذاکرات ایفا کرده، از نتایج احتمالی سود دیپلماتیک و اقتصادی خواهد برد و جایگاه خود را به‌عنوان میانجی تقویت خواهد کرد.

• کویت: کویت، با سیاست خارجی محافظه‌کارانه، از کاهش احتمالی تنش‌ها استقبال می‌کند، اما نگران رقابت اقتصادی با ایران در بازارهای انرژی است.

• بحرین: منامه، با روابط نزدیک به عربستان و آمریکا، مذاکرات را تهدیدی برای امنیت خود می‌بیند و احتمالاً به تقویت ائتلاف‌های ضدایرانی ادامه خواهد داد.

سناریوی محتمل: کشورهای خلیج‌فارس به‌تدریج به سمت همکاری اقتصادی با ایران حرکت خواهند کرد، اما رقابت سیاسی و امنیتی تا حصول توافق قطعی ادامه خواهد یافت.

۱۰. سوریه: شامات در انتظار تحولات

سوریه، اگرچه همسایه مستقیم ایران نیست، به دلیل حضور تاریخی تهران در این کشور، در تحلیل مذاکرات اهمیت دارد. خروج ایران از سوریه در ۲۰۲۴ و سقوط بشار اسد، نقش تهران را در شامات کاهش داده است. با این حال، توافق احتمالی تهران – واشنگتن می‌تواند به ایران امکان دهد تا از طریق دیپلماسی و بازسازی در سوریه نفوذ کند.

کاهش احتمالی حضور نظامی آمریکا در شرق سوریه در دوره دوم ترامپ، خلأ قدرتی ایجاد خواهد کرد که ترکیه، روسیه یا گروه‌های محلی ممکن است آن را پر کنند. 

سناریوی محتمل: ایران نقش غیرنظامی‌تری در سوریه ایفا خواهد کرد، اما رقابت با ترکیه و اسرائیل ادامه خواهد یافت.

۱۱. اسرائیل: نگرانی‌های امنیتی در برابر دیپلماسی

اسرائیل، به‌عنوان بازیگری کلیدی در خاورمیانه و متحد نزدیک آمریکا، مذاکرات تهران – واشنگتن را با نگرانی عمیق دنبال می‌کند. تل‌آویو، که ایران را تهدید اصلی امنیت خود می‌داند، هرگونه نزدیکی میان تهران و واشینگتن را به‌عنوان چالشی برای برتری استراتژیک خود در منطقه می‌بیند. 

از سوی دیگر، بازگشت ترامپ، که روابط نزدیکی با اسرائیل دارد، ممکن است تضمین‌های امنیتی جدیدی به تل‌آویو ارائه دهد تا نگرانی‌های آن را کاهش دهد. با این حال، اسرائیل احتمالاً به اقدامات پیش‌دستانه، از جمله تقویت ائتلاف با کشورهای عربی و فشار دیپلماتیک بر واشینگتن، ادامه خواهد داد تا مذاکرات به سمتی پیش نرود که منافعش را به خطر بیندازد. 

سناریوی محتمل: اسرائیل لابی گسترده‌ای در واشینگتن برای محدود کردن دامنه هرگونه توافق با ایران انجام خواهد داد، اما در صورت حصول توافق، به تقویت همکاری‌های نظامی و اطلاعاتی با آمریکا و کشورهای عربی روی خواهد آورد.

خاورمیانه در آستانه یک احتمال تاریخی

مذاکرات تهران – واشینگتن در سال ۲۰۲۵، اگرچه هنوز به توافق قطعی منجر نشده، اما نقطه عطفی بالقوه در تاریخ خاورمیانه است. این مذاکرات، فرصتی برای بازتعریف موازنه قدرت ایجاد کرده‌اند، اما عدم قطعیت نتیجه، همسایگان ایران را در حالتی از انتظار و محاسبه نگه داشته است. از بغداد تا باکو، از کابل تا دوحه، کشورهای منطقه در حال ارزیابی استراتژی‌های خود هستند: آیا ایران از انزوای جهانی خارج خواهد شد؟

برای ایران، موفقیت در این مذاکرات نه تنها به مهارت دیپلماتیک در تعامل با واشینگتن بستگی دارد، بلکه به چگونگی مدیریت هوشمندانه روابط پیچیده منطقه‌ای و یافتن توازن میان نقش یک قدرت موازنه‌گر و یک بازیگر فعال در عرصه جهانی است. تهران باید بتواند در این لحظه حساس، به‌طور دقیق و حساب‌شده استراتژی خود را در برابر همسایگان و رقبای جهانی تنظیم کند. برای همسایگان ایران، این دوره زمانه نقطه‌ای استراتژیک است: آیا آنها به جریان احتمالی دیپلماسی خواهند پیوست یا در برابر آن مقاومت خواهند کرد؟ در این تقاطع تاریخی، آینده خاورمیانه در گرو پاسخ به این پرسش سرنوشت‌ساز قرار دارد.