تلاقی حضور پوتین و بایدن در خاورمیانه و آینده تهران

دیپلماسی ایرانی: امروز چهارشنبه، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا به اسرائیل و بعد از آن عربستان سعودی سفر می کند. به موازاتش اخباری دال بر سفر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و همچنین رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به ایران در هفته پیش رو منتشر شد. این سه سفر با توجه به اهداف متعدد و متضاد هر کدام از بازیگران میهمان و میزبان می‌تواند شرایطی را برای منطقه غرب آسیا رقم بزند.

در این رابطه جلال میرزایی عقیده دارد که همزمانی سفر ولادیمیر پوتین در هفته آتی برای حضور در ایران با سفر جو بایدن به اسرائیل و عربستان حکایت از آن دارد که وضعیت منطقه وارد مرحله حساس و پیچیده ای شده است که می تواند آبستن وقوع هر سناریویی باشد. از دید این نماینده سابق مجلس، جمهوری اسلامی ایران در این وضعیت بغرنج نباید روابط با مسکو را به نحوی پیش ببرد که شائبه حمایت از طرف متجاوز در جنگ اوکراین را تقویت کند. چرا که دامن زدن به این جبهه بندی بعد از جنگ اوکراین تبعات خاصی را برای تهران به دنبال خواهد داشت. اگرچه برخی جریان های داخلی با کوبیدن بر طبل حمایت از روسیه در جنگ اوکراین سعی دارند به عنوان پرچم دار حمایت از پوتین هزینه هایی را برای کشور ایجاد کنند، اما باید توجه داشت که حتی المقدور یک سیاست خارجی مستقل در دستور کار تهران قرار گیرد به نحوی که ضمن بهره گیری از امتیازات با روس ها خود را در جنگ اوکراین بی طرف نشان داد، کما اینکه مشابه این رفتار توسط دهلی نو و پکن نیز اجرایی شد.

این عضو کمیسیون انرژی در مجلس دهم اقدام ایران برای ارسال ۳۰۰ کانتینر کالای صادراتی به روسیه با هدف عملیاتی کردن کریدور شمال - جنوب را به موازات شنیده شدن اخباری در خصوص ارسال پهپاد از سوی جمهوری اسلامی به روسیه را نشان از یک فضای مبهم و چند بُعدی در خصوص روابط تهران – مسکو می داند که با سفر پیشروی ولادیمیر پوتین به تهران پیچیده تر خواهد شد به خصوص آنکه ایران ذیل استفاده از سانتریفیوژهای IR-6 عملا شرایطی را رقم زده است که به نظر می رسد نهایتا  جبهه بندی در خاورمیانه را به موازات حضور بایدن در ریاض و تل آویو تقویت می کند؛ جبهه بندی که به هیچ وجه به سود ایران نخواهد بود. 

پیرو این نگاه عبدالرضا فرجی راد هم این ارزیابی را دارد که به دلیل تداوم و تشدید جنگ اوکراین و به تبع آن، نیاز روسیه برای ارتقاء روابط اقتصادی، تجاری، دیپلماتیک و حتی نظامی و دفاعی با ایران، شرایطی رقم خورده است که بعد از سفر لاوروف اکنون حضور پوتین به تهران در دستور کار است تا سطح مناسبات را در ابعاد مختلف با تهران ارتقا دهد. به هر حال بعد از جنگ اوکراین نفوذ ژئوپلیتیک روسیه در اروپا و آمریکا و همچنین در برخی کشورهای آسیای جنوب شرقی مانند کره جنوبی و ژاپن عملاً متوقف شد و اکنون این روس ها نگاه جدی به جنوب آسیا مانند هند، شرق آسیا مانند چین و منطقه خاورمیانه با محوریت ایران دارند.

از دید سفیر پیشین ایران در نروژ حضور همزمان پوتین و اردوغان به تهران اگرچه به دیدار سه جانبه بین روسای جمهور سه کشور (ایران، ترکیه و روسیه) در خصوص مسائل مشترک چون سوریه در قالب محور آستانه، تحولات قفقاز و دیگر مسائل مشترک خواهد انجامید، اما درعین‌حال دیدارهای دوجانبه ای بین روسیه – ترکیه، ترکیه - ایران و ایران - روسیه منجر خواهد شد که هر کدام از این دیدارها بسیار حائز اهمیت است. 

ارسال پهپاد ایرانی به روسیه و ناتوی عربی - اسرائیلی

در آستانه سفر بایدن به منطقه اخباری مبنی بر راه اندازی سامانه یکپارچه پدافند هوایی و تشکیل ناتوی عربی –اسرائیلی در منطقه خاورمیانه مطرح شده است خواهد. به موازاتش شنیدها حکایت از ارسال پهپاد از سوی جمهوری اسلامی به روسیه دارد.

جلال میرزایی پیرامون تبعات احتمال ارسال پهیاد از ایران به روسیه مسئله تاکید دارد: علیرغم آنکه جریان رادیکال داخلی در فضای مجازی سعی کرده است ارسال پهپاد به روسیه توسط جمهوری اسلامی ایران را نشانه بارزی از پیشرفت دفاعی جمهوری اسلامی با ارسال سلاح به دومین قدرت نظامی جهان ارزیابی کند، اما اگر به هر دلیلی ادعای کاخ سفید و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی دولت بایدن در خصوص ارسال پهپاد از سوی ایران به روسیه صحت داشته باشد بی شک تهران در یک بازی از پیش باخته حضور پیدا کرده است. 

با اینحال عبدالرضا فرجی راد این باور را دارد که مسئله ارسال پهپاد توسط ایران به روسیه تا اندازه ای صحت دارد، چرا که به دلیل واکنش اوکراین و اروپا برای جریمه ایران در خصوص سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی و مسائل دیگر نظیر همکاری جمهوری اسلامی با تاجیکستان در خصوص ساخت پهباد که با چراغ سبز روسیه صورت گرفت، وضعیتی به وجود آمده است که می توان احتمال ارسال پهپاد از سوی ایران به روسیه را نزدیک به واقعیت دانست. 

در مقابل جلال میرزایی با بیان این نکته که اندک کشورهای حامی روسیه به جز سوریه سعی کرده اند، موضع بی طرفی را در جنگ اوکراین اتخاذ کنند، تصریح کرد: در چنین شرایطی اگر هوشمندی و عقلانیت در دستور کار سیاست خارجی ایران قرار بگیرد می توان از سفر جو بایدن به منطقه خاورمیانه به موازات سفر ولادیمیر پوتین به ایران نهایت استفاده را در جهت منافع ملی برد. به این معنا که با سفر رئیس جمهور روسیه می توان میانجیگری در جنگ اوکراین و همچنین ارتقاء روابط اقتصادی و تجاری با مسکو را کلید زد و از طرف دیگر در سایه حضور بایدن در منطقه می توان آمادگی خود را برای ازسرگیری گفت‌وگوهای در جهت خروج از بن‌بست کنونی با هدف احیای برجام اعلام کرد.

در این صورت از سفر روسای جمهور روسیه و آمریکا به منطقه خاورمیانه و همچنین سفر احتمالی رجب طیب اردوغان به ایران بیشترین سود را خواهد برد. این در حالی است که به اذعان این نماینده مجلس از هم اکنون جریان رادیکال داخلی و طیف رسانه ای وابسته به آن سعی خواهد کرد سفر پوتین و اردوغان را به نوعی در مقابل سفر بایدن به اسرائیل و عربستان قرار دهد و عملاً به جبهه بندی های کنونی در خاورمیانه دامن بزند که قطعاً با چنین نگاهی بازنده اول و آخر این جبهه بندی ها فقط و فقط جمهوری اسلامی ایران خواهد بود،‌ آن هم در شرایطی که روسیه با اعلام رسمی قطع صادرات گاز خود به اروپا فرصت مغتنمی را در اختیار ایران قرار داده است که با بازگشت به بازار انرژی بیشترین سود را متوجه کشور کرد.

در عین حال عبدالرضا فرجی راد هم این اعتقاد را دارد که سفر جو بایدن با توجه به اقدام روسیه برای قطع صادرات انرژی به اروپا در وهله اول با هدف اقناع کشورهای خاورمیانه در جهت افزایش میزان صادرات و تولید انرژی به بازار جهانی است تا بتواند شرایط را برای کاهش بهای سوخت در پاییز و زمستان پیش رو کند. تحقق این مهم در شرایطی که بایدن خود را برای انتخابات میان دوره‌ای کنگره آماده می‌کند، می تواند به پیروزی دموکرات‌ها کمک کند.

به همین دلیل این استاد ژئوپلیتیک با مانور بر اهمیت انرژی عنوان داشت که اولویت سفر رئیس جمهور آمریکا به خاورمیانه را صرفا مسئله انرژی شکل می دهد. این سفیر پیشین ایران در ایسلند در ادامه چنین تشریح کرد که بایدن با درک اهمیت مسئله انرژی از پرداختن به برخی مسائل که مورد حساسیت ایران باشد مانند سامانه یکپارچه دفاعی و پدافندی، ایجاد ناتوی عربی – اسرائیلی و نظایر آن خودداری خواهد کرد و سعی می‌کند فضا را به نحوی مدیریت کند که از یک سو رضایت نسبی ریاض و تل‌آویو را به دنبال داشته باشد و از طرف دیگر بتواند مذاکرات را با ایران ادامه دهد. چرا که به احیای برجام و بازگشت ایران به بازار انرژی نیاز دارد. از این منظر این سه سفر برای ایران و منافع ایران می‌تواند حائز اهمیت باشد. حال باید دید طی روزهای پیش رو چه اتفاقاتی در صحنه عمل روی خواهد داد؟