ایران فرصتی را در آسیای میانه می جوید

نویسنده: جیمز دورسی

دیپلماسی ایرانی: جنگ در اوکراین به این معناست که روسیه کمتر بر آسیای میانه تمرکز دارد و همچنین بر تضمین های امنیتی مسکو برای دولت های این منطقه از جمله قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان هم سایه می اندازد. این کشورها عضو سازمان پیمان امنیت جمعی Collective Security Treaty Organization (CSTO) هستند.

هرچند با آغاز یورش روسیه به اوکراین، نیروهای روسی که برای سرکوب شورش ها به قزاقستان رفته بودند، این کشور را ترک کردند اما لحن سخنان پوتین درباره قزاقستان، یادآور اشارات او به اوکراین پیش از آغاز تهاجم است. آقای پوتین در دسامبر گذشته صراحتا گفت که "قزاقستان یک کشور روسی زبان به معنی کامل آن است". در سال 2014 و زمانی که مسکو شبه جزیره کریمه را ضمیمه خاک خود کرد، پوتین در توصیفی از نورسطان نظربایف رییس جمهوری وقت قزاقستان گفت که وی "کار بزرگی انجام داد: در قلمروی که هرگز دولتی نداشته است، یک دولت تاسیس کرد. قزاق ها هرگز برای خودشان دولتی نداشتند و او این دولت را تاسیس کرد." پوتین در آن سخنرانی اش افزود که عضویت قزاقستان در اتحاد اقتصادی پساشوروی یوروسیا، "به آنها کمک می کند که در درون جهان بزرگتر روسی که بخشی از تمدن جهانی است بمانند."

هرچند کشورهای آسیای میانه، احتیاط کرده و یورش پوتین به اوکراین را محکوم نکردند اما گزارش شده که درخواست پوتین برای شناسایی مناطق دونتسک و لوهانسک را رد کرده اند.

در چنین محیطی است که ایران، بویژه اگر توافق هسته ای 2015 احیا شود، فرصت های زیادی برای کار با کشورهای آسیای مرکزی دارد که در خشکی گیر افتاده اند. ایران بر این باور است که فرصت هایش در آسیای میانه، تقویت شده چرا که یکی از معدود جایگزین ها برای وابستگی کامل کشورهای آسیای میانه به چین در غیاب روسیه و آمریکاست.

هرچند ایران هم مثل بقیه جهان، حکومت طالبان در افغانستان را به رسمیت نشناخته اما تجارتش با این کشور همسایه، که چندین مسیر زمینی به آسیای میانه دارد، سالانه به حدود 2.9 میلیارد دلار می رسد. از این گذشته ایران در حال گفت وگو با طالبان برای احیای یک پروژه بلندپروازانه راه آهن است که در گام اول، هرات را به خاف در شمال شرقی ایران وصل می کند اما سرانجام ادامه می یابد تا پنج کشور آسیای میانه را به هم پیوند دهد. به گفته یک مقام راه و ترابری ایران، این خط آهن همچنین می تواند افغانستان را به بنادر جنوبی ایران متصل کند. این پروژه، بخشی از یک کریدور پیشنهادی دو میلیارد دلاری است که با دو هزار کیلومتر طول، از چین آغاز شده و با عبور از قرقیزستان، تاجیکستان و افغانستان به ایران می رسد. اکنون که آمریکا و اروپایی ها، روسیه را تحریم کرده اند، این پروژه راه آهن، اهمیت بیشتری پیدا می کند. ایران و هندوستان به یک کریدور ترابری شمال – جنوب دل بسته اند که از گذر بندرهای ایران، هندوستان را به افغانستان، آسیای میانه، روسیه و اروپا متصل می کند.

ایران و کشورهای آسیای میانه، سال گذشته همکاری های نظامی و امنیتی را هم افزایش دادند. در همین سال، ایران و تاجیکستان یک کمیته نظامی مشترک تشکیل دادند که بر "ضدتروریسم" تمرکز دارد.

یک مقام غربی می گوید: "مانور در آسیای میانه برای ایران مفهوم برجسته ای دارد اما موجب ناخشنودی چند بازیگر دیگر است. بنابراین ضرورت دارد که ایران احتیاط کند و به هنگام مانور در حیاط خلوت هایی که هر کشوری مشتاق حضور در آنهاست، هیچ دری را نبندد." 

منبع: ریسپانسیبل استیتکرافت / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11