آسیای میانه، فرصت طلایی برای تقویت حوزه تمدنی ایران

دیپلماسی ایرانی: سفر امام علی رحمان، رئیس جمهوری تاجیکستان به ایران و امضای 17 یادداشت تفاهم میان دو کشور که در حقیقت بیانگر گامی بلند از سوی دو کشور برای توسعه روابط است را باید به فال نیک گرفت. 

این سفر حدود یک هفته بعد از آن انجام شد که کارخانه تولید پهپاد ایرانی در تاجیکستان با حضور سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح کشورمان افتتاح شد. اتفاقی که نشان می دهد دو کشور عزم خود را جزم کرده اند تا به طور جدی روابط دوجانبه خود را گسترش دهند که با سفر رئیس جمهوری تاجیکستان به ایران نمود عینی پیدا کرده است.

توسعه روابط ایران با همسایگان که در دولت سیزدهم به ریاست آیت الله سید ابراهیم رئیسی در دستور کار قرار گرفته، هدف‌گذاری صحیحی است که می تواند توانمندی کشور را در حوزه های مختلف به شدت تقویت کند. 

واقعیت این است که در منطقه ای که به نوعی از تنهایی استراتژیک رنج می بریم، تحکیم روابط با کشورهایی که در حقیقت حوزه تمدنی ایران محسوب می شوند می تواند ضمن تقویت جایگاه ایران، تا اندازه بسیاری این تنهایی را جبران کند. 

آسیای میانه حوزه تمدنی ایران است که توسعه روابط با آن می تواند به معنای تقویت ریشه های تمدنی کشورمان محسوب شود. تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، افغانستان، قزافستان و قرقیزستان خواستگاه تمدنی ایران هستند که اشتراکات فرهنگی بسیاری با آنها داریم. تقویت روابط با این کشورها به عنوان حوزه تمدنی باید در راس اولویت های سیاست خارجی ایران باشد. جمهوری اسلامی ایران می تواند با تقویت روابط با این کشورها و تعریف حوزه تمدنی کارآمد و موثر با آنها، به قدرت شگرفی برسد که ضمن تقویت خود، منافع خود را در آسیای غربی و مرزهای غربی کشور نیز دنبال کند. 

به عبارت دیگر تقویت روابط با کشورهای آسیای میانه و تحکیم مناسبات همه جانبه با آنها به معنای چشم پوشی از دیگر نقاط منطقه که حوزه منافعمان در آنجا تعریف شده، نیست، بلکه عملی کردن پتانسیلی است که در ظرفیت های ایران وجود دارد. 

این الگوی رفتاری فقط خاص ایران نیست، مثلا، ترکیه نیز به عنوان کشوری که از بعضی جهات، تشابهاتی با ایران دارد نیز همین رویه را پیش گرفته، تشکیل اتحادیه کشورهای ترک زبان با همین دیدگاه ایجاد شده است. یا اتحادیه کشورهای فرانسوی زبان که فرانسه محور آن است نیز همین رویکرد را دارد. یا آلمان در حوزه تمدنی خود بهترین روابط را با کشورهایی نظیر اتریش و سوئیس دارد. 

همکاری های ایران با کشورهای آسیای میانه از جمله تاجیکستان به طور واقعی چندان گسترده نیست، در حالی که ظرفیت های تقویت روابط بسیاری وجود دارد. همان طور که مقام معظم رهبری در دیدار با رئیس جمهوری تاجیکستان تاکید کردند: "ظرفیت‌های گسترش همکاری‌های دو کشور در زمینه‌های مختلف بسیار فراتر از سطح کنونی است و باید با توجه به سیاست دولت ایران مبنی بر تقویت روابط با همسایگان، روابط دو کشور دچار تحول اساسی شود."

در دهه هفتاد، در دوران ریاست جمهوری علی اکبر هاشمی رفسنجانی، نگاه ویژه ای به کشورهای آسیای میانه و قفقاز وجود داشت. در آن دوران، رئیس جمهوری وقت فعالانه در جهت گسترش روابط با کشورهای این حوزه ها تلاش کرد که متاسفانه بعد از دوران او، از تداوم این توجه غفلت شد و دولت های بعد برای گسترش روابط با کشورهای این حوزه ها تلاش نکردند.

اکنون و به توجه به وضعیت حاکم در مناسبات منطقه ای و بین المللی، به ویژه در بعد امنیتی که بعد از خروج امریکایی ها از افغانستان و عراق، فرصتی به وجود آمده است که می توان از آن استفاده کرد و در جهت تقویت روابط با همسایگان گام های موثر برداشت، نباید اجازه داد این فرصت به آسانی از دست برود یا کشورهای دیگری وارد میدان شوند و این فرصت را تصاحب کنند یا منافع ما را در این زمینه به حداقل برسانند.
 
ایران باید سطح تعاملات اقتصادی خود را با کشورهای حوزه آسیای میانه، در راس آنها تاجیکستان به عنوان کشور هم زبان، به بالاترین سطح ممکن برساند. همچنین باید راه های مواصلاتی اعم از شوسه و ریلی و هوایی به بهترین شکل ممکن گسترش یابد و روابط فرهنگی با این کشورها را که مشترکات بسیاری دارد و صرفا باید معرفی و همخوانی شود، به شدت گسترش دهد. ایران باید به طور واقعی و عملی محل اتصال و حتی یکپارچه سازی آسیای میانه با حوزه قفقاز شود. ما چاره ای جز توسعه روابط در عالی ترین سطح با همسایگانمان نداریم. در کنار کشورهای آسیای میانه باید به فکر توسعه روابط در عالی ترین سطح در کشورهای حوزه قفقاز، آذربایجان و گرجستان و ارمنستان باشیم. به لحاظ امنیتی نیز باید به تعریفی مشترک و موثر در مناسبات با این کشورها برسیم تا اگر نگرانی خاصی نیز در این زمینه وجود دارد از میان برود. این کشورها، از آسیای میانه تا قفقاز، همگی جزء حوزه تمدنی ما هستند و باید با رفع تمامی موانع عالی ترین سطح روابط را با آنها تعریف کنیم. 

پیگیری منافع در کشورهای عربی خاورمیانه به ویژه کشورهای همسایه، با قدرت ریشه داری که در حوزه تمدنی خود داریم، می تواند با قدرت بهتر و موثرتری پیگیری شود.    

برای رسیدن به این هدف باید موانع به طور جدی رفع شوند، یکی از این موانع کاهش تنش با غرب است که احیای برجام می تواند کمک موثری در این زمینه کند. 

ایرانی که در کشورهای آسیای میانه حضور موثر داشته باشد، ریشه های تمدنی خود را تقویت کرده و ارتباطات تنگاتنگی را در آن حوزه تعریف کرده باشد، قطعا قدرت اثرگذاری بیشتری در سطح منطقه و عرصه های بین المللی خواهد داشت.