ترکیه نگران و ایران امیدوار به بهره برداری از بحران اوکراین

نویسنده: بارئل زوى

دیپلماسی ایرانی: رجب طیب اردوغان از حرکت هفته جاری شش ناو جنگی روسیه از دریای مدیترانه به دریای سیاه ناراحت نشد. او همچنان متعتقد است که تهدید روسیه برای حمله به اوکراین عملی نخواهد شد. 

بعید است که اردوغان در دیدار ماه جاری خود با ولادیمر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، اطلاعات محرمانه یا تعهدی دریافت کرده باشد. او در آن جلسه، امیدوار بود بتواند نقش میانجی را بین روسیه و اوکراین به دست آورد تا  خود را به عنوان منجی جهان از جنگ جهانی سوم معرفی کند. ولی پوتین یا جو بایدن به اردوغان امید نبسته اند و هر دو گفت وگوی مستقیم را ترجیح می دهند. 

هشدارهای واشنگتن و پایتخت های اروپایی مبنی بر اعمال تحریم علیه روسیه، به ویژه خط لوله روسیه که حدود ۴۰ درصد گاز طبیعی اروپا را تامین می کند، مسکو را به عقب کشیدن نیروهایش یا مصالحه، متقاعد نکرده است. فرض امریکا بر این است که پوتین قصد دارد به اوکراین حمله و دولت آن را سرنگون کند و رئیس‌جمهوری طرفدار روسیه را منصوب و این کشور را بخشی از حوزه مشترک المنافع روسیه کند.

ظاهراً این یک جنگ روسی – آمریکایی – اروپایی است که خاورمیانه را درگیر نخواهد کرد، ولی اگر با قطع گاز روسیه به اروپا، بایدن از قطر درخواست کمک ‌کند و درحالی که مصر و اسرائیل نگران واردات گندم خود از اوکراین هستند، ایران به کسب فرصت از بحران اوکراین تلاش کند و ترکیه گزینه های خود را مورد بررسی قرار دهد، بار دیگر مشخص می شود که کشورهای خاورمیانه نمی توانند به آسودگی فقط به تماشای درگیری های دور دست مشغول شوند.

به نظر می رسد آنچه اردوغان بیش از جنگ در اوکراین از آن می ترسد، تحریم های آمریکا علیه روسیه است که این کشور را مجبور به جانبداری می کند. اقتصاد ترکیه به شدت به اقتصاد روسیه وابسته است. این روابط شامل صدها شرکت ترکیه‌ای فعال در روسیه، میلیاردها دلار هزینه حضور گردشگران روسی در ترکیه و همکاری دو کشور در جنگ سوریه است. 

آنچه اکنون در خطر است، بهره برداری از خط لوله گاز ترک استریم ۲ است که مستقیماً از روسیه و زیر دریای سیاه، اوکراین را دور می زند و در نهایت  به رومانی و مجارستان ختم می شود.

خط لوله روسیه – ترکیه تنها پروژه ای نیست که با حمایت احتمالی ترکیه از روسیه، تهدید می شود. آنکارا مشتاقانه در حال ساخت کانال استانبول است که دریای سیاه را به دریای مرمره متصل می کند و به عنوان یک تنگه موازی با بسفر عمل می کند.

روسیه نگران است که کانال استانبول به گذرگاه نظامی ناتو تبدیل شود و امریکا نگران است که ترک ها اجازه دهند کشتی های جنگی روسیه از طریق کانال جدید به دریای مدیترانه برسند. ترکیه به مسکو و واشنگتن قول داده است که اجازه نخواهد داد این کانال به منطقه جنگی تبدیل شود و این گذرگاه را منبع درآمد هنگفت حدود ۸ میلیارد دلاری خود در سال می داند.

برخلاف نگرانی ترکیه، ایران بحران اوکراین را فرصتی می داند تا به منبع دیگری برای تامین گاز اروپا تبدیل شود. کشف میدان عظیم طبیعی چالوس در دریای خزر می‌تواند ایران را به بزرگترین تولیدکننده گاز جهان تبدیل کند.

تهران ماه گذشته اعلام کرد می تواند حداقل ۲۰ درصد گاز مورد نیاز اروپا را تامین کند. با این حال، حتی اگر روسیه به اوکراین حمله نکند، تهدید حاصله به عنوان تسریع کننده معرفی ایران به عنوان بزرگترین تامین کننده گاز اروپا عمل خواهد کرد.

یکی دیگر از کشورهایی که می تواند از این بحران استفاده کند، قطر است که در کنار ایران روی بزرگترین مخزن گاز طبیعی جهان نشسته است. قطر به بایدن قول داده که اگر روس‌ها صادرات گاز طبیعی را قطع کنند، به اروپا کمک خواهد کرد، ولی قطر در حال حاضر به قراردادهای بلندمدت با شرق آسیا متعهد است و مشخص نیست چه مقدار از گاز طبیعی مایع برای اروپا در دسترس خواهد بود. قطر هنگامی به یک پیروزی دیپلماتیک مهم دست یافت که جو بایدن در پایان ژانویه، آن کشور را به عنوان متحد اصلی غیر عضو ناتو اعلام کرد، وضعیتی که امروزه تنها ۱۸ کشور و تا کنون تنها دو کشور در خلیج فارس از آن برخوردارند.

کشورهای اروپایی و امریکا به دنبال جایگزین هایی برای گاز روسیه هستند تا اهرم پوتین بر اقتصاد اروپا را کاهش دهند. اما این تلاش به یک راهبرد تازه جهانی در مورد گاز طبیعی نیاز دارد. حداقل تا زمانی که جهان به طور جدی ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر را افزایش دهد.

تحریم گاز، همانطور که روسیه به اوکراین آموخت و اکنون ممکن است به اروپا آموزش دهد، مستلزم شریک کردن کشورهای خاورمیانه با قدرت های بزرگ است.

منبع: هاآرتص / تحریریه دیپلماسی ایرانی