دیپلماسی ژله ای آنکارا و پکن با رویکرد منافع محور در بحران اوکراین

دیپلماسی ایرانی: بیش از سی ماه از بحران اوکراین می گذرد و هر روز بر میزان خسارات مادی و انسانی طرفین افزوده می شود و چشم انداز روشنی برای توقف درگیری ها و حرکت به سمت صلح پیش رو نیست. بسیاری از کشورهای جهان، به‌ویژه ترکیه و چین، در این مدت تلاش داشته اند تا نوعی روابط متوازن با فراز و فرود محدود با مسکو و کی‌یف داشته باشند و از این طریق در عین بدست آوردن منافع ملی، دچار خسارات محدود و بویژه فشارهای سیاسی خصوصا از جانب طرفداران اوکراین نشده اند. 

بر اساس گزارش وزارت دفاع در کی یف، نیروهای اوکراینی بیش از 900 خودروی جنگی زرهی روسی را در ماه های اخیر منهدم کرده‌اند که بالاترین تعداد از زمان آغاز جنگ است. به طور متوسط، روس ها روزانه 30 خودروی زرهی را از دست داده اند، در حالی که اوکراینی ها همچنان به مواضع خط مقدم خود در خارکف یا لوهانسک حمله می کنند. در مجموع، از آغاز جنگ، اوکراینی ها می گویند که بیش از 9هزار تانک روسی و بیش از 18هزار خودروی زرهی جنگی و همچنین بیش از 20هزار سامانه توپخانه را منهدم کرده اند. همچنین روس ها نیز در این اواخر چند روستای استراتژیک در شرق اوکراین را تصرف کرده و خسارات زیادی نیز به تاسیسات نظامی و انرژی این کشور وارد کرده اند و طرف اوکراینی نیز هزاران خورو زرهی، توپ و تانک از دست داده است.

اخیرا سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه از رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه به دلیل ارائه تجهیزات نظامی به اوکراین برای استفاده در جنگ با روسیه انتقاد کرد. اگرچه رهبر ترکیه تمایل خود را برای میانجیگری در مناقشه نشان داده و ترکیه یکی از اعضای ناتو است، اردوغان همچنان هدف خود را حفظ روابط مثبت با روسیه و اوکراین می داند. البته لاوروف قدردانی خود را از دولت ترکیه برای تسهیل حل و فصل بحران اوکراین به ویژه به مذاکرات بین کی یف و مسکو در استانبول در مارس 2022 ابراز کرده و همچنین افزوده است با توجه به اظهارات رهبر ترکیه در مورد تمایل وی برای میانجیگری در مناقشه بین اوکراین و روسیه، این تنها می تواند باعث شگفتی شود. 

واقعیت این است که اردوغان همواره و علناً از حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین حمایت کرده و دولت او از آغاز تهاجم تمام عیار روسیه به اوکراین کمک قابل توجهی کرده است. آنکارا همچنین مدتهاست که به دنبال ایفای نقش رهبری در مذاکرات صلح بین کی‌یف و مسکو بوده است. در همین حال، ترکیه جریان نفت روسیه به اتحادیه اروپا را از زمان تهاجم تمام عیار روسیه به اوکراین تسهیل کرده است و به کرملین اجازه می دهد تا تحریم های این اتحادیه را دور بزند. 

در سال 2023، آنکارا با واردات حدود 42.2 میلیارد یورو نفت، گاز طبیعی و زغال سنگ از روسیه به بزرگترین خریدار سوخت های فسیلی این کشور تبدیل شد که افزایش پنج برابری نسبت به دهه گذشته را نشان می دهد. البته ترکیه پس از هشدار واشنگتن بی سر و صدا صادرات محصولات نظامی آمریکا به روسیه را مسدود کرده است. به هر حال این که مبادلات روسیه و ترکیه از 16 میلیارد دلار در سال 2020 به بیش از 60 میلیارد دلار رسیده است حکایت های نهفته زیادی دارد، جالب این که هم زمان ترکیه به اوکراین پهپاد بیرقدار می‌دهد و فروش غلات این کشور را تسهیل می کند. 

چین نیز یک کشور بسیار مهم در معادلات اوکراین است که روابط نزدیکی با هر دو طرف دارد. حجم مبادلات مسکو و پکن به بیش از 250 میلیارد دلار رسیده که 30درصد تجارت خارجی روسیه محسوب می شود که بخش عمده ای از این حجم، وارادات سوخت با قیمت مزیتی برای شرکت های چینی است. البته اوکراین و اروپا در کنار امریکا بارها نگرانی خود را از همکاری نزدیک روسیه و چین ابراز داشته اند و از این بابت انتقاد کرده اند. جوزپ بورل، رئیس دیپلماسی اتحادیه اروپا، می‌گوید که حمایت مادی و دیپلماتیک چین از روسیه در بحبوحه تهاجم این کشور به اوکراین، یک تهدید مستقیم برای امنیت اروپاست. وی در مصاحبه اخیر با خبرگزاری ژاپنی کیودو گفته است صادرات رو به رشد چین از مقادیر زیادی کالا و اقلام با کاربرد دوگانه به طور قابل توجهی به ساخت پایگاه صنعتی نظامی روسیه کمک می کند. جوزپ بورل همچنین به حمایت کره شمالی از جنگ روسیه علیه اوکراین اشاره کرده که این نشان می دهد امنیت اروپا تا چه حد با امنیت اقیانوس هند و اقیانوس آرام مرتبط است. این دیپلمات اروپایی با توصیف اتحادیه اروپا و ژاپن به عنوان شریک های استراتژیک بسیار نزدیک افزوده است که آنها باید راهی برای همکاری نزدیک تر برای یافتن پاسخ های مناسب برای ارتقای ثبات در همه مناطق و نقاط حساس و همکاری نزدیک در مجامع چندجانبه برای دفاع پیدا کنند. البته اتحادیه اروپا و ژاپن، اعضای گروه هفت، تحریم‌های اقتصادی از جمله مسدود کردن دارایی‌های روسیه را به دلیل جنگ این کشور با اوکراین اعمال کرده‌اند ولی چین به این تلاش ها نپیوست و همچنان نفت خام، گاز طبیعی مایع و سایر کالاها را از روسیه وارد کرد. جوزپ بورل همچنین ارتقای همکاری با ژاپن و کشورهایی را خواستار شد که ارزش‌های مشابهی در مقابله با جنگ روسیه علیه اوکراین و سایر تهدیدات امنیتی دارند. 

در مجموع بسیاری از کشورهای دنیا از جمله ترکیه، چین، کشورهای حوزه خلیج فارس و هند و غیره از بازار مکاره بحران اوکراین به نفع منافع اقتصادی و سیاسی خود استفاده کرده اند و از این طریق میلیاردها دلار در فروش انرژی، غلات و تامین کالاهای مورد نیاز طرفین منازعه بدست آورده اند. 

این در حالی است که برخی کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران تحت لوای اتهامات بی اساس محور یورآتلانتیک متحمل هزینه های زیاد سیاسی و مادی شده که در این زمینه چاره جویی اساسی برای توقف روند نزولی و خطرناک روابط ایران و قاره سبز ضروری است.