دستورکار ترامپ در قبال ایران فاصله ای تا شکست قطعی ندارد

نویسنده: ایشان تهرور

دیپلماسی ایرانی: درست چند روز پس از مراسم تحلیف رئیس جمهوری دونالد ترامپ بود که خطوط نبرد ترسیم شد. مایکل تی فلین، مشاور امنیت ملی وقت در کاخ سفید، گفت که دولت جدید رسما ایران را «به دلیل یک سری فعالیت های بی ثبات کننده آن در سراسر خاورمیانه» زیر نظر گرفته است. رسوایی های سیاسی فلین خیلی سریع باعث شد شغل خود را از دست بدهد. اما به هر حال، ترامپ و متحدانش به این رویکرد ادامه دادند و کارزار «اعمال فشار حداکثری» را آغاز کردند؛ اقدامی که اقتصاد ایران را تحت فشار قرار داده و توافق هسته ای منعقد شده در سال 2015 بین ایران و قدرت های جهانی را تا نابودی پیش برده است.

اکنون، تنها دو ماه از ریاست جمهوری ترامپ باقی مانده و او از چهار سال رویکرد تهاجمی علیه ایران دستاوردی نداشته است. برخلاف اظهارات دولت ترامپ، اعمال مجدد تحریم ها علیه ایران این کشور را به میز مذاکره بازنگرداند و تاثیری در حصول یک توافق بهتر نداشت. «اعمال فشار حداکثری» هم از نفوذ و دخالت ایران در همسایگی آن را کم نکرد. اکنون مواضع ایران در کشورهای همسایه نسبت به چند سال قبل مستحکم تر است و این کشور توانسته جایگاه خود را در یمن، عراق، لبنان و سوریه حفظ کند.

دولت ترامپ اعلام کرد با حمله هدفمند آمریکا و ترور سرلشکر قاسم سلیمانی، فرمانده با نفوذ ایرانی، در رابطه با ایران به «بازدارندگی» رسیده است؛ اما این اقدام به تشدید تنش ها انجامید و حمله ایران و گروه های نزدیک به آن به مواضع آمریکا در منطقه را در پی داشت. روشن شد که برخی از مقامات دولت ترامپ با دیدگاهی ایدئولوژیک، «اعمال فشار حداکثری» را یک استراتژی برای فروپاشی نظام جمهوری اسلامی تلقی می کنند. با این حال، در پی خنثی شدن اعتراضات در داخل ایران توسط نیروهای دولتی، این عوامل نتوانستند کاری از پیش ببرند. در همین حال، تاکتیک های «اعمال فشار حداکثری» تنها جناح محافظه کار تندرو را در ایران در آستانه انتخابات ریاست جمهوری سال آینده تقویت کرد.

مت داس، مشاور سیاست خارجی سناتور برنی سندرز، در توئیتی نوشت: «ترامپ در شرایطی روی کار آمد که یک توافق هسته ای قدرتمند و موثر وجود داشت که ایالات متحده با سخت کوشی همراه با متحدان بر سر آن مذاکره کرده بود. ترامپ می توانست ضمن اعمال فشار روی سایر موضوعات، به اجرای توافق ادامه دهد؛ اما متعصبان مخالف ایران در واشنگتن عقیده دیگری داشتند و این شد که به اینجا رسیدیم.»

و اگرچه تحریم های اقتصادی درد عمیقی را به اقتصاد ایران و مردم عادی این کشور تحمیل کرده، اما مقامات ایران را نیز به اقدام مجدد در جهت افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده ترغیب کرده و طبق برآوردها آن را به حدود 12 برابر حد تعیین شده در توافق هسته ای سال 2015 رسانده است. ایران از نظر تئوری نسبت به زمان روی کار آمدن ترامپ به ساخت سلاح هسته ای نزدیک تر است. جیسون رضاییان، ستون نویس واشنگتن پست نوشت: «طبق طیف وسیعی از ارزیابی های اطلاعاتی، توافق هدف مورد نظر در محدود کردن ذخایر اورانیوم غنی شده در ایران را تحقق بخشیده بود. اما سپس ترامپ ایالات متحده را در سال 2018 به طور یک جانبه از آن خارج کرد. این یک شکست آشکار در سیاست خارجی بود.»

بسیاری از جهانیان از این اقدامات ترامپ به ستوه آمده اند. سرمایه گذاران اروپایی قرار است ماه آینده در یک کنفرانس تجاری با حمایت مالی اتحادیه اروپا شرکت و فرصت های جدید برای استفاده از بازار ایران پس از روی کار آمدن جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب، را بررسی کنند. اگر بایدن به وعده بازگشت به توافق هسته ای عمل کند، خطر تحریم نهادهای تجاری اروپایی که قصد سرمایه گذاری در ایران را دارند، رفع می شود.

در همین حال، ایران به دنبال راه هایی برای دور زدن محدودیت های اعمال شده توسط ایالات متحده از طریق ارسال نفت به مکان هایی مانند ونزوئلا و چین است. جابی واریک و سواد مک کنث از واشنگتن پست نوشتند: «بسیاری از کشورها که از یک جانبه گرایی ترامپ در رابطه با ایران خسته شده اند، در برابر اجرای محدودیت ها بی میلی بیشتری نشان می دهند.» رابرت لیتواک، معاون ارشد مرکز بین المللی دانشمندان وودراو ویلسون در واشنگتن، می گوید: «رویکرد ترامپ در مقابله با ایران ایالات متحده را از نظر دیپلماتیک منزوی کرده است، نه ایران را.»

هنوز این احتمال وجود دارد که بایدن یک وضعیت حتی وخیم تر را به ارث ببرد. دولت ترامپ در آخرین تیر در تاریکی می خواهد تحریم های جدیدی علیه ایران اعمال کند. نیویورک تایمز هم گزارش داده که رئیس جمهوری هفته گذشته از حمله نظامی به تاسیسات هسته ای ایران منصرف شده است. اگر چنین اتفاقی رخ می داد، جدای از آسیب به برنامه غنی سازی ایران، بایدن هم در کاهش تنش ها و ترغیب جمهوری اسلامی به حضور پای میز مذاکره دچار مشکل می شد.

مقامات ترامپ معتقدند که تلاش های آنها امکان کسب امتیازات بیشتر از ایران را برای دولت بایدن فراهم می آورد. اما دیگران چندان مطمئن نیستند. تریتا پارسی، معاون اجرایی موسسه کوینسی برای ریسپانسیبل استیت کرفت، نوشت: «نقض توافق هسته ای توسط ترامپ مفهوم مذاکره با ایالات متحده را به شدت بی اعتبار کرده است، چه رسد به چشم انداز بهبود روابط. در کنار هم قرار دادن تکه های پازل دیپلماسی ایرانی و آمریکایی بسیار دشوار خواهد بود. اما چند سال گذشته نشان داده است که تلاش نکردن کمکی به حل مشکلات نمی کند.»

منبع: واشنگتن پست / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34