آمریکا مشکلی برای بازگشت به برجام ندارد

دیپلماسی ایرانی: حامیان توافق هسته ای ایران از گذشتن هفته ها اول پس از مراسم تحلیف جو بایدن بدون پیشرفت آشکار در جهت بازگشت آمریکا به توافق برجسته سال 2015 اندکی خشمگین شده اند. آندسته از اعضای کنگره ایالات متحده و لابی گرانی که از همان ابتدای امر با برنامه جامع اقدام مشترک مخالف بودند، از این فرصت استفاده و علیه لغو تحریم های دولت ترامپ و بازگشت به انطباق با برجام گفت و گو کردند. با این حال، نظرات اعضای کنگره به ویژه شاهین های جمهوری خواه مانند آنهایی که از رئیس جمهوری بایدن خواسته اند دست از تحریم هایی که در برابر ایران «اهرم فشار» ایجاد کرده برندارد، چندان در رابطه با دیپلماسی مداوم اهمیتی ندارد.

طبق قانون توافق هسته ای ایران تدوین سال 2015، برای متوقف کردن اجرای برجام که یک توافق اجرایی حاصل شده توسط دولت اوباماست، به رای اکثریت دو سومی هر دو مجلس نمایندگان و سنا در کنگره نیاز است. حتی زمانی که جمهوری خواهان ریاست هر دو مجلس کنگره را بر عهده داشتند، چنین اکثریت مقاوم در برابر قدرت وتوی رئیس جمهوری حاصل نشد و اکنون که کنترل دو مجلس در اختیار دموکرات هاست، این مساله اساسا از نظر سیاسی و ریاضی غیرممکن است. کنگره تنها زمانی امکان اظهارنظر خواهد داشت که دولت بایدن بر سر یک توافق جدید یا اعمال تغییرات اساسی در توافق فعلی مذاکره کند که تا زمان احیای توافق اصلی هیچ کدام از این دو مورد رخ نخواهد داد.

بایدن مجبور بود در ابتدا کمی احتیاط کند تا همه نامزدهای اصلی او تایید کمیته روابط خارجی سنا به رهبری باب منندز، سناتور دموکرات مشکوک به برجام از نیوجرسی، را به دست آورد. رئیس جمهوری بایدن همچنین برای تصویب قوانین داخلی در سنا 50-50 به رای موافق منندز نیاز دارد؛ با این حال، بعید است که منندز اجازه دهد نظرات شخصی او درباره ایران به میلیون ها دلار هزینه زیرساخت ها در نیوجرسی آسیب برساند.

بایدن همچنین مجبور بود به باب مالی، نماینده ویژه در امور ایران، برای تشکیل گروهی برای آماده سازی مراحل لازم در بازگشت به تعهدات برجامی و مشورت با شرکای آمریکا در اروپا و خاورمیانه زمان بدهد. در همین حال، ایران مجبور شد با پیشنهاد میانجی گری اتحادیه اروپا موافقت کند و خواسته های حداکثری خود از ایالات متحده برای لغو تحریم ها به عنوان پیش شرط مذاکرات را کنار بگذارد.

این زمان زد و خورد و مشاوره در سایه اکنون به پایان رسیده است. اعضای باقیمانده در برجام- ایران، چین، روسیه، فرانسه، بریتانیا و آلمان- در وین دیدار و گفت و گوهای فنی درباره تحریم ها و پیشرفت های هسته ای ایران را آغاز کردند. ایران و ایالات متحده اگرچه تنها از طریق اروپایی ها ارتباط داشتند، گفتند که مباحثات «سازنده» بوده است.

طبق گفته های علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، در برنامه «کلاب هاوس»، ایران می تواند گام هایی را که در پیشبرد برنامه هسته ای خود برداشته معکوس کند. بایدن هم می تواند بدون اینکه با واکنش داخلی زیادی روبرو شود، تحریم های اعمال شده توسط دونالد ترامپ را از طریق دستورات اجرایی لغو کند. 

آنهایی که ادعا می کنند در ایالات متحده آمریکا در قبال بازگشت سریع و بدون قید و شرط به برجام مقاومت وجود دارد، از عقاید عمومی آمریکایی ها خبر ندارند: از هر ده آمریکایی شش نفر توافق هسته ای با ایران را تایید می کنند. بایدن احتمالا تنها خواهد گفت: «مردم، این هم از توافق!» آمریکایی ها هم مانند اکثر مردم در سراسر جهان جزب گذر از همه گیری کرونا و بازگشت به جلوه ای از زندگی طبیعی خواهند شد.

این روزها تقریبا هیچ مساله سیاست خارجی به استثنای چین که به دلیل رشد سریع اقتصادی و سرکوب حقوق بشر به یک عامل ترس جدید تبدیل شده به چرخه اخبار ایالات متحده وارد نمی شود. در واقع، آخرین نظرسنجی گالوپ نشان می دهد که گرچه اکثریت قریب به اتفاق آمریکایی ها دیدگاه منفی به دولت ایران دارند، اما تنها 4 درصد آنها این کشور را بزرگ ترین تهدید خارجی برای ایالات متحده می دانند. چین با 45 درصد در صدر فهرست قرار دارد و پس از آن روسیه (26 درصد) و کره شمالی (9 درصد) می آیند.

با توجه به این واقعیت که خروج یکجانبه دولت دونالد ترامپ از برجام بسیار ناکام بود، اکثریت آمریکایی ها و دو سوم کارشناسان خاورمیانه مستقر در ایالات متحده اکنون از توافق اصلی حمایت و به خوبی درک می کنند که بدون احیای برجام هیچ توافق بهتری وجود نخواهد داشت. سیاست «اعمال فشار حداکثری» ترامپ یک شکست حداکثری بود و نفوذ ایران را در منطقه افزایش داد. 

تحریم ها به مثابه آنتی بیوتیک هستند که استفاه بیش از حد از آنها به مرور زمان و به ویژه در صورتی که ایران به فروش نفت به چین ادامه دهد، کارایی کمتری پیدا می کنند. در این فاصله، ایران هم اهرم فشار مختص خود را ایجاد کرده و غنی سازی اورانیوم را تا خلوص 20 درصد افزایش داده و فعایت در تاسیسات زیرزمینی فردو را از سر گرفته و همچنین تهدید کرده نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی را محدود خواهد کرد؛ گرچه فعلا نظارت آژانس را تا اواخر ماه مه تمدید کرده است.

متحدان اروپایی آمریکا که نتوانسته اند خسارات اقتصادی ناشی از فرار شرکت هایشان از بازار ایران پس از تحریم های ترامپ را جبران کنند، موفق شدند اسکلت برجام را تا این لحظه بدون آسیب نگه دارند. آنها در میانه تلاش های ترامپ و مایک پومپئو، وزیر خارجه او، برای تحریم تجارت تسلیحات متعارف با ایران بیش از مهلت اکتبر 2020 که در توافق هسته ای و قطعنامه 2231 شورای امنیت آمده بودند، ایستادند. جوزپ بورل، نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امنیت، ماه فوریه به شورای آتلانتیک گفت که احیای توافق هسته ای ایران اولویت اصلی اوست. بورل و گروه او از جمله انریکه مورا که ریاست جلسه 6 آوریل کمیسیون مشترک نظارت بر برجام را بر عهده داشت، به دلیل تلاش ها برای حفظ جریان دیپلماتیک شایسته اعتبار هستند.

در همین حال، شاهین های جمهوری خواه و سخنگویان سابق دولت ترامپ همچنان پیشرفت را «مماشات» می خوانند. دولت بایدن آنها را نادیده می گیرد و آنچه را که باید، برای نجات یک دستاورد مهم دیپلماسی چندجانبه و عدم گسترش سلاح های هسته ای انجام می دهد.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34