افسانه برچیدن «دیوار تحریم»

نویسنده: شروین غفاری

دیپلماسی ایرانی: از مراسم تحلیف رئیس جمهوری جدید جو بایدن در 20 ژانویه، مقامات ایرانی و آمریکایی بارها گفته اند منتظرند طرف مقابل گام اول را در بازگشت به توافق هسته ای بردارد. اما سوالاتی درباره اینکه هر طرف چطور می توانند به توافق بازگردند، و چه موانعی در مسیر آنها وجود دارد، مطرح است. ایران باید برخی از اقداماتی که در پیشبرد برنامه هسته ای انجام داده را معکوس و ایالات متحده هم باید به یک سری تحریم ها و اقدامات دولت پیش از خود رسیدگی کند که هدف از آنها دشوار ساختن بازگشت به برجام بود.

معماران سیاست دولت ترامپ در قبال ایران موسوم به «دیوار تحریم» نهادهای مرتبط با تسهیل تحریم های مربوط به توافق هسته ای در دولت اوباما را با برچسب های تروریستی هدف گرفتند چون معتقد بودند که دو لایه کردن دشواری ها می تواند به ایجاد یک «دیوار تحریم بازدارندگی سیاسی و تجارت» منجر شود و توانایی دولت آتی در تسهیل یا لغو تحریم ها را تضعیف کند. اما در بررسی دقیق تر می توان دید که آنها بیشتر از یک «دیوار» یک عمارت شیشه ای مبتنی بر محاسبات سیاسی ساخته اند.

برجام بر پیش بینی تسهیل مجازات های اعمال شده از سوی ایالات متحده و جامعه بین المللی علیه ایران در مقابل محدودیت های قابل تایید در برنامه هسته ای این کشور بنا شده است. واشنگتن در این توافق بین تحریم های «هسته ای» و «غیر هسته ای» تمایز قائل شده است. تحریم بخش های مالی و نفتی ایران موضوع اصلی تحریم های هسته ای بودند و اساس برجام را تشکیل می دادند. آمریکا طبق برجام موظف بوده تحریم ها علیه بانک مرکزی ایران و سایر موسسات مالی مطرح از جمله برخی از بزرگ ترین بانک های خصوصی این کشور را لغو کند و همچنین، تحریم های ثانویه علیه فروش نفت ایران از جمله تلاش برای کاهش فروش نفت خام، محدودیت در مقدار فروش نفت خام و کشورهایی که می توانند نفت خام ایران را خریداری کنند را برچیند.

در ماه مه 2018 که ترامپ به مشارکت ایالات متحده در توافق هسته ای پایان داد، نه تنها همه تحریم های هسته ای را دوباره اعمال کرد، بلکه این تحریم ها را با نامگذاری «غیر هسته ای» تحت قوانین مرتبط با ترورسیم تقویت نمود. هدف از این تلاش واضح بود: ترامپ نمی خواست ایران را به ارائه امتیازات بیشتر وا دارد، بلکه می خواست آب های تحریم  های هسته ای را گل آلود و بازگشت ایالات متحده به پیروی از برجام را دشوارتر کند. مقامات دولت ترامپ و متحدان آنها حتی این استراتژی را پنهان نکردند و با غرور گفتند که می خواهند با «سیل تحریم ها» هر گونه تلاش احتمالی رئیس جمهوری بعدی برای ورود مجدد به توافق هسته ای را مختل کنند. 

وزارت خزانه داری ایالات متحده در سپتامبر 2019 مجددا بانک مرکزی ایران را تحت نظارت قوانین مرتبط با مقابله با تروریسم قرار داد و اداره کنترل دارایی های خارجی کل بخش مالی ایران و برخی از موسسات مالی این کشور را تحریم کرد. دولت ترامپ همچنین با امضای دستور اجرایی 13224 یک سری لایه های اضافی تحریم در مقابله با تروریسم را در رابطه با شرکت های حمل و نقل سوخت فسیلی ایران اعمال کرد. دولت ترامپ همچنین مقام معظم رهبری ایران، وزیر امور خارجه و شمار دیگری از سران غیرنظامی سطح بالا در دولت این کشور را تحرم کرد.

چندان طول نکشید تا آندسته از اعضای کنگره که از «دیوار تحریم» حمایت می کنند، گروه سیاست خارجی بایدن را درباره رویکرد به این اقدامات دولت پیشین سوال پیچ کنند. سناتور تد کروز در جلسه تایید آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، بر ارزیابی خود از اهمیت تحریم های تروریسم در بخش های مالی و نفتی ایران تاکید کرد و از بلینکن پرسید که آیا معتقد است لغو این تحریم ها به نفع منافع امنیت ملی آمریکا خواهد بود؟! سناتور جیم اینهوف، یکی دیگر از حامیان کارزار اعمال فشار حداکثری دولت ترامپ هم مقاله ای در توضیح برنامه سیاست خارجی خودش و متحدانش در کنگره برای دشوار کردن بازگشت مجدد بایدن به برجام نوشت.

مخالفان برجام امیدوارند بتوانند بایدن را به پذیرش خواسته های نامشخص خودشان برای رفع تحریم ها و ادامه روش ناموفق ترامپ وادارند. با این حال، رئیس جمهوری جدید اختیارات گسترده ای در سیاست تحریم های ایالات متحده دارد و قطعا می تواند انتخاب کند که آمریکا را مجددا به برجام بازگرداند. مساله مهم حذف موارد اطلاق تحریم های تروریستی بر تحریم های هسته ای در روند بازگشت آمریکا به انطباق جزئی یا کلی به برجام است. قدرت دلار و اقتصاد آمریکا در بازارهای جهانی بدان معناست که عملا هر کشور و نهاد جهانی از تحریم های ثانویه بیم خواهد داشت. 

تحریم های دولت ترامپ بخشی از یک استراتژی سیاسی برای بستن دستان دولت بعدی بودند. همه تحریم هایی که پیش از ترامپ «غیر هسته ای» تلقی می شدند، باید مجددا همینطور شوند. اقدامات دولت ترامپ برای کارشکنی در دیپلماسی در موضوع هسته ای طراحی شده اند و باید در هر تلاشی برای احیای برجام، لغو شوند. بدون تغییر آنها ایران انگیزه ای برای بازگشت به توافق نخواهد داشت و فروپاشی برجام و تبدیل شدن یک بحران هسته ای جدید به برنامه شلوغ و آشفته رئیس جمهور بایدن تقریبا قطعی خواهد بود.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34