تا بایدن تحریم ها را تسهیل نکند بازگشت ایران به تعهدات هسته ای ممکن نخواهد بود

نویسنده: الی گرانمایه

دیپلماسی ایرانی: دولت جدید جو بایدن احتمالا به عنوان بخشی از تلاش ها برای گفت و گو با ایران تلاش خواهد کرد تمدید بندهای «غروب» توافق را در اولویت قرار دهد و به آندسته از محدودیت های اعمال شده بر برنامه هسته ای رسیدگی کند که در سال 2023 منقضی می شوند. تمدید این بندها احتمالا به یک فرمول «بیشتر در برابر بیشتر» در جریان مذاکراتی سه مرحله ای نیاز خواهد بود. تا زمانی که بایدن لغو کامل تحریم ها را به ایران پیشنهاد نداده و به برجام بازنگشته باشد، ترغیب ایران به پذیرش چنین مذاکراتی احتمالا غیرممکن خواهد بود. با این حال، ایران احتمالا در مراحل اولیه دیپلماسی می تواند به برخی مسائل مانند پروتکل الحاقی واکنش مثبت نشان دهد. اما در کل لازم است که ایالات متحده برای ممکن ساختن هر گونه مذاکرات بعدی، یک سری مزایای اقتصادی جذاب به ایران پیشنهاد دهد.

تا اندازه ای پذیرش ضمنی تاکتیک از سوی شرکای منطقه ای نیز می تواند دوام و موفقیت دیپلماسی هسته ای مجدد بین ایران و ایالات متحده را تقویت کند. دولت بایدن و ای 3 باید به منظور مواضع خود در قبال برجام را از طریق دیپلماسی تهاجمی به شرکای منطقه ای توضیح دهند و به طور موازی به رفع نگرانی های معقول اسرائیل، امارات متحده عربی و عربستان سعودی در قبال ایران رسیدگی کنند. همچنین لازم است که ایالات متحده به صراحت به نقش مخرب کارزار اعمال فشار حداکثری دونالد ترامپ در تنش ها در خاورمیانه و نزدیکی به آستانه درگیری نظامی اشاره کند. در حقیقت، بسیاری از کشورهای منطقه اکنون به کاهش تنش با ایران و یافتن راهی برای خروج از وضعیت فعلی تمایل دارند.

اسرائیل و عربستان سعودی بی شک ایالات متحده و ای 3 را برای اعمال محدودیت های سختگیرانه تر در قبال برنامه موشک بالستیک و فعالیت های منطقه ای ایران به عنوان بخشی از هر ابتکارعمل دیپلماتیک در پرونده هسته ای تحت فشار قرار خواهند داد. اما باید گفت باتوجه به نبود اعتماد دوجانبه در فضای کنونی و اهمیت جایگاه موشک های هسته ای در جایگاه نظامی ایران، چنین اتفاقی تقریبا غیرممکن خواهد بود. این امر به ویژه تا زمانی که غرب به مسلح کردن دشمنان منطقه ای ایران ادامه می دهد، صحت خواهد داشت. مساله موشکی تنها در فضایی موازی و جدا از مذاکرات هسته ای قابل بحث خواهد بود و به دیدگاه منطقه ای گسترده تر درباره توازن نظامی قدرت در خاورمیانه نیاز خواهد داشت.

اگرچه دنبال کردن دیپلماسی منطقه ای مهم است، اما دولت بایدن و ای 3 باید موضوع هسته ای را در راس برنامه های خود در قبال ایران قرار دهند. این پرونده نه تنها بزرگ ترین خطر برای منافع امنیتی غرب در کوتاه مدت به شمار می رود، بلکه لازم به یادآوری است که حسن روحانی که نقشی مهم در موافقت جامعه سیاسی داخلی ایران در پذیرش برجام داشته، در ماه اوت ریاست جمهوری را ترک می کند و بعید است در این فرصت کوتاه حدودا 6 ماهه، بایدن و روحانی بتوانند بر سر گفت و گوی امنیتی منطقه یا توافق هسته ای بعدی مذاکره کنند.

یک نقشه راه چند مرحله ای برای ورود مجدد آمریکا به برجام

در برجام هیچ فرایند مشخصی برای ورود مجدد و رسمی یکی از طرفین به توافق در نظر گرفته نشده است و از این رو، تصمیم گیری درباره چگونگی انجام چنین کاری توسط ایالات متحده در نهایت یک فرایند سیاسی نیازمند انعطاف پذیری و سرعت بالاست. نقشه راه دیپلماسی برای ایالات متحده و ایران را می توان در سه مرحله در نظر گرفت: توافق اولیه متوقف کردن امور؛ اجرای کامل و متقابل برجام؛ و مذاکرات هسته ای بیشتر.

مرحله اول: توافق اولیه متوقف کردن امور

اولین مرحله از نقشه راه در حالت ایده آل باید بلافاصله پس از پیروزی بایدن در انتخابات ماه نوامبر آغاز می شد و ای 3 باید دیپلماسی هسته ای با ایران را در دوره گذار بایدن پیش می برد. اروپا می توانست بر بررسی پارامترهایی برای ترغیب ایران به متوقف کردن پیشروی های هسته ای متمرکز شود و بایدن بتواند نهایتا تا اواسط ماه فوریه مجددا به برجام بپیوندد. بایدن هم باید بلافاصله پس از تحلیف با هماهنگی با اروپا به طور رسمی درخواستی برای پیوستن مجدد به برجام را به کمسیون مشترک ارسال کند. بخشی از این فرصت از دست رفته است. اکنون دولت بایدن می تواند ماموریت شروع روند دیپلماسی مستقیم محرمانه با ایران را به یک مذاکره کننده ارشد بدهد و در صدد تحقق انگیزه های اقتصادی ملموس برای دستیابی به یک توافق موقف «توقف در برابر توقف» برآید و روند اعتمادسازی را در پیش بگیرد.

بایدن می تواند اقدامات زیر را برای اعتمادسازی با ایران با کمترین هزینه سیاسی در داخل ایالات متحده در پیش بگیرد:

•    همکاری با ای 3 برای افزایش حجم تجارت بشردوستانه با ایران در زمینه کووید 19 از طریق مکانیزم اینستکس؛

•    فراهم آوردن چارچوبی قابل اعتماد برای تجارت بشردوستانه با ایران از طریق کاهش نگرانی های مرتبط با تحریم های ثانویه؛

•    کاهش برخی از تحریم های علیه مقامات ارشد ایران که دولت ترامپ پس از خروج از برجام از طریق دستورات اجرایی اعمال کرده؛

•    لغو محدودیت های اعمال شده از سوی دولت ترامپ در رابطه با سفر مقامات ایرانی به سازمان ملل متحد؛

پیشنهاد یک بسته اقتصادی مشخص به ایران در ازای توافق اولیه متوقف کردن امور هم می تواند شامل موارد زیر باشد:

•    صدور معافیت های اجرایی برای کاهش محدودیت ها در تجارت ایران و فراهم آوردن دسترسی این کشور به درآمدهای خارجی بلوکه شده در بانک ها به ویژه در چین، اروپا، هند، ژاپن، کره جنوبی و عراق؛

•    صدور مجدد معافیت ها به برخی از کشورها برای خرید محدود نفت ایران که در حقیقت شرایط تحریم را به قبل از ماه مه 2019 باز می گرداند؛

(این مطلب ادامه دارد.)

منبع: نهاد مطالعات سیاسی فردریش ابرت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34