تنها شانس نجات برجام بایدن است؟

تهیه شده توسط گروه بین المللی بحران

دیپلماسی ایرانی: با توجه به از بین رفتن احتمال سازش بر سر تحمیل مجدد تحریم های تسلیحاتی علیه ایران در آخرین دقایق، و اصرار ایالات متحده بر بازگشت تحریم ها، اعضای شورای امنیت زمان زیادی را صرف پیش بینی روند کار در نیویورک کرده اند. روند تعیین شده در قطعنامه 2231 بی نظیر است و همین مساله اعضای شورا را در موقعیتی ناآشنا قرار داده است. این روند توسط مذاکره کنندگان برجام به عنوان وسیله ای برای تضمین این مساله در نظر گرفته شده که پس از تعلیق تحریم های سازمان ملل متحد علیه ایران و در صورت نیاز به اعمال مجدد آنها، چین و روسیه نتوانند به تلاش مجدد ایالات متحده یا متحدان آن نه بگویند.

طبق قوانین وضع شده در برجام، هر کشور شرکت کننده در توافق می تواند «عدم اجرای تعهدات برجامی» را به شورای امنیت اطلاع دهد. این اطلاع رسانی آغاز یک دوره 30 روزه خواهد بود که شورای امنیت در طی آن می تواند قطعنامه جدیدی را درباره ادامه تعلیق تحریم های توافق شده در قطعنامه 2231 تصویب کند؛ در غیر این صورت، همه تحریم ها در پایان فرصت 30 روزه بررسی مجددا اجرایی خواهند شد. از آنجایی که هر یک از اعضای دائمی شورای امنیت می تواند قطعنامه ادامه تعلیق تحریم ها را وتو کند، مکانیزم موجود این امکان را برای ایالات متحده، فرانسه با بریتانیا فراهم می آورد تا تحریم ها را به طور یکجانبه حتی در صورت مخالفت های روسیه یا چین با چنین اقدامی، مجددا علیه ایران اجرایی کنند.

در قطعنامه 2231 بر این مساله تاکید شده که «ایران و سایر شرکت کنندگان برجام» باید برای حل مساله ای که منجر به اطلاع رسانی به شورای امنیت شده، تلاش کنند. به همین ترتیب، قطنامه 2231 طرفین برجام را به «حل هر مساله ای در رابطه با اجرای تعهدات برجامی» از طریق «روندهای تعیین شده در برجام» که یک مکانیزم بسیار دقیق و جزئی نگرانه حل مناقشات را شامل می شود، ترغیب می کند. همین مساله که ایالات متحده می خواهد مساله خود را بدون تلاش برای حل آن از طریق مراحل توصیف شده در برجام به شورای امنیت ارجاع دهد، مناقشه برانگیز است.

اما ادعای اخیر آمریکا مبنی بر اینکه به رغم خروج از برجام و به رغم آنکه جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا در زمان خروج آن از توافق هسته ای، اعلام کرد کشورش از مفاد قطعنامه 2231 استفاده نمی کند چون دیگر از توافق خارج شده، می تواند مناقشات گسترده و جدال جدیدی را در نیویورک (مقر سازمان ملل) رقم بزند.

این مشاجره و نحوه شکل گیری آن سه مساله ایجاد خواهد کرد: اولین و مهمترین سوال این است که آیا ایالات متحده با اینکه از برجام خارج شده، هنوز اختیاری برای بازگرداندن تحریم های سازمان ملل علیه ایران دارد؟ سوال دوم این است که آیا سایر اعضای شورای امنیت می توانند از قوانین روند حل اختلاف برای جلوگیری یا به تاخیر انداختن روند منتهی به بازگشت سریع تحریم های سازمان ملل علیه ایران استفاده کنند؟ سومی هم این است که در صورتی که ایالات متحده مدعی بازگشت تحریم ها شود، آیا حامیان برجام می توانند چه از طریق جلوگیری از اجرای ساز و کارهای نظارت بر تحریم های سازمان ملل و یا ترغیب سایر کشورها به نادیده گرفتن ایالات متحده، گامی در جهت تضعیف اجرای تحریم ها بردارند؟ مساله مهم تر و بزرگ تری که بر این سه مورد تاثیر می گذارد، این است که آیا همه این اتفاقات می توانند بدون آسیب جدی به اعتبار شورای امنیت و قابلیت آن در توافق نظر و اجرایی کردن تصمیماتش رخ دهند یا خیر.

پاسخ دو سوال اول مبهم است. دستورالعمل های سازمان ملل برای حل چنین مناقشاتی به آن اندازه ای که موم افراد تصور می کنند، واضح و جامع نیستند و نمونه اتفاقات در گذشته هم چندان کمکی نمی کنند. در نهایت، این احتمال زیاد است که ایالات متحده ادعا کند که اعمال مجدد تحریم ها علیه ایران را آغاز کرده و در همین حال، دیگر اعضای شورای امنیت کل روند را غیر قانونی بدانند و تحمیل مجدد تحریم ها را رد کنند. در مقابل، بیشتر ناظران آگاه بر سر این مساله توافق نظر دارند که روش های نسبتا ساده تری برای مخالفان بازگشت تحریم وجود دارد که می توانند روند تحمیل مجدد آنها را به ویژه از طریق کمیته ناظر بر اجرای آنها، پیچیده سازند.

برای آنهایی که می خواهند برجام را نجات دهند، اهمیت خط بطلان کشیدن بر تلاش های ایالات متحده در بازگرداندن تحریم ها یا دست کم به تعویق انداختن اجرایی شدن آنها تا اندازه زیادی با تقویم انتخاباتی ایالات متحده در ارتباط است. منطق پشت این استدلال هم ساده است: در صورت پیروزی مجدد ترامپ در انتخابات، برجام به هر ترتیبی که باشد نابود می شود؛ اما اگر بایدن در ماه نوامبر پیروز شود و در ژانویه مسئولیت خود را به عنوان رئیس جمهوری بر عهده بگیرد، انتظار می رود که در صورت موافقت ایران با بازگشت به تهدات برجامی، بایدن نیز به تعهدات ایالات متحده برای احیای برجام بازگردد. اگر تا آن زمان برجام هنوز وجود داشته و قابل نجات دادن باشد، یا به عبارت دیگر اگر طرفین از اقداماتی که قابل برگشت نباشند خودداری کرده باشند، آنگاه دولت جدید می تواند روندهای دولت پیشین (دولت کنونی ترامپ) از جمله در شورای امنیت را لغو کند. اگرچه هر گونه پیش بینی نتایج انتخابات بر مبنای نتایج نظرسنجی های در سه ماه مبارزات انتخاباتی کاملا غیرقابل پیش بینی احمقانه است، اما چشم انداز فزاینده پیروزی بایدن می تواند اعضای شورای امنیت که مشتاق به محافظت از توافق هسته ای ایران هستند را به ایستادگی در برابر ایالات متحده ترغیب کند. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: گروه بین المللی بحران / مترجم: طلا تسلیمی