خروج از «ان پی تی» آخرین چاره ایران در مواجه با کاخ سفید ترامپ می شود؟

تهیه شده توسط گروه بین المللی بحران

دیپلماسی ایرانی: سه کشور اروپایی امضا کننده برجام سعی کرده اند از یک سو بین رسیدگی به نگرانی ایالات متحده درباره انتقال تسلیحاتی ایران و از سوی دیگر، تلاش برای محافظت از برجام و جلوگیری از بازگشت تحریم های سازمان ملل که می تواند ضربه شدیدی به اعتبار شورای امنیت وارد کند، توازن برقرار کنند. با توجه به گستره خواسته های ایالات متحده و مقاومت روسیه و چین در برابر هر گونه اقدامی که به تمدید محدودیت های تسلیحاتی بینجامد، این عمل غیرممکن شده است.

دیپلمات های اروپایی بارها درباره فعالیت های منطقه ای ایران ابراز نگرانی و از حفظ دست کم برخی از محدودیت ها به طور موقت حمایت کرده اند. از این رو، آنطور که یک دیپلمات اروپایی توضیح داده، آنها در جستجوی «راه حلی سازنده و خلاقانه» هستند که از نگرانی های ایالات متحده درباره تحریم تسلیحاتی و فعالیت های ایران در منطقه بکاهد و برای نمونه، در عین اعمال محدودیت بر ایران در زمینه صادرات سلاح، امکان واردات را برای این کشور فراهم آورد. اما آنها معتقدند دستیابی به این اهداف ارزش تحمل بحران هسته ای که بازگرداندن تحریم های شورای امنیت توسط آمریکا می تواند به بار آورد را ندارد.

باور اروپا به احتمال سازش با ایالات متحده که در ابتدا ضعیف بود، با گذشت زمان از بین رفت. دیپلمات های اروپایی در خفا نیت ایالات متحده را زیر سوال بردند و گفتند: «آیا آنها درباره پیش نویس قطعنامه جدی هستند یا هدف نهایی آنها خلاص شدن از برجام است.» چنین شک و تردیدهایی ای 3 را از دادن پیشنهادات برای حل و فصل مشکلات منصرف کرد چرا که آنها نگران بودند مبادا چنین پیشنهاداتی یا به افزایش خواسته های ایالات متحده بیانجامند یا مسیر بازگشت تحریم های پیش از برجام علیه ایران را تسهیل کنند. (اتفاقی که مذاکرات آمریکا و اروپا پیش از خروج دولت ترامپ را یادآور می شود.) عدم تمایل آشکار ایالات متحده به مصالحه این شک و تردید اروپایی ها را تشدید کرده و تمرکز صرف ایالات متحده بر محدودسازی اقدامات به تمدید تحریم های تسلیحاتی علیه ایران نیز تاثیر خوبی نداشته است. ایران حتی پیش از تحریم های سازمان ملل هم یک وارد کننده بزرگ تسلیحات متعارف به شمار نمی روفت و اکنون هم بعید است که با توجه به هزینه بالای تسلیحات و وخامت شرایط اقتصادی ایران در پی تحریم ها، این کشور به دنبال خرید گسترده سلاح باشد. تحریم اتحادیه اروپا تا سال 2023 و تحریم های ایالات متحده برای مدت نامحدود برقرار خواهند بود. به علاوه، محدودیت های سازمان ملل موشک های زمین به هوا که می توانند نگران کننده ترین موضوع باشند را در بر نمی گیرند و از این رو، تمرکز آمریکا روی آنها چندان منطقی نیست.

دو استدلال دیگر هم وجود دارند که به طور مشابه، نگرانی از برچیده شدن تحریم های تسلیحات متعارف سازمان ملل علیه ایران را بازتاب می دهند: اولی، قطعنامه های جداگانه شورای امنیت درباره ممنوعیت صادرات سلاح به متحدان غیر دولتی ایران از جمله حوثی ها در یمن و حزب الله در لبنان است که بر قوت خود باقی خواهند ماند. دومی، این است که چنین نقل و انتقالاتی به رغم تحریم های اعمال شده علیه ایران وجود داشته و در گزارشات دبیرکل شورای امنیت درباره قطعنامه 2231 آمده و مقامات آمریکایی نیز بارها به آن اشاره کرده اند.

حتی با اینکه مقامات اروپایی باور دارند آمریکا بیش از اندازه بر تاثیرات تصمیم به برچیدن تحریم های تسلیحاتی تاکید می کند، با این حال از عدم نگرانی آمریکا درباره اینکه مسیر فعلی می تواند ایران را به تسریع برنامه هسته ای ترغیب کند، شگفت زده شده اند. یک دیپلمات ارشد «ای 3» مساله را اینطور بیان کرده است: «به نظر نمی رسد که مقامات آمریکایی اصلا هیچ اهمیتی برای تعهد ایران به محدودیت های هسته ای قائل باشند. ما به آنها می گوییم حتی اگر به خواسته خود در رابطه با بازگشت تحریم های سازمان ملل برسند، اهمیتی ندارد چون روسیه و چین تحریم ها را نادیده خواهند گرفت و نهایت امر این خواهد بود که هم تسلیحات به ایران فروخته می شود و هم ایران در برنامه هسته ای گام های بیشتری برمی دارد. اما آنها اینطور پاسخ می دهند که این یک فرضیه است و آنها با فرضیات سر و کار ندارند.»

از نظر ایران، لغو تحریم های تسلیحاتی یکی از مولفه های اصلی توافق هسته ای و یکی از مزایای پیش بینی شده در آن است و حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، از آن تحت عنوان «هدف اصلی سیاسی، امنیتی و دفاعی» باد کرده. استدلال ایران این است که «هرگونه تلاش برای تغییر یا اصلاح جدول زمان بندی توافق شده» به معنای نقض قطعنامه 2231 است. از این رو، مقامات ایرانی تلاش های ایالات متحده برای تمدید تحریم تسلیحات متعارف را بخشی از کارزار از بین بردن مزیت های برجام برای ایران می دانند: واشنگتن با اعمال تحریم های یکجانبه در صدد از بین بردن مزایای اقتصادی توافق برآمد؛ با لغو معافیت همکاری بین المللی هسته ای در پروژه های غیرنظام در صدد از بین بردن مزایای هسته ای توافق برآمد؛ و حالا هم به دنبال نابود کردن مزایای نظامی توافق است.

ایران در شیوه واکنش نشان دادن به قطعنامه تمدید تحریم ها یا بازگرداندن تحریم های سازمان ملل محتاطانه عمل کرده است. یک مقام ایرانی در این باره گفت: «دولت ترامپ به دنبال تحریک جمهوری اسلامی است تا آن را به واکنشی وا دارد که ای 3 را به گرفتن طرف آمریکا سوق دهد. تهران تا این لحظه واکنش های خود به نقض برجام توسط واشنگتن را به دقت تنظیم کرده تا خدشه ای در روابط آن با بروکسل وارد نشود. ایران با احتساب چشم انداز تغییر دولت در ایالات متحده، سعی می کند گام هایی برندارد که احتمال بازگشت آمریکا به توافق طبق وعده جو بایدن، نامزد دموکرات در انتخابات، را به خطر اندازد.»

با این حال، ایران نمی تواند منفعل بماند و مجبور است به احتمال بازگشت تحریم های شورای امنیت، حتی در شرایطی که دیگران معتقدند این اتفاق چندان تاثیرگذار نخواهد بود، به شدت پاسخ دهد. یک احتمال که توسط تحلیل گران ایرانی و سایر تحلیل گران مطرح شده، این است که ایران آژانس بین المللی انرژی اتمی را از نیت خود برای خروج از پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی) اطلاع دهد؛ اقدامی که بعد از 90 روز نتیجه می دهد و از این رو، فرصت کافی برای تهران و واشنگتن برای بازگشت به توافق در صورت پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر را فراهم می آورد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: گروه بین المللی بحران / مترجم: طلا تسلیمی