اروپا نگران تهدیدها برای دیپلماسی هسته ای در ایران است

نویسنده: پاتریک وینتور

دیپلماسی ایرانی: دیپلمات های اروپایی به دنبال یافتن راه هایی برای از سرگیری دیپلماسی با ایران پس از انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در ماه نوامبر هستند، چراکه معتقدند کنترل اصول گرایان بر بسیاری از لایحه های دولت و اقتصاد ایران بر روابط این کشور با غرب تاثیر خواهد گذاشت.

سه کشور اروپایی موسوم به «ای ۳» یعنی آلمان، فرانسه و بریتانیا روز جمعه جلسه ای برگزار و در آن بر لزوم زنده نگه داشتن توافق هسته ای ایران و مخالفت با برنامه ایالات متحده برای بازگرداندن تحریم های سازمان ملل تاکید کردند. از دیگر موارد مطرح شده در این جلسه مساله تحریم تسلیحات متداول سازمان ملل علیه ایران بود که در پاییز امسال منقضی می شود؛ ظاهرا اروپایی ها به لغو محدود این تحریم ها می اندیشند. 

اما توافق محدود کننده برنامه هسته ‌ای ایران که در سال ۲۰۱۵ امضا شده، اکنون در شرایط خوبی نیست. آژانس بین المللی انرژی اتمی هفته گذشته برای اولین مرتبه از زمان امضای برجام اعلام کرد که ایران در رابطه با دو سایت کلیدی هسته ای با بازرسان آژانس همکاری نکرده است. شورای حکام آژانس که «ای 3» نیز از اعضای آن هستند، در اقدامی هشدارآمیز به قطعنامه ای برای ترغیب ایران به همکاری رای داد.

به طور فزاینده این احساس به وجود آمده که گرایش های سیاسی داخلی در ایران می تواند به تدریج به فروپاشی برجام بیانجامد، مگر اینکه غرب هر چه سریعتر ابتکار عمل های سیاسی جدیدی را مطرح کند. در حقیقت، دیپلمات ها بر سر این مساله گفت و گو می کنند که گرایش های سیاسی در ایران به نفع مخالفان تعامل با غرب در حال تغییر است و اگر  هر چه سریع تر چاره ای یافت نشود، گزینه احیای توافق هسته ای دست کم در آینده نزدیک از بین خواهد رفت.

الی گرانمایه، کارشناس ایران در شورای روابط خارجی اروپا، در گزارشی نوشته که مسیر تعامل هنوز مسدود نشده است. او در عین حال هشدار داده که اگر غرب تا پس از انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده یک پیشنهاد اقتصادی برای ایران نداشته باشد، اصول گرایان در ایران قدرت بیشتری خواهند گرفت و در جهت پاسخی مقابله ای و «مقاومت حداکثری» گام بر خواهند داشت. او در ادامه نوشته که خروج ایالات متحده از توافق هسته ای در سال ۲۰۱۸ و سقوط شدید اقتصاد ایران سبب شده که گروهی از اصولگرایان با ایدئولوژی های نسبتا متفاوت قدرت بگیرند: «اصول گرایان اکنون کنترل دستگاه قضایی، دستگاه قانون گذاری، شورای نگهبان، نهادهای قدرتمند مالی، شبکه های رسانه ملی و بیشتر دستگاه های امنیتی را در دست دارند و به طور فزاینده این مساله را مطرح می کنند که رشد آتی ایران در گرو خود کفایی و نه تجارت با غرب، است.»

برخی معتقدند که مناظراتی در میان میانه روها در ایران درباره ترک رقابت های انتخابات ریاست جمهوری سال 2021 و باقی گذاشتن مشکلات اقتصادی برای اصول گرایان، در جریان است. برخی دیگر هم باور دارند که اصلاح طلبان و میانه روها به رغم شکست در انتخابات مجلس در سال 2020 همچنان ایستادگی خواهند کرد. الی گرانمایه معتقد است احتمال موفقیت آنها به توانایی اروپا در گشایش دیپلماتیک در فاصله دو انتخابات ریاست جمهوری در ایالات متحده و ایران بستگی دارد: «چنین گشایشی حتی می تواند بر اینکه چه کسانی وارد رقابت های انتخاباتی در ایران شوند، و همچنین بر نتیجه انتخابات در این کشور تاثیر بگذارد. جناح میانه رو در ایران تضعیف شده، اما هنوز به طور کامل تسلیم نشده است.» گرانمایه معتقد است اروپایی ها باید در صدد تحقق یک توافق اولیه بر سر مسائل هسته ای بین ایالات متحده و ایران برآیند.

اگرچه دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، در روزهای اخیر بار دیگر اعلام کرده که یک توافق می خواهد، اما به نظر می رسد که در ایران حمایت ها از توافق کمرنگ شده است. محمد باقر قالیباف، رئیس مجلس جدید ایران، گفته اگرچه تهران دیپلماسی را رد نمی کند، اما باور دارد که مذاکره با واشنگتن مضر خواهد بود.

سال گذشته امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، برای یک توافق اولیه مبتنی بر تسهیل فشار اقتصادی تحریم ها میانجی گری کرد که شکست خورد. گرانمایه معتقد است که هر گونه پیشنهاد اقتصادی باید نسبت به پیشنهاد سال 2019 ملموس تر و قابل توجه تر باشد، چرا که شرایط اقتصادی ایران در پی شیوع ویروس کرونا وخیم تر شده است. موج جدید موارد ابتلا و فوت مانع از بازگشایی برخی از بخش های اقتصاد شده و ریال نیز مجددا بخشی از ارزش خود را در برابر دلار آمریکا از دست داده است.

گرانمایه معتقد است «ای 3» در صورت همکاری با چین و روسیه در یک چارچوب چندجانبه شانس بیشتری برای موفقیت دارند. آنها در برابر متوقف کردن پیشروی ایران در برنامه هسته ای باید یک بسته اقتصادی به این کشور پیشنهاد کنند و این برنامه باید جذابیت لازم برای ترغیب ایران به بازگشت به تعهداتش را داشته باشد. «ای 3» می تواند چنین روندی را آغاز کند، اما با توجه به تاثیرات تحریم ها، این موضع گیری ایالات متحده است که موفقیت یا شکست این روند را رقم می زند. مشاوران ارشد سیاست خارجی جو بایدن از جمله جِیک سولیوان، گفته اند: «تصور اینکه ایالات متحده بدون کسب اطمینان از موافقت ایران با شروع فوری مذاکرات و حصول توافقی که دست کم زمان انقضای توافق را طولانی تر کند و به مسائلی همچون موشک های بالستیک بین قاره ای بپردازد، غیرمنطقی خواهد بود.»

منبع: گاردین / مترجم: طلا تسلیمی