اروپا برای سیاست گذاری در قبال ایران منتظر انتخابات آمریکاست

نویسنده: الی گرانمایه

دیپلماسی ایرانی: رهبران ایران در حال حاضر با سه مساله اساسی مواجه هستند که به طور مستقیم با منافع اروپایی ارتباط دارند. اولین مساله به چگونگی نجات اقتصاد و نقشی که غرب باید در این زمینه ایفا کند، مربوط می شود. دومین مساله حول این محور می چرخد که آیا ایران به ویژه پس از ترور سردار سلیمانی، فرمانده نیروی قدس، باید با ایالات متحده وارد دیپلماسی از هر نوع آن بشود یا خیر. سومین مساله هم بر این موضوع تمرکز دارد که آیا ایران می تواند از منافع خود در منطقه از طریق ابزارهای دیپلماتیک محافظت کند، یا برای این کار به رویکرد نظامی تهاجمی نیاز است. دولت های اروپایی که امیدوارند بتوانند ایران را به مشارکت در روندی دیپلماتیک ترغیب کنند، باید به خوبی مناظرات داخلی در ایران درباره مسائل فوق را زیر نظر بگیرند.

پیشبرد همکاری دیپلماتیک اروپایی

اولویت اصلی اروپا در رابطه با ایران محدود سازی برنامه هسته ای این کشور و جلوگیری از یک درگیری نظامی در خاورمیانه است. در یک دهه گذشته فرانسه، آلمان و بریتانیا عمدتا تلاش ها در این زمینه را رهبری و در چارچوب ای ۳+اتحادیه اروپا عمل کرده اند. از نظر ای ۳ و برخی از دیگر کشورهای اروپایی، فعالیت های منطقه ای ایران تهدیدی برای شرکای منطقه ای آنها همچون اسرائیل و عربستان سعودی به شمار می رود. همچنین، برخی از کشورهای اروپایی معتقدند که فعالیت های ایران بی ثباتی در منطقه را تشدید می کند.

تلاش های اروپایی در زمینه دیپلماسی منطقه ای با ایران تقریبا متوقف شده اند. دلیل عمده این مساله هم کارزار اعمال فشار حداکثری ایالات متحده بوده که سبب شده اروپایی ها مجددا روی بازدارندگی برنامه هسته ای ایران متمرکز شوند. در ایران فضای زیادی برای مانور وجود ندارد: نو گرایان برای قانع کردن دیگر جناح های قدرت در داخل ایران در رابطه با اینکه دیپلماسی همچنان می تواند نتایج ملموس داشته باشد، به زحمت افتاده اند. رویکرد حداکثری ترامپ در رابطه با تحریم ها و ترور سردار سلیمانی دست اصول گرایان و طرفداران واکنش های مقابله ای به موضع گیری ایالات متحده و سیاست تحریک آمیز آن در خاورمیانه را قوی کرده است. سیاست های تحریک آمیز آمریکا در منطقه همچنین تضمین های اقتصادی و امنیتی که ای ۳ و اتحادیه اروپا می توانستند در مذاکرات بر سر مسائل مهم امنیتی به ایران پیشنهاد دهند را نیز محدود کرده است.

مقامات اروپایی منتظر انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده مانده اند و آن را زمان تجدید نظر در سیاست های ایران می دانند. تا آن زمان، بهترین راه برای جلوگیری از بروز بحران بزرگ در رابطه با ایران این است که ای 3 به تلاش های دیپلماتیک فعلی با هدف کاهش فعالیت های هسته ای ایران از طریق تلاش برای فراهم آوردن کمک های سیاسی و اقتصادی به این کشور ادامه دهند. برای نمونه، ای 3 می تواند به تهدید دولت ترامپ مبنی بر اجرای حق مشاجره طبق قطعنامه 2231 سازمان ملل متحد، قطعنامه مکمل برجام، و بازگرداندن تحریم های بین المللی علیه ایران واکنش نشان دهد؛ این تهدیدی است که به پیش از انتخابات ایالات متحده مربوط می شود و ای 3 و اتحادیه اروپا می توانند متعهد شوند که اجازه چنین اقداماتی را به ایالات متحده ندهند و از بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه ایران حمایت نکنند. ای 3 همچنین می تواند افزایش کمک های بشردوستانه به ایران در واکنش به بحران کووید 19 از طریق کانال های سازمان ملل و تجارت با این کشور از طریق اینستکس را در نظر بگیرد.

لازم به ذکر است که اروپا در حال حاضر در موقعیتی نیست که بتواند شرایط موجود را فراتر از ماه نوامبر نگه دارد. آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرده فعالیت های هسته ای ایران از برجام فراتر رفته اند. کشورهای اروپایی نگرانی های زیادی دارند مبنی بر اینکه زمان مورد نیاز ایران برای تولید اورانیوم غنی شده به اندازه کافی برای ساخت سلاح هسته ای در صورت ادامه فعالیت هسته ای ایران با سرعت فعلی به طور قابل توجهی کوتاه می شود؛ اروپا می تواند با ترغیب واشنگتن و تهران به مشارکت در مذاکرات جدید، به طور موثر این تهدید را مهار کند. دولت های اروپایی و اتحادیه اروپا برای تعیین اهداف خود برای دیپلماسی با ایران پس از انتخابات ایالات متحده باید سه عاملی را که در روند تصمیم گیری ایران نقش دارند، در نظر بگیرند.

مساله اول اینکه نوگرایان که شرکای طبیعی اروپایی ها به شمار می روند اخیرا در رقابت بر سر نفوذ با سکوروکرات ها (نظامی گرایان) و اصول گرایان اعتبار خود را از دست داده اند. اگر در سال 2013 مقامات اروپایی به پیروزی مجدد روحانی در انتخابات و قدرت گرفتن نوگرایان به عنوان اثبات تاثیرگذاری روش های «هویج و چماق» غرب بر سیاست داخلی ایران می نگریستند، اکنون هم باید شکست برجام را عامل پویایی قدرت در جهت عکس آن روند در انتخابات ریاست جمهوری سال 2021 ایران بدانند. در چنین سناریویی، دولت های اروپایی احتمالا پس از انتخابات ایران با فضای خصمانه تری در قبال غرب در ایران مواجه خواهند شد و این مساله تعامل با ایران را برای آنها دشوارتر خواهد ساخت.

مساله دوم هم این است که فارغ از اینکه چه کسی و از چه جناحی در انتخابات آتی آمریکا و ایران روی کار آید، سکوروکرات ها در ایران نفوذ قابل توجه خود را در سیاست های منطقه ای و برنامه موشکی ایران حفظ خواهند کرد. آنها همچنان از ترور سردار سلیمانی خشمگین هستند و به طور اساسی با هرگونه دیپلماسی با آمریکا مخالفت خواهند کرد. با این حال، وفاداری آنها به رهبر معظم انقلاب اسلامی به این معناست که اگر آیت الله خامنه ای به مذاکره متمایل باشد، آنها نیز خواهند پذیرفت. اما آنها احتمالا برای تضمین کاهش تهدیدهای خارجی که ایران با آن مواجه است، و دریافت تضمین های اقتصادی، شدت عمل بیشتری نشان خواهند داد.

سومین مساله اینکه اروپایی ها باید بدانند در هر گونه مذاکرات آتی با ایران، اقتصاد برای این کشور اولویت خواهد داشت و موثرترین شیوه برای تاثیرگذاری بر تصمیم گیرندگان در ایران، فراهم کردن راهی برای خروج از بحران اقتصادی کنونی خواهد بود. با این حال، چشم انداز تاریک اقتصاد جهانی در نتیجه شیوع کووید 19 به علاوه پایین آمدن قیمت نفت، می تواند به این معنا باشد که تهران احتمالا در کوتاه مدت نخواهد توانست از مزایای اقتصادی به مثابه زمان نتیجه بخشی برجام استفاده کنند. یکی از کارشناسان اقتصادی برجسته در جناح نوگرایان در شرایطی مرتبط هشدار داده که اگر اصولگرایان حامی الگوی اقتصاد مقاومتی سال آتی قوه مجریه را در دست بگیرند، احتمالا در زمینه اقتصادی تقاضای زیادی از اروپا و آمریکا خواهند داشت و این مساله پیشرفت دیپلماتیک را دشوارتر می کند. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: شورای روابط خارجی اروپا / مترجم: طلا تسلیمی