بایدن چطور می تواند مساله ایران را حل کند؟

نویسنده: جو کرینسیون

دیپلماسی ایرانی: جو بایدن، نامزد دموکرات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، در صورت پیروزی دستورکار طاقت فرسایی برای جبران خسارت 4 سال ریاست جمهوری دونالد ترامپ خواهد داشت و ایران، یکی از مسائل اصلی امنیت ملی در صدر این فهرست خواهد بود.

راه حل بحران ساده است: آمریکا باید به توافق هسته ای ایران و قطعنامه های مربوطه شورای امنیت برگردد، با متحدان همکاری کند و از طریق دیپلماسی در صدد حل دیگر اختلافات با ایران برآید. اما پیاده سازی این راه حل ساده دشوار است: حتی در صورت اتخاذ رویکرد جدید توسط بایدن، ممکن است تهران با شرایط واشنگتن موافقت نکند؛ قدرت های منطقه سنگ اندازی کنند؛ مخالفان داخلی بایدن در همسویی با قدرت های خارجی او را تحت فشار قرار دهند؛ و فرصت اقدام چندان طولانی نباشد.

برخلاف دیگر مشکلات خاورمیانه مانند درگیری اسرائیل و فلسطین یا جنگ سعودی علیه یمن، راه حل مساله ایران پیش از روی کار آمدن ترامپ وجود داشت و جواب داده بود. برجام، قدرتمندترین توافق منع گسترش تسلیحات هسته ای در تاریخ بود و هست. این توافق علاوه بر محدودسازی قابل توجه برنامه هسته ای ایران و ایجاد رژیم نظارتی قدرتمند سازمان ملل بر این برنامه، زمینه را برای توافقات بعدی و برقراری تعادل در روابط منطقه ای ایالات متحده و ایران فراهم آورده است. ترامپ در مخالفت با نظر وزرای کابینه خود و با وعده حصول «توافق بهتر»، از برجام خارج شد و کارزار «اعمال فشار حداکثری» را علیه ایران آغاز کرد. اکنون، دوره ریاست جمهوری ترامپ به پایان خود نزدیک شده و هنوز هیچ توافقی حاصل نشده و ایران از تعهدات هسته ای عقب نشینی کرده و به ساخت بمب هسته ای نزدیک شده و مقابله با نیروهای آمریکایی در منطقه را افزایش داده است.

بایدن می تواند تا اندازه ای خسارت ها را جبران کند، اما فرصت زیادی برای این کار ندارد چون توانایی دولت میانه روی ایران در پاسخ گویی به هرگونه ابتکار عملی با توجه به انتخابات ریاست جمهوری این کشور در میانه 2021 محدود است.

امیدوار کننده ترین مسیر، اتخاذ رویکرد «انطباق در برابر انطباق» است. بایدن می تواند با لغو تحریم های اعمال شده توسط دولت ترامپ، مشارکت ایالات متحده در توافق هسته ای ایران را از نو آغاز کند. ایران با چنین مساله ای موافقت می کند و متحدان اروپایی آمریکا که برای زنده نگه داشتن توافق تلاش زیادی کرده اند، با بایدن در این زمینه کمک خواهند کرد. به نظر می رسد بایدن هم به این مسیر تمایل دارد. او گفته: «من دوباره به توافق می پیوندم، و از تعهدات مجدد به دیپلماسی برای همکاری با متحدان در جهت تقویت و گسترش آن استفاده می کنم.»

این مسیر منطقی است. هم اهرم حداکثری برای بایدن فراهم می آورد و هم به سیاستمداران ایرانی انگیزه حداکثری برای بازگشت به تعهداتشان می دهد. ایران بارها اعلام کرده عقب نشینی آن از تعهدات برگشت پذیر است. 

با این حال، برداشتن چنین گامی با توجه به نزدیکی انتخابات ریاست جمهوری ایران برای دولت این کشور از نظر سیاسی مشکل خواهد بود. بسیاری در ایران همچنان این سوال را مطرح می کنند که آیا می شود به آمریکا در عمل به وعده ها اطمینان کرد یا آمریکا باز هم پیمان شکنی خواهد کرد؟ حتی دیگر کشورها مانند چین و روسیه احتمالا در پیشبرد بازی با آمریکا اکراه خواهند داشت. به همین دلیل، بایدن باید در برابر پیشنهاد برخی از مشاورانش مبنی بر امتیاز گرفتن از ایران پیش از پیوستن دوباره به توافق هسته ای مقاومت کند. اگرچه این پیشنهادها وسوسه کننده هستند، اما نشان دهنده درک نادرست از شرایط هستند.

اول ایالات متحده بود که توافق را نقض کرد و این ایالات متحده است که منزوی شده ، نه ایران. پیوستن به توافق بدون پیش شرط، تنها راه آمریکا برای به دست آوردن اهرم فشار و جایگاه دیپلماتیک است. استراتژی امتیازگیری کل توافق را به خطر می اندازد. اگر آمریکا بیش از اندازه در پیوستن مجدد به توافق تعلل کند، ممکن است دیگر توافقی برای پیوستن به آن وجود نداشته باشد.

اسرائیل، عربستان سعودی و شاید حتی امارات متحده عربی احتمالا سعی خواهند کرد در این مسیر مانع بایدن شوند. این کشورها بایدن را در تعامل با ایران مورد انتقاد قرار خواهند داد و متحدان جمهوری خواه آنها هم با نادیده گرفتن شکست خود، بایدن را تحت فشار قرار خواهند داد. برخی با لغو تحریم ها مخالفت خواهند کرد چون تنها راه ترغیب ایران به امتیازدهی را تحریم های بیشتر می دانند و برخی هم خواستار پابرجا ماندن رژیم تحریمی می شوند چون اساسا به دنبال جنگ با ایران هستند و نه گفت و گو.

مشاوران بایدن در حال حاضر در خفا روی یک طرح انتقال برای ایران کار می کنند. بایدن در مقاله ای که در «سی.ان.ان» منتشر شد، نوشت: «آماده هستم که اگر ایران در مسیر دیپلماسی گام بردارد، من هم در مسیر دیپلماسی حرکت کنم.» گام ها در این مسیر باید با دقت و بر مبنای ارتباط و مذاکره برداشته شوند. کلید پیروزی در این مسیر، نادیده گرفتن صداهای مزاحم، کنار گذاشتن سیاست گذاری خرد، و حرکت سریع بلافاصله پس از مراسم تحلیف است چرا که هر گونه تاخیر بایدن می تواند به مرگ برجام بینجامد.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34