خبر خوش نتیجه بخشی مذاکرات وین در راه است؟

نویسنده: سیمون واتکینز

دیپلماسی ایرانی: در رابطه با پوشش خبری مذاکرات در حال انجام در وین درباره توافق هسته ای ایران که ایالات متحده در ماه مه 2018 به طور یکجانبه از آن خارج شد، یک سری فرضیه های نادرست وجود دارد. قابل توجه ترین آنها به ویژه پس از پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری، توصیف سیاستمداران ایرانی تحت عنوان «میانه رو» یا «تند رو» است. یک منبع ارشد نزدیک به دولت ایران به «اویل پرایس» گفت: «تبدیل شدن به یک سیاستمدار جدی در ایران بدون اعتقاد به اصول اساسی کسانی که جمهوری اسلامی را تاسیس کرده اند، غیرممکن است.» یکی از مهم ترین مفاهیم در میان این اصول، ولایت فقیه است، به این معنی که همه اختیارات جدی سیاسی و مذهبی به روحانیت شیعه سپرده می شود. این منبع در ادامه گفت: «در عمل، تصمیمات مهم شامل سیاست خارجی، سیاست دفاعی، سیاست اقتصادی و سیاست اطلاعاتی گرفته تا هرگونه سیاست داخلی باید به تایید رهبری برسند.» در حقیقت، تمایز قائل شدن میان سیاستمداران ایرانی به عنوان «میانه رو» یا «تند رو» در جریان گفت و گوها با غرب و به صورت یک ترفند مذاکراتی آغاز شد.

با توجه به این مساله، اهمیتی ندارد که رئیس جمهوری ایران از کدام جناح است و اهمیتی ندارد که عمدتا از رئیسی تحت عنوان یک شخصیت «اصول گرای تند رو» یاد می شود. تصمیم گیری نهایی با رهبری است و ساختارهای دیگری هم در جمهوری اسلامی برای کسب اطمینان از تداوم سیاست ها فارغ از دولت، وجود دارد. حتی مجلس ایران که در حال حاضر تحت کنترل اصول گراهای تند رو است نیز نمی تواند تاثیرات قابل توجهی بر سیاست خارجی از جمله بر روند مذاکرات وین بگذارد.

این شرایط، به طرز عجیبی چشم انداز احیای توافق هسته ای را تضمین می کند چرا که در حال حاضر، رهبر ایران به خوبی می داند که این کشور به فضای تنفس اقتصادی نیاز دارد و منابع مالی که تحت اجرای مجدد برجام آزاد می شوند، می توانند این فضا را فراهم آورند. منبع آگاه ایرانی در این باره گفت: «مشکل اساسی اقتصادی که ایران با آن مواجه است، کاهش ذخایر ارزی به حدود 10 میلیارد دلار آمریکا [در مقایسه با 114 میلیارد دلار پیش از خروج آمریکا از برجام در ماه مه 2018] و کاهش ذخایر طلاست. این بدان معناست که ایران دیر یا زود در حمایت مالی از متحدانش و کسب اطمینان از عملکرد شبکه نیابتی تضمین کننده نفوذ آن در منطقه از جمله در تئاترهای عملیاتی مهم یمن، لبنان و سوریه، با مشکل مواجه خواهد شد، چرا که پرداخت ها به دلار آمریکا هستند یا به طلا.» در صورتی که روند کنونی ادامه پیدا کند، ذخایر ارزی ایران ممکن است در سه ماه آینده به صفر برسد.

منبع آگاه ایرانی افزود: «از چین هم نمی شود انتظار راه نجات داشت چرا که به رغم توافق بزرگ امضا شده در سال 2019، چین بسیار مراقب است تا با اقداماتی آشکار که ایالات متحده نتواند آنها را نادیده بگیرد، آمریکا را در مساله ایران تحریک نکند. و چنین سطحی از دشواری اقتصادی می تواند به تغییر در سیاست بیانجامد. ایران در سال های 2013 و 2014 و پس از پیوستن اتحادیه اروپا به ایالات متحده در افزایش تحریم ها و مواجه با کاهش 50درصدی ذخایر ارزی در یک سال، به درخواست ها برای مذاکره درباره محدودیت در غنی سازی اورانیوم رضایت داد.»

از دیدگاه دولت پیشین ترامپ، ضعف اصلی برجام امضا شده در 2015 این بوده که برنامه موشک های بالستیک ایران را شامل نمی شود. بندهایی مربوط به جلوگیری از توسعه موشک های دوربرد ایران که توانایی مورد اصابت قرار دادن اروپا یا ایالات متحده به طور مستقیم را داشته باشند به صورت «به رسمیت شناخته شدن پیوند ناگسستنی بین برنامه غنی سازی هسته ای و برنامه موشک بالستیک از سوی ایران» و «خودداری از تکثیر موشک های بالستیک» در پیش نویس اولیه مورد نظر گروه فنی باراک اوباما وجود داشت، اما ایالات متحده نهایتا تحت فشار فرانسه و آلمان با حذف این بندها موافقت کرد. گروه سیاست خارجی ترامپ می خواست ایران را به پذیرش این بندها وا دارد.

اکنون، برخی ناظران باور دارند که با توجه به فشار اقتصادی موجود، ایران حاضر به مصالحه نسبی خواهد بود. نشانه ای از این مساله را هم می توان در روایت مغلطه آمیز حسین امیر عبدالهیان، دستیار ویژه رئیس مجلس ایران در امور بین الملل، مشاهده کرد که گفته جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده، نباید «مسائل منطقه ای یا موشکی» را وارد برجام کند. منبع ایرانی به «اویل پرایس» گفت که مساله در حقیقت دو گانه است و دو موضوع «موشک ها به طور کلی» و «موشک های منطقه ای» را در بر می گیرد و ایران به خوبی می داند که ایالات متحده هیچ اهمیتی به موشک های بالستیک کوتاه-برد آن نمی دهد: «ایالات متحده فکر می کند که تهدید موشک های کوتاه-برد ایران عملا سعودی ها را برای محافظت به آمریکا وابسته تر می کند و می تواند به صدها میلیارد دلار قرارداد دفاعی بین ریاض و واشنگتن منجر شود. از این رو، تمایز قائل شدن بین برنامه موشکی به طور کلی، و موشک های منطقه ای، می تواند آخرین مانع در برابر تعامل مجدد ایران و ایالات متحده در توافق احیا شده را از بین ببرد، چرا که ایالات متحده پیشتر با حذف تحریم های اساسی در بخش های نفت، گاز، پتروشیمی و خودرو، و حتی برخی از تحریم های مربوط به بخش بانکی موافقت کرده است.»

منبع: اویل پرایس / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34