برجام، جام جم انتخابات ایران

نویسنده: حمیدرضا اکبرپور، دکتری حقوق بین الملل عمومی و پژوهشگر مهمان پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: تبلیغات سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران در فضایی برگزار شد که با رد صلاحیت‌های گسترده و عجیب، همراه با موجی از عدم‌مشارکت، گَردِ بی‌انگیزگی بر آن پاشیده شد. در این میان، مناظرات انتخاباتی نقشی تعیین کننده در طول دوره‌های مختلف داشته است کما اینکه در طول چند دوره گذشته نیز سبب‌ساز شکل‌گیری موج‌هایی شد که انتخابات را باشکوه‌تر کرد و میزان مشارکت را فزونی بخشید.

امسال نیز با توجه به مواردی که ذکر آن رفت، امیدها به مناظرات بیش از پیش بود چرا که تا قبل از مناظرات، عملاً جو انتخاباتی سرد و بی‌روح بود. اما این مناظرات سه‌گانه هم نتوانست انتظار همیشگی را برآورده کند. هر چند که در شکل‌گیری جریاناتی برای حمایت از برخی کاندیداها بی‌تاثیر نبود.

در این میان یکی از موضوعات اصلی، مهم و مورد بحث، قضیه برجام بود. علی‌رغم مواضع تندی که جریان اصولگرا در طول سالیان اخیر نسبت به برجام داشته است اما در طول مناظرات شاهد مواضع متفاوتی از این جریان بودیم. فارغ از نگاه کاملاً مثبت جنابان همتی و مهر‌علی‌زاده نسبت به برجام که معمول بود چون از بدنه دولت مستقر بودند، رویکرد کاندیداهای پنج‌گانه اصول‌گرایان بسیار جالب توجه بود. آنچه سابقه اظهار‌نظر کاندیداهای پنجگانه در باب برجام بود، برداشت و ذهنیت منفی نسبت به این مساله بود که در هر کدام از آقایان دارای شدت و حدت متفاوتی بود. اما در طول مناظرات، جنابان رئیسی، قاضی‌زاده هاشمی، رضایی و حتی زاکانی تمایل به حفظ برجام نشان دادند و مواضع معتدلی را اتخاذ کردند. آقای جلیلی هم با توجه به سابقه مخالفت‌های شدیدی که داشتند اما برجام را سند طلبکاری ایران دانستند. این تغییر نگرش و یا حداقل ژست تغییر نگرش از سه منظر مردم، حکومت و جامعه بین‌المللی قابل تحلیل است.

از منظر اول، این آقایان در باب اهمیت برجام برای مردم به این جمع‌بندی رسیده‌اند که ذهنیت مردم بر مثبت بودن برجام است و خواست آنان، حفظ و حرکت بر بستر آن است. چرا که اگر منفذی برای گسترش روابط خارجی و بهبود وضعیت اقتصادی وجود داشته باشد، این سند می‌تواند تکیه‌گاه مطمئنی در جهت این امر باشد علی‌رغم همه ضعف‌هایی که دارد.

از منظر دوم، به طور حتم همه این آقایان می‌دانند که برجام تصمیم حاکمیت است و در نتیجه نمی‌توانند به مقطع یا دولتی خاص نقد وارد کنند چرا که با مستقر شدن دولت جدید نیز باز باید با استفاده از ظرفیت‌هایی این سند قدم بردارند و یا مذاکرات جدید را متکی بر این سند به پیش ببرند.

در نهایت اینکه، این کاندیدهای پنج‌گانه بر اعتبار و وزن بین‌المللی این سند واقف هستند و یا در طول این چند سال واقف شدند. به ویژه در محاکم و نهادهای بین‌المللی به عینه مشاهده کردند که چگونه تکیه بر برجام، مانع از اجماع جهانی مستند به اصول و قوانین حقوق بین‌الملل شد.

بنابراین ماهیت این مناظرات که عملاً به جایگاهی برای بیان نظرات کاندیداها با گستره وسیعی از مخاطبان تبدیل شده است، مانع از سر دادن شعارهایی در باب ضدیت با برجام شد که در محافل سیاسی صِرف و یا با توجه به منافع حزبی سر داده می‌شد.