اتحاد مسکو و تهران برای محدودیت نفوذ واشنگتن در خاورمیانه

نویسنده: دنیل هافمن

دیپلماسی ایرانی: محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، اخیرا برای سومین مرتبه در شش ماه گذشته برای دیدار با مقامات ارشد روسیه به مسکو سفر کرد. ایران و روسیه اگرچه از زمان برقراری روابط دیپلماتیک در قرن شانزدهم در بسیاری موارد با یکدیگر رقابت داشته اند، اما به طور فزاینده برای توسعه روابط دوجانبه نیز تلاش کرد اند.

ایران که در حال حاضر یکی از کانون های اصلی شیوع ویروس کرونا در خاورمیانه به شمار می رود و در پی کارزار اعمال فشار حداکثری ایالات متحده و تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای با مشکلات اقتصادی گسترده مواجه است، پیشنهاد ایالات متحده برای مذاکره درباره تسهیل تحریم ها در برابر یک توافق جدید را رد کرده. آمریکا اساسا به دنبال حذف بندهای مربوط به غروب توافق هسته ای است و می خواهد که این توافق جدید برنامه موشک بالستیک ایران و فعالیت های منطقه ای آن را نیز در بر بگیرد. ایران در مقابل، تصمیم گرفته برنامه های موشکی و هسته ای خود را توسعه داده و نفوذ منطقه ای خود را افزایش دهد و همچنان به حمایت دیگر امضا کنندگان برجام از خواست خود برای بازگشت آمریکا به برجام به عنوان پیش شرط مذاکرات بر سر توافق جدید چشم دارد.

تنش ها بین ایران و ایالات متحده به ویژه از تابستان سال 2019 با اتفاقاتی مانند توقیف نفتکش بریتانیایی، منهدم کردن هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی، ترور سردار سلیمانی در حمله ایالات متحده و حمله با موشک های بالستیک به مقر نیروهای آمریکایی در عراق تشدید شده است. ایران در ژوئیه سال 2019 عقب نشینی از تعهدات برجامی را با افزایش ذخایر اورانیوم با غنای پایین در حجمی بالاتر از حجم مجاز در برجام آغاز کرد. ذخایر اورانیوم غنی شده کنونی ایران به میزان خطرناکی به مقدار مورد نیاز برای تولید سلاح هسته ای نزدیک شده است.

اما ایران با استراتژی افزایش فعالیت های هسته ای و نظامی هنوز موفق نشده مسیری برای رشد اقتصادی ایجاد کند و همین مساله سبب شده به چین و روسیه روی آورد و بر سر توافقنامه های گسترده و جامع تجاری و نظامی با این دو کشور وارد مذاکره شود.

حتی در منطقه غنی از منابع آسیای میانه که از نظر تاریخی محل رقابت استراتژیک روسیه و ایران و سایر قدرت های منطقه ای بوده است، تهران و مسکو همکاری نزدیکی داشته اند. روسیه که در تاجیکستان و قرقیزستان پایگاه های نظامی دارد، با ایران در مبارزه با قاچاقچیان مواد مخدر و شبه نظامیانی که قصد عبور از افغانستان را داشتند، همکاری کرده است. روسیه و ایران هر کدام از اهرم های فرهنگی، زبانی و تاریخی مختص به خود در منطقه برخوردار هستند. ایران یک مسیر بی مثال برای انتقال انرژی برای کشورهای آسیای میانه به خلیج فارس به شمار می رود و در سال 2014 مشترکا با چین یک خط ریلی ساخته که ترکمنستان و قزاقستان را به هم مرتبط می کند.

کرملین در اواسط دهه 1990 فرصت موجود در استفاده از موقعیت ایران به عنوان کشور رانده شده، را دریافت و با ساخت نیروگاه رآکتور هسته ای در بوشهر موافقت کرد و به ایران سامانه دفاع موشکی اس-300 فروخت و در سال 2016 هم یک توافق نظامی 10 میلیارد دلاری با ایران امضا کرد که بالگردها، هواپیماها و سامانه های توپخانه ای را شامل می شد. روسیه مدافع سرسخت ایران در سازمان ملل بوده است؛ جدیدترین نمونه این حمایت هم ماه مه بود که سفیر روسیه در سازمان ملل تاکید کرد کرملین مخالف هرگونه تمدید یا تجدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران است.

در همین حال، روسیه خود به دلیل الحاق شبه جزیره کریمه به خاک خود، حمله به اوکراین و اقدام به ترور سرگی اسکریپال، مامور سابق اطلاعات نظامی روسی در خاک بریتانیا، با تحریم های بین المللی درگیر است و همین مساله به کرملین برای شراکت با تهران انگیزه بیشتری داده و دو طرف را به شرکای تجاری مهم برای یکدیگر تبدیل کرده است و به ویژه، منافع کرملین و تهران در رابطه با ذخایر نفت و اتحاد نظامی در خاورمیانه با یکدیگر همخوانی دارد. 

ایران و روسیه همچنین در رابطه با مقابله با ایالات متحده منافع و استراتژی مشترک دارند. تهران و مسکو که در تحمل مسئولیت شکست دادن داعش و مقابله با القاعده با یکدیگر شریک بودند، اکنون بر محدود کردن نفوذ سیاسی، نظامی و اقتصادی ایالات متحده در خاورمیانه، آسیای میانه و آسیای جنوب شرقی متمرکز شده اند.

رقابت بر سر قدرت برتر به استثنای وقفه کوتاهی که به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی پیش آمد، واقعیت بیش از یک قرن گذشته در خاورمیانه بوده است. ایران به وضوح برای گسترش روابط دو جانبه خود با روسیه و چین ارزش قائل است و نفوذ روزافزون آنها در خاورمیانه و حتی قرارگیری مسکو و پکن در برابر یکدیگر که می تواند شرایط مطلوب تری برای تهران فراهم آورد، استقبال می کند.

ایالات متحده که در پی سیاست پرهزینه دولت بوش در تامین امنیت و منافع آمریکا از طریق اعمال تغییر نظام در خاورمیانه و دیگر مناطق آسیب های زیادی را متحمل شده، اکنون هیچ اهرم فشاری برای مقابله با نفوذ فزاینده چین و روسیه در خاورمیانه ندارد و ایران از طریق برقراری رابطه با این دو کشور می تواند در برابر تحریم ها و استراتژی آمریکا ایستادگی کند.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34