درباره روابط رو به رشد ایران با چین و روسیه

دیپلماسی ایرانی: پایان دیکتاتوری اسد در سوریه («قلب مقاومت») شکست دیگری برای ایران بود، که متحد اصلی خود را برای حمایت و تسلیح حزب الله لبنان و در این فرآیند، توانایی نمایش قدرت در منطقه از دست داد. رژیم اسد در سوریه از سال 1979 متحد ایران بوده و پل و شریک ضروری در ساخت و حفظ گروه مسلح لبنانی بوده است. تهران، به عنوان نمونه، در طول جنگ داخلی سوریه برای حفظ رژیم اسد در قدرت، علاوه بر تأمین مالی و استخدام شبه نظامیان طرفدار رژیم، از دمشق حمایت نظامی و مالی قابل توجهی ارائه کرد.

این امر بر نوسانات ائتلاف های منطقه ای و همچنین پیچیدگی هایی که ایران در جهت یابی اهداف سیاست خارجی خود در میان چشم انداز سیاسیِ به سرعت در حال تغییر، با آن مواجه است، تاکید می کند. ممکن است در این مرحله برای ایران حیاتی باشد که در شکل‌دهی آینده سیاسی سوریه برای جلوگیری از ظهور یک دولت متخاصم و حفظ درجه‌ای از نفوذ استراتژیک در منطقه نقشی داشته باشد و این موضوع را برای خود تضمین کند. بر این اساس، ایران احتمالاً موقعیت خود را تغییر می‌دهد، چشم‌انداز را ارزیابی می‌کند، سرمایه‌گذاری‌های خود را در عراق و یمن تضمین می‌کند و در نهایت به دنبال فرصت‌هایی برای حمایت از متحدان خود در لبنان و جاهای دیگر و در عین حال گسترش اتحادهای منطقه‌ای خود با روسیه و چین برای حفظ جاه‌طلبی‌های خود است. 

ایران ممکن است با ارزیابی مجدد باورهای دفاعی خود، رویکرد جدیدی از جمله مذاکره با قدرت های منطقه ای و دولت ترامپ را در پیش بگیرد و در این باره دریچه ای را باز کند.

همچنین روابط قوی تر با کشورهای عربی خلیج فارس ممکن است فرصتی برای ثبات منطقه ای بیشتر باشد که ایران در این زمینه نیز نقشی عمده بر عهده دارد.

روابط رو به رشد ایران با روسیه و چین

در طول پنج سال گذشته، روابط ایران با روسیه و چین به طور قابل توجهی متحول شده که این روابط تحت تأثیر تغییرات ژئوپلیتیکی، همکاری های امنیتی، منافع اقتصادی و نگرانی های منطقه ای شکل گرفته است. روسیه و چین هر دو به شرکای مهمی برای ایران تبدیل شده‌اند، به‌ویژه که ایران با فشار شدید تحریم‌های غرب و انزوای فزاینده مواجه شده است. اما این اشتباه است که اغراق کنیم که روسیه و چین چقدر قوی و عمیق از ایران حمایت می کنند، در حالی که روابط آنها با یکدیگر بیشتر تاکتیکی است تا استراتژیک.

اتحادهای آسان به جای مشارکت های استراتژیک مبتنی بر جهان بینی ها و ایدئولوژی های مشترک بیشتر در روابط ایران با روسیه و چین حاکم است. در نتیجه می توان گفت که فضای کافی برای ایجاد شکاف بین ایران و این دو کشور برای آمریکا وجود دارد.

روابط با روسیه

در طول دهه گذشته، همکاری بین روسیه و ایران پیرامون سوریه متمرکز بوده است. ناتوانی متقابل مسکو و تهران در جلوگیری از فروپاشی ناگهانی رژیم اسد در اوایل دسامبر 2024 ممکن است نقطه عطف بزرگی در روابط دوجانبه آنها در آینده باشد. اما ذکر این نکته حائز اهمیت است که تا کنون، دو کشور همکاری نظامی خود را در چندین جبهه غیرمرتبط با سوریه نیز افزایش داده اند.

با تشدید تحریم های آمریکا علیه ایران، روسیه نیز به شریک اقتصادی مهم تری تبدیل شده است. مسکو و تهران به ویژه در بخش هایی مانند نفت و گاز طبیعی به یکدیگر کمک کرده اند تا تحریم های غرب را دور بزنند. روسیه همچنین دسترسی ایران را به فناوری‌های خاصی از جمله در بخش هسته‌ای و همچنین همکاری در زمینه انرژی و پروژه‌های زیربنایی فراهم کرده، اگرچه بسیاری از لفاظی‌ها هنوز اجرا نشده است. با این وجود، تجارت بین دو کشور افزایش یافته و روسیه به تامین کننده اصلی گندم ایران تبدیل شده است. 

از زمانی که روسیه تحت تاثیر تحریم های غرب به دلیل تجاوز به اوکراین قرار گرفت، تجربه ایران در دور زدن تحریم ها برای مسکو ارزش بیشتری پیدا کرد.

در عین حال روسیه همچنان یک بازیگر کلیدی در توسعه هسته‌ای ایران است و به نقش خود در ساخت نیروگاه اتمی بوشهر ادامه می‌دهد و در حال مذاکره برای همکاری‌های هسته‌ای بیشتر، مشروط به توانایی تهران برای تامین سرمایه لازم است. مسکو به طور کلی از برنامه هسته ای تهران در مجامع بین المللی دفاع کرده و آن را صلح آمیز معرفی کرده است و به حمایت از حق ایران برای توسعه انرژی هسته ای ادامه می دهد. 

ایالات متحده و بریتانیا این نگرانی را مطرح کرده‌اند که روسیه در ازای اینکه تهران موشک های بالستیک در اختیار مسکو قرار دهد، اسرار هسته‌ای خود را با ایران در میان گذاشته است.

روابط با چین

در مارس 2021، ایران و چین یک توافقنامه همکاری جامع استراتژیک 25 ساله امضا کردند که نقشه راهی را برای تعمیق قابل توجه روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی آنها ترسیم می کرد. طبق گزارش‌ها، این توافق شامل مفاد افزایش سرمایه‌گذاری چین در زیرساخت‌ها، انرژی و صنعت ایران و همچنین همکاری گسترده‌تر در زمینه‌هایی مانند فناوری، أمور دفاعی و کشاورزی است. با وجود این چارچوب که توافقی برای همکاری‌های نزدیکتر دو کشور محسوب می‌شود، هنوز بسیاری از آنچه در توافقنامه تعهد شده توسط هیچ یک از طرفین اجرایی نشده است. با این حال استحکام روابط دو کشور در صحنه بین المللی ثمراتی به بار آورده است. 

در مارس 2023، چین توانست به ۷ سال شکاف در روابط میان ایران و عربستان پایان دهد و با میانجیگری آن روابط دیپلماتیک دو کشور از سر گرفته شد.

چین یکی از مهمترین شرکای تجاری ایران به ویژه در زمینه انرژی بوده است. علی‌رغم تحریم های آمریکا، چین به خرید نفت ایران (حدود 90 تا 95 درصد کل آن)، اغلب از طریق کانال های غیرمستقیم، ادامه داده و در زیرساخت های انرژی در ایران سرمایه گذاری کرده است. ایران کمک های مالی عمده ای از چین در بخش هایی مانند انرژی، معدن و ساخت و ساز دریافت کرده است. در ازای آن، چین به نفت و سایر منابع ایران با نرخ های تخفیفی دسترسی پیدا کرده است. 

ایران و چین همکاری های نظامی را نیز مورد بحث و پیگیری قرار داده اند، اگرچه این رابطه کمتر از روابط اقتصادی آنها برجسته است. گزارش هایی مبنی بر انتقال تسلیحات و فناوری های چینی به ایران و همچنین تمرین های نظامی مشترک در خلیج فارس منتشر شده است. 

هر دو کشور منافع مشترکی در به چالش کشیدن سلطه نظامی و سیاسی ایالات متحده در سراسر جهان، به ویژه در خاورمیانه و آسیا دارند؛ هدفی که میان این دو با روسیه نیز مشترک است.

چین نیز مانند روسیه در کمک به ایران برای کاهش اثرات تحریم‌های غرب، به ویژه تحریم‌هایی که پس از خروج آمریکا از برجام دوباره اعمال شده‌اند، نقش مهمی داشته است. ایران به طور فزاینده ای به هر دو کشور به عنوان شرکای مهم در تضمین بقای خود در میان فشارهای اقتصادی و دیپلماتیک رو آورده است.

منبع: میدل ایست اینستیتیوت / ترجمه: علی موسوی خلخالی

ادامه دارد...