بایدن می تواند اشتباهات ترامپ در رابطه با ایران را جبران کند؟

نویسندگان: جمال عبدی و رایان کاستلو

دیپلماسی ایرانی: دونالد ترامپ در سال 2017 که روی کار آمد، در قیاس با هر یک از روسای جمهوری پیش از خودش در رابطه با ایران در بهترین موقعیت قرار داشت: برنامه هسته ای ایران محدود شده بود و فرصتی برای یک توافق تاریخی دیپلماتیک وجود داشت. اکنون دو سال از زمان خروج ترامپ از برنامه موفقیت آمیز دیپلماتیک در قبال ایران و اجرای سیاست موسوم به «اعمال فشار حداکثری» می گذرد و هیچ شکی نیست که جو بایدن، نامزد دموکرات، در صورت پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری سناریویی به مراتب بدتر را به ارث خواهد برد. در دوران ترامپ ایالات متحده و ایران به سختی توانستند از دو مورد نزدیکی به جنگ تمام عیار، نجات یابند. برنامه هسته ای ایران در حال توسعه است و اصول گرایان به طور فزاینده کنترل سیاست گذاری ها را در تهران در دست گرفته اند. بایدن در صورت پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری باید خیلی سریع این روند را تغییر دهد.

برای ایالات متحده هنوز این امکان وجود دارد که از طریق پیوستن مجدد به توافق هسته ای به رویکرد ناکام اعمال فشار حداکثری پایان دهد. بایدن گفته اگر ایران به بازگشت به تعهداتش تمایل داشته باشد، دولت او هم به برجام باز می گردد. سال آینده این موقع بایدن می تواند در کاخ سفید باشد و ایالات متحده و ایران هر دو به تعهداتشان در برجام عمل کنند و به دنبال تقویت آن از طریق مذاکرات بیشتر باشند. از این رو، چگونگی بازگشت بایدن به توافق هسته ای و استفاده از فرصت پیش آمده برای حصول موفقیت های بیشتر دیپلماتیک، ارزش بررسی دارد.

مهم است که بایدن برای بازگرداندن اعتماد بین المللی به سیاست ایالات متحده در قبال ایران سریع عمل کند. هر گونه پیش شرطی برای بازگشت ایالات متحده به برجام به استثنای بازگشت ایران به توافق، غیرعاقلانه است. ژانویه 2021 ایالات متحده عملا 32 ماه است که برجام را نقض کرده بدون اینکه اعتبار یا اهرم فشاری برای اصرار به ایجاد تغییرات در توافق یا دستیابی به یک توافق گسترده تر در رابطه با نگرانی های جامعه جهانی در قبال ایران داشته باشد. نه تنها ایران چنین درخواست هایی را نمی پذیرد، بلکه اروپایی ها و دیگر طرفین برجام پس از متحمل شدن هزینه های تحریم های ایالات متحده دیگر تحمل درگیری های دیپلماتیک دیگر را نخواهند داشت.

تقویم سیاسی ایران نیز دستاوردهای احتمالی دیپلماتیک و سیاسی را به ماه های اول سال 2021 محدود می کند. در انتخابات مجلس ایران در اوایل سال 2020 حضور رای دهندگان کمرنگ بود و اصول گرایان پیروز شدند. در انتخابات ریاست جمهوری ایران در ماه مه یا ژوئن 2021 معلوم نیست چه نتیجه ای حاصل می شود، اما بی شک این انتخابات بر رویکرد آتی ایالات متحده در حل و فصل تنش ها با ایران تاثیر خواهد گذاشت. اگر یک چهره اصول گرا پیروز شود و ایالات متحده تا پیش از آن هنوز به توافق نپیوسته باشد، فرصت احیای برجام و بازگرداندن محدودیت ها به برنامه هسته ای ایران از دست می رود.

با توجه به این شرایط، امن ترین اقدام برای دولت بایدن این است که بلافاصله پس از انتخابات ریاست جمهوری به تعهدات به برجام بازگردد و همه تحریم های مربوط به برنامه هسته ای ایران را لغو کند. چنین اقدامی جدیت دولت بایدن در کسب اطمینان از اتحاد بین المللی و رهبری ایالات متحده را نشان خواهد داد و به ایران برای بازگشت به تعهدات هسته ای انگیزه خواهد داد.

شاید بزرگ ترین سوال برای دولت آتی بایدن مربوط به احیای برجام نباشد، بلکه به اقدامات بعدی مربوط شود. اگرچه بی شک فشارهایی برای تمرکز بر تمدید یک سری محدودیت های برجامی وجود خواهد داشت، اما ایالات متحده باید برای حل تنش های خارج از پرونده هسته ای با ایران روی دیپلماسی بیشتر سرمایه گذاری کند. چنین رویکردی می تواند منطقه خاورمیانه را به سمت چارچوب امنیتی پایدارتر و مشارکتی تر هدایت کند و به کاهش ایفای نقش پرهزینه نظامی ایالات متحده بینجامد.

چنین اهدافی بدون نقشه راه یا اراده سیاسی کافی به راحتی قربانی واقعیت های موجود خواهند شد. به همین دلیل است که ایالات متحده باید به دنبال برقراری ارتباط با ایران باشد. از جمله مسائلی که از اهمیت اساسی قابل توجهی برخوردار است، یافتن مسیرهای دیپلماتیک با هدف متوقف کردن جنگ نیابتی بین عربستان سعودی و ایران و سوق دادن منطقه به سمت یک معماری امنیتی پایدار است. پیمودن این مسیر به انرژی دیپلماتیک پایدار نیاز دارد.

آنهایی که به دنبال نابودی برجام بودند، دلایل بسیاری برای از بین بردن تنها و منطقی ترین راه حل پیش روی هر دولت آتی در ایالات متحده مطرح کرده اند. برخی مدعی شده اند که بایدن می تواند از اهرم تحریم های ترامپ برای دستیابی به توافق بهتر استفاده کند؛ اما در واقعیت، ایالات متحده با توجه به از دست دادن اعتبار خود و پیشروی ایران در برنامه هسته ای، اکنون از موضع نامناسب تری در قیاس با این کشور برخوردار است. منتقدان برجام همچنین ادعا می کنند که این توافق ارزش نجات دادن ندارد زیرا برخی محدودیت های مطرح شده در آن به تاریخ انقضای خود نزدیک شده اند. با این حال، آنچه مخالفان برجام نادیده می گیرند این است که بسیاری از محدودیت های اصلی یا تا سال 2030 ادامه دارند یا می توان از طریق مذاکرات آنها را تمدید کرد.

برجام از بسیاری جهات به قانون «خدمات درمانی مقرون به صرفه» شباهت دارد. جمهوری خواهان در مبارزه با آن از هیچ تلاشی فروگذار نکردند و این در حالی بود که پایان ناخوشایند این تلاش ها از همان ابتدای امر مشخص بود. بایدن این فرصت را دارد که هر دو دستاورد دولت باراک اوباما را احیا کند، اما برای این کار لازم است با مخالفان خارجی که تنها تخریب را می دانند و نه ساختن را، مواجه شود. هرگز مشخص نمی شود که اگر یک دولت مسئولیت پذیرتر پس از اوباما روی کار می آمد، از سرمایه گذاری روی تلاش های او به چه دستاوردهایی می رسید؛ اما اگر بایدن در ژانویه سال 2021 در موقعیت بازگشت به برجام قرار داشته باشد، بهترین مشاوره ای که می شود به او داد این است که به مسیر رئیس جمهوری اوباما بازگردد و روی دیپلماسی سرمایه گذاری کند. هر رویکردی غیر از این می تواند نیروهایی را در ایران و ایالات متحده تقویت کند که هر گونه پیشرفت سیاسی در چند دهه آتی را غیرممکن می سازند.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / مترجم: طلا تسلیمی