اقدام زودهنگام دولت روحانی در استقبال از پایان دولت پیشین ایالات متحده

نویسنده: دیوید برنان

دیپلماسی ایرانی: حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، از «پایان زندگی سیاسی» دونالد ترامپ که ریاست جمهوری او روز چهارشنبه پایان یافت، استقبال کرد. ترامپ با خروج از توافق هسته ای ایران و تلاش ناموفق برای «اعمال فشار حداکثری» علیه این کشور در راستای وادار کردن آن به بازگشت به مذاکره یا تغییر نظام، به شدت به تهران آسیب رساند. جو بایدن گفته می خواهد دوباره برجام را احیا کند و از آن به عنوان پایه ای برای مذاکرات آتی برای محدود کردن برنامه موشک های بالستیک ایران و فعالیت های منطقه ای این کشور استفاده کند. انتظار می رود رئیس جمهوری جدید به سرعت ایالات متحده را به تعهدات در توافق برگرداند و دست کم برخی از تحریم های اعمال شده علیه ایران را لغو کند.

روحانی روز چهارشنبه گفت: «ما انتظار داریم که صاحبان جدید قدرت در کاخ سفید به پیروی از قانون بازگردند.» او در مورد انطباق ایران با توافق هسته ای گفت: « اگر آنها به قانون برگردند، پاسخ ما مثبت خواهد بود. برای جهان و ملت ما روشن شد که سیاست اعمال فشار حداکثری و تروریسم اقتصادی علیه ایران 100 درصد شکست خورده است.»

اما بایدن و روحانی باید برای بازگشت به مسیر دیپلماتیک بر مخالفت های داخلی و بین المللی فائق آیند و این در حالی است که شاهین های قدرتمند مخالف ایران در ایالات متحده برای تاکتیک های تهاجمی تر و حتی اقدام نظامی تلاش می کنند. بسته به اینکه روحانی چه کاری انجام دهد، بایدن و نظام ایران احتمالا همچنان مجبور خواهند بود بر انتقادات و اطلاعات غلط ارائه شده از سوی ترامپ غلبه کنند.

بایدن و دستیاران ارشد سیاست خارجی او به احیای برجام ابراز تمایل کرده اند و مقامات ایران هم ظاهرا برای بازگشت به تعهدات برجامی آماده هستند. آنتونی بلینکن، نامزد بایدن برای وزیر امور خارجه، گفته اگر ایران به توافق برگردد، آمریکا نیز چنین خواهد کرد. با این حال، بلینکن همچنین گفت دو کشور با این اتفاق فاصله زیادی دارند و دولت بایدن باید ارزیابی کند که آیا ایران حقیقتا آماده بازگشت به تعهدات خود است یا خیر.

سناتورهای حزب جمهوری خواه که در کنگره از بلینکن سوال خواهند کرد، نشانه هایی دال بر تلاش برای ممانعت از بازگشت ایالات متحده به برجام نمایان کرده اند. سناتور تد کروز گفته لغو تحریم ها به معنای سرازیر شدن میلیاردها دلار پول ایران به جیب «گروه های تروریستی» در خاورمیانه است. لیندزی گراهام هم ایران را بزرگ ترین «حامی تروریسم» خوانده.

رئیس جمهوری باراک اوباما در سال 2015 برای حصول برجام مجبور بود بر مخالفت های داخلی غلبه کند و به احتمال زیاد بایدن هم با همان شرایط مواجه خواهد شد؛ اگرچه، بایدن از مزایای کنترل هر دو مجلس کنگره برخوردار است. متحدان آمریکا در اروپا از بازگشت آن به توافق استقبال خواهند کرد، اما این شرایط درباره برخی از شرکای قدرتمند خاورمیانه ای صدق نمی کند. به ویژه اسرائیل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در مقابل برجام هستند. حتی اگر بایدن موفق شود ایالات متحده را به توافق بازگرداند، تضمینی وجود ندارد که متحدان آمریکای به اقدامات خود علیه ایران ادامه ندهند.

اعتقاد عمومی بر این است که عوامل اسرائیلی در یک دهه گذشته دانشمندان هسته ای ایران را ترور کرده، به سایت های هسته ای این کشور آسیب رسانده و از حملات سایبری و حملات هوایی برای تضعیف پیشرفت هسته ای ایران استفاده کرده اند. اسرائیل ممکن است پیش از حمله به دولت بایدن اطلاع دهد و ممکن است که تلاشی برای گرفتن تاییدیه کاخ سفید نکند.

ترامپ هم بدون شک به اقدام در برابر بایدن ادامه خواهد داد. آینده ترامپ همچنان مشخص نشده و احتمال نامزدی او در سال 2024 هنوز وجود دارد. بی شک، ترامپ و مقامات دولت سابق از جمله مایک پومپئو، وزیر امور خارجه، و مایک پنس، معاون رئیس جمهوری، برای ممانعت از تعامل مجدد آمریکا با ایران تلاش خواهند کرد.

در ایران هم طرفداران توافق هسته ای با محافظه کاران در جدال هستند. خروج آمریکا از برجام، ترور سردار قاسم سلیمانی و دکتر محسن فخری زاده و تحریم های متعدد ترامپ سبب شده محافظه کاران که در سال 2015 درباره غیرقابل اطمینان بودن آمریکا هشدار داده بودند، قدرت بگیرند. محافظه کاران در انتخابات سال گذشته اکثریت را در مجلس به دست آوردند و انتظار می رود در انتخابات ریاست جمهوری نیز یک نفر از جناح محافظه کار و حتی یک چهره نظامی جایگزین روحانی میانه رو شود.

روحانی یک فرصت کوتاه برای کنار آمدن با بایدن دارد. دولت او پیشتر تحت فشار مجلس قرار گرفته و نمایندگان حتی برای جواد ظریف جلسه طرح سوال گذاشته اند. حتی برخی نماینده ایران در سازمان ملل متحد را به دیدار با تیم بایدن متهم کرده اند. در چنین شرایطی، به رغم حمایت های عمومی مقامات دولت بایدن از برجام، این اتفاق قرار نیست در میانه دستورهای اجرایی رئیس جمهوری و به یک باره رخ دهد و به گفته مقاماتی مانند بلینکن، یک روند آهسته آگاهانه خواهد بود.

منبع: نیوزویک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34