آتش زیر خاکستر:
چالش‌های منطقه‌ای در صورت موفقیت یا شکست مذاکرات
نویسنده: فاطمه خادم شیرازی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه
دیپلماسی ایرانی: مذاکرات ایران و آمریکا درباره برنامه هسته‌ای و تحریم‌های اقتصادی به یکی از مهم‌ترین موضوعات ژئوپلیتیک خاورمیانه تبدیل شده است. نتایج این مذاکرات می‌تواند تأثیرات عمیقی بر معادلات امنیتی، اقتصادی و سیاسی منطقه خلیج فارس داشته باشد. در تحلیل حاضر، به بررسی پیامدهای احتمالی دو سناریوی اصلی توافق یا عدم توافق می‌پردازیم و تأثیر آن بر بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی را بررسی می‌کنیم.
در صورت حصول توافق بین ایران و آمریکا، کاهش قابل توجه تنش‌های امنیتی در منطقه را شاهد خواهیم بود. این کاهش تنش‌ها می‌تواند احتمال درگیری‌های نظامی مستقیم را کاهش دهد و ثبات نسبی را به منطقه بازگرداند. از منظر اقتصادی، لغو تحریم‌ها موجب بازگشت ایران به بازار جهانی نفت و گاز خواهد شد که هم به نفع اقتصاد ایران است و هم می‌تواند به ثبات قیمت‌های جهانی انرژی کمک کند. همچنین، این توافق ممکن است فضای مناسبی برای بهبود نسبی روابط ایران با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس ایجاد کند.
با این حال، حتی در صورت توافق نیز چالش‌های مهمی وجود خواهد داشت. کشورهایی مانند عربستان سعودی و اسرائیل ممکن است نسبت به هر توافقی که به تقویت جایگاه منطقه‌ای ایران منجر شود، واکنش نشان دهند. این کشورها احتمالاً به افزایش خرید تسلیحات پیشرفته و تقویت اتحادهای امنیتی خود رو خواهند آورد. از سوی دیگر، قدرت‌های بزرگ مانند چین و روسیه نیز به دنبال حفظ و گسترش نفوذ خود در منطقه خواهند بود.
در سناریوی عدم توافق، وضعیت کاملاً متفاوت خواهد بود. تشدید تحریم‌ها علیه ایران می‌تواند به وخامت اوضاع اقتصادی کشورمان منجر شود و فشارهای داخلی را افزایش دهد. از منظر امنیتی، احتمال افزایش تنش‌ها در تنگه هرمز و تشدید درگیری‌های نیابتی در کشورهایی مانند یمن وجود دارد. در این شرایط، آمریکا احتمالاً حضور نظامی خود در منطقه را افزایش خواهد داد و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز به سمت تقویت همکاری‌های امنیتی با غرب حرکت خواهند کرد.
نقش قدرت‌های جهانی در هر دو سناریو حائز اهمیت است. چین در هر دو حالت به دنبال حفظ منافع اقتصادی خود در منطقه خواهد بود و ممکن است از فرصت‌های ایجاد شده برای گسترش نفوذ خود استفاده کند. روسیه نیز به عنوان بازیگری مهم، تلاش خواهد کرد تا روابط خود با ایران و همزمان با کشورهای عربی را مدیریت کند. اتحادیه اروپا اگرچه تمایل به بازیگری مستقل دارد، اما در عمل تحت تأثیر سیاست‌های آمریکا قرار می‌گیرد.
بحران یمن به عنوان یکی از مهم‌ترین بحران‌های منطقه‌ای، به شدت تحت تأثیر نتایج این مذاکرات قرار دارد. در صورت توافق، امکان کاهش حمایت‌های خارجی از طرفین درگیری و ایجاد فضایی برای گفتگوهای سیاسی وجود دارد. اما در صورت عدم توافق، احتمال تشدید درگیری‌ها و عمیق‌تر شدن بحران انسانی در این کشور بسیار زیاد است.
در تحلیل نهایی، مذاکرات ایران و آمریکا تنها یک توافق یا اختلاف دیپلماتیک نیست، بلکه عاملی کلیدی در تعیین آینده ثبات خلیج فارس است. توافق می‌تواند پنجره‌ای برای کاهش تنش‌ها و همکاری‌های اقتصادی باز کند، اما رقابت ایران و عربستان و مداخلات قدرت‌های بزرگ کماکان پابرجاست. از سوی دیگر، عدم توافق، منطقه را به سمت نظامی‌گری، قطبی‌سازی و بحران‌های پیچیده‌تر سوق می‌دهد. در هر دو سناریو، نقش چین و روسیه به عنوان بازیگرانی که از خلأ قدرت غرب استفاده می‌کنند، پررنگ‌تر می‌شود .آینده خلیج فارس نه تنها به نتیجه مذاکرات، بلکه به توانایی بازیگران برای مدیریت رقابت‌ها و تبدیل مخاصمات به فرصت‌های دیپلماتیک وابسته است.
نظر شما :