بایدن برای استفاده از فرصت دولت روحانی وقت زیادی ندارد

نویسنده: الی گرانمایه

دیپلماسی ایرانی: در برجام هیچ فرایند مشخصی برای ورود مجدد و رسمی یکی از طرفین به توافق در نظر گرفته نشده است و از این رو، تصمیم گیری درباره چگونگی انجام چنین کاری توسط ایالات متحده در نهایت یک فرایند سیاسی نیازمند انعطاف پذیری و سرعت بالاست. نقشه راه دیپلماسی برای ایالات متحده و ایران را می توان در سه مرحله در نظر گرفت: توافق اولیه متوقف کردن امور؛ اجرای کامل و متقابل برجام؛ و مذاکرات هسته ای بیشتر. اما این مسیر چندان ساده نخواهد بود.

چالش های پیش روی بایدن و روحانی

با فرض بر اینکه بایدن و روحانی می توانند مسیر دیپلماتیک خود را آغاز کنند، احتمالا دو طرف در پیشبرد دیپلماسی با چالش هایی فراتر از آنچه در زمان توافق هسته ای 2015 وجود داشتند، روبرو خواهند شد. تندروها در تهران و واشنگتن از مدتی پیش اینطور استدلال می کردند که برجام نشان واضح این است که نمی توان به طرف مقابل اعتماد کرد. در همین حال، اسرائیل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در اقدام علیه ایران خیلی هماهنگ تر از زمان حصول برجام عمل می کنند و دولت بایدن مجبور است تلاش بیشتری برای ایجاد تعادل در وضعیت موجود انجام دهد. مخالفان داخلی روحانی هم سعی خواهند کرد مانع از نتیجه بخشی میراث دولت او یعنی توافق هسته ای در نزدیکی انتخابات ریاست جمهوری شوند. در این میان، موضع گیری رهبر معظم ایران درباره اینکه جناح روحانی می تواند مسیر دیپلماتیکی با دولت بایدن ایجاد کند که در دولت جدید هم پایدار باشد، تعیین کننده خواهد بود.

به رغم شرایط ناخوشایند اقتصادی در ایران، بایدن برای ترغیب این کشور به امتیازدهی در مقایسه با مذاکرات هسته ای سال 2013 دشواری های بیشتری خواهد داشت. اگرچه اکنون شک چندانی درباره تاثیرگذاری تحریم های یک جانبه ایالات متحده باقی نمانده، اما مقاوم بودن اقتصاد ایران هم ثابت شده است. هم بانک جهانی و هم صندوق بین المللی پول پیش بینی کرده اند که اقتصاد ایران در سال 2021 به رغم مشکلات کووید 19 و حتی تحریم ها، به رشد برسد.

به علاوه، اقتصاد جهان امروز از سال های 2012 و 2013 که ایران تصمیم گرفت با دولت باراک اوباما وارد مذاکره شود، بسیار متفاوت است. قیمت پایین نفت در بازار جهانی، رکود اقتصادی و کاهش تقاضا برای خرید نفت از خریداران آسیایی در نتیجه آن، به این معنی است که ایران بلافاصله پس از تسهیل تحریم های ایالات متحده بهبود شرایط را چندان حس نخواهد کرد. در همین حال، شمار فزاینده ای در ایران اینطور استدلال می کنند که بهترین راه حل برای مصونیت در برابر تحریم های ایالات متحده تمرکز روی اقتصاد داخلی است و نه وابسته دانستن اقتصاد به لغو و اعمال تحریم ها.

مساله دیگر این است که تسهیل تحریم ها در سال 2016 به ایران نشان داد که بخش مالی جهانی در حمایت از توافق ها با این کشور تا زمانی که تحریم های اولیه ایالات متحده برای محدود کردن دسترسی ایران به دلار آمریکا در جریان است، بسیار محتاطانه عمل می کند. تحریم های اعمال شده توسط دولت ترامپ و جمهوری خواهان در کنگره نیز شک و تردید بیشتری در نهادها و موسسات مالی جهانی در معامله با ایران ایجاد کرده اند. در هر صورت، بیشتر بخش های بانکداری ایران مجبور خواهند شد پیش از ارتباط مجدد با موسسات مالی خارجی در رابطه با گروه ویژه اقدام مالی (اف.ای.تی.اف) اقدام کنند.

دولت بایدن و اروپا باید در رابطه به واقعیت های سیاسی و اقتصادی شکل دهنده محاسبات تصمیم گیرندگان در ایران هوشیار باشند. ایران احتمالا پیش از اینکه وارد مذاکرات پیرامون موضوع هسته ای شود، به یک دوره اعتمادسازی نیاز خواهد داشت تا باور کند که این مرتبه لغو تحریم های ایالات متحده با دوام تر و قابل اتکاتر است.

روزهای دشوار دیپلماسی

با توجه به گسترش فعالیت های هسته ای ایران، واضح است که بایدن باید هرچه سریع تر در صدد ورود به دیپلماسی و جلوگیری از تشدید تنش های نظامی در خاورمیانه برآید و هم ایالات متحده و هم اروپایی ها باید این مساله را در اولویت قرار دهند. اینکه دولت بایدن در این مرحله از تعامل با دولت روحانی چقدر فراتر از برجام پیش می رود، تا اندازه زیادی بسته به آن است که ایالات متحده تا چه اندازه به ارائه مزایای اقتصادی محسوس به ایران قدرت و تمایل داشته باشد. استفاده از فرصت زمانی محدود باقی مانده از دولت روحانی برای ایجاد یک مسیر دیپلماتیک که بتواند این اهداف را برآورده کند و توسط جانشین روحانی ادامه یابد، بسیار حیاتی خواهد بود. اروپا می تواند این روند را آغاز و به یافتن پارامترهای یک روند قابل قبول برای ایالات متحده و ایران برای مطابقت کامل با برجام کمک کند.

با توجه به چالش هایی که بایدن و روحانی با آنها روبرو هستند، برای دیپلماسی یک رویه مرحله ای لازم است. جدول زمانی پیشنهاد شده با اراده سیاسی کافی در واشنگتن و تهران قابل دستیابی خواهد بود. این رویکرد همچنین بهترین استفاده از فرصت موجود برای تقویت برجام در یک بازه زمانی سریع قبل از پایان کار دولت کنونی ایران و تغییر مقاماتی که به طور مداوم برای دیپلماسی با غرب تلاش کرده اند و سابقه اثبات شده ای در اجرای تعهدات برجام دارند، به شمار می رود. با این حال، ممکن است مذاکرات به دلیل محدودیت های داخلی در هر دو طرف و رفتار خرابکاران ثالث، به دشواری پیش رود. در این میان، پایتخت های اروپایی باید همانند چند دهه گذشته ایران و ایالات متحده را به سمت نردبان دیپلماتیک سوق دهند.

منبع: نهاد مطالعات سیاسی فردریش ابرت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34