«معامله قرن» طرحی برای محو فلسطین

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی – اول ماه جاری میلادی (سپتامبر) وزارت امور خارجه آمریکا اعلام داشت که کمک‌های خود به آژانس امداد و کاریابی آوارگان فلسطینی (آنروا) را قطع می‌کند. به موازات این مساله این وزارتخانه در راستای دستور دونالد ترامپ 10 سپتامبر تعطیلی دفتر سازمان آزادی بخش فلسطین در واشنگتن را اعلام کرد. چنین اقداماتی علاوه بر تنش زا کردن مساله فلسطین، نگرانی های جدی را هم به وجود آورده است، چرا که بسیاری آن را گام های نخستین اجرایی شدن همان معامله بزرگ قرن می دانند. از این رو دیپلماسی ایرانی برای تحلیل دلایل و ریشه های این اقدامات آمریکا در قبال فلسطینیان و نیز واکاوی ارتباط آن با مساله "معامله بزرگ قرن"، گفت وگویی را با حسن هانی زاده، کارشناس مسائل خاورمیانه ترتیب داده است که در ادامه می خوانید: 

بعد از خبر 15 روز پیش وزارت امور خارجه ایالات متحده در خصوص قطع کمک های ایالات متحده به آژانس امداد و کاریابی آوارگان فلسطینی  (آنروا)، شاهد تعطیلی دفتر سازمان آزادیبخش فلسطین در واشنگتن هم بودیم؛ به نظر شما این دست از اقدامات کاخ سفید و شخص ترامپ در خصوص مساله و پرونده فلسطین در این شرایط ناشی از چه عواملی است؟

با توجه به این که ترامپ در جریان مبارزات انتخاباتی تعهدات جدی به لابی ایپک داده بود، اکنون رئیس جمهوری آمریکا باید مساله امنیت رژیم صهیونیستی را در راستای همان شعارهای انتخاباتی به شکلی جدی در راس برنامه خود قرار دهد. از این رو کاخ سفید از همان روز آغاز به کار ترامپ به دنبال افزایش نفوذ سیاسی و حتی میدانی صهیونیست ها در کل اراضی اشغالی تا مرزهای 1967 میلادی بوده است. در این خصوص یکی از مهم ترین اقداماتی که روسای جمهور پیشین آمریکا حاضر به انجام آن نبودند، طرح به رسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت رسمی اسرائیل و متعاقبش هم انتقال سفارت آمریکا به بیت المقدس بود. این دست اقدامات از پیش نشان می داد که ترامپ برای پرونده فلسطین برنامه های جدی همسو با منافع صهیونیست ها دارد. به موازات این نکات اکنون هم قطع کمک های آمریکا به آنروا و نیز تعطیلی دفتر سازمان آزادی بخش فلسطین در واشنگتن را می توان بخشی از همان معامله بزرگ قرن دانست. این طرح علاوه بر نقش‌ آفرینی ترامپ با همراهی نتانیاهو و محمد بن سلمان در جریان است. هدف کلی این برنامه و طرح محو سرزمینی به نام فلسطین و عدم موجودیت تابعیتی به نام فلسطینی است. 

اگر قطع کمک های آمریکا به آنروا و نیز تعطیلی دفتر سازمان آزادی بخش فلسطین در واشنگتن بخشی از معامله بزرگ قرن به شمار می رود، در راهکار و میدان عمل چه برنامه ای برای محور فلسطین و تابعیت فلسطینی دارند؛ اساسا جزئیات معامله بزرگ قرن چیست البته در باره آن گمانه زنی های فراوانی صورت گرفته اما تا کنون از آن رونمایی نشده است؟ 

به موجب این طرح (معامله بزرگ قرن) قرار است که کل شهر بیت المقدس حتی قدس شرقی برای همیشه جزء خاک اسرائیل و به عنوان پایتخت رسمی رژیم صهیونیستی تلقی شود. مضافا تشکیلات خودگردان از موضع خود در قبال تشکیل دولت مستقل و کشور فلسطین به طور جدی عقب نشینی کند و در ازای آن به شهرک "ابودیس" به عنوان پایتخت نمادین فلسطین اکتفا کند. مهمتر این که مساله بازگشت آوارگان به مرزهای 1948 و حتی 1967 به محاق رود و در این راستا آوارگانی که می توانند برای این برنامه مشکلاتی را ایجاد کنند به صحرای سینا منتقل شوند. افزون بر آن عربستان سعودی متعهد شده است که سالانه مبلغ 10 میلیارد دلار کمک نقدی به تشکیلات خود گردان اعطا کند. در این رابطه نقش مصر و اردن هم بسیار پررنگ است. هر چند که پیشتر هم قاهره و هم امان مخالفت های جدی با این طرح داشتند، اما با کمک 2 و نیم میلیارد دلاری ریاض به امان اکنون اردن حاضر به ایفای نقش خود در اجرایی کردن معامله بزرگ قرن شده است. رضایت قاهره هم از پیش گرفته شده است. لذا معامله بزرگ قرن در حال عملیاتی شدن است. لذا قطع کمک های آمریکا به آنروا و نیز تعطیلی دفتر سازمان آزادی بخش فلسطین در واشنگتن را می توان گام های نخستین انجام آن دانست. چرا که با این اقدامات راه برای افزایش فشار بر حکومت خودگردان مهیا شده است. 

در رابطه با اقدامت اخیر کاخ سفید جارد کوشنر، داماد و مشاور دونالد ترامپ پس از بستن دفتر سازمان آزادی بخش فلسطین در واشنگتن در گفت‌وگو با روزنامه نیویورک تایمز اظهار کرد که ترامپ با از بین بردن "حقایق ساختگی" که روند صلح خاورمیانه را فرا گرفته بودند، شانس‌های دستیابی به صلح را افزایش داده است. این در حالی است که بسیاری بر این باورند اقدامات این چنینی ترامپ تنها به پررنگ تر شدن رادیکالیسم در پرونده فلسطین و متعاقب آن افزایش تنش و خشونت ها می انجامد؛ به واقع برنامه نهایی کوشنر برای مساله فلسطین چیست، آیا کار تنها به قطع کمک های مالی آمریکا به آنروا و بستن دفتر ساف در واشنگتن ختم می شود؟ ارزیابی شما در این باره چیست؟

یقینا آن چه در پس این اقدامات واشنگتن نهفته است هر چه باشد کمک به روند صلح در فلسطین نیست. چگونه با قطع کمک های تحصیلی، اشتغال، بهداشت و درمان بیش از 5 میلیون آواره فلسطینی می توان به صلح رسید؟! البته تمامی این اقدمات با برنامه جلو خواهد رفت. در این خصوص دولت جدید آمریکا در ماه ژانویه ۶۰ میلیون دلار به این آژانس کمک کرد، اما همزمان اعلام کرد ۶۵ میلیون دلار دیگر را تا زمان کامل شدن بازبینی خود در نحوه اختصاص این کمک ها  که در سایه تحولات مساله فلسطین پی گرفته می شود، پرداخت نخواهد کرد. اکنون با اعلام توقف همکاری با این برنامه سازمان ملل متحد، احتمالا پرداخت این ۶۵ میلیون دلار متوقف خواهد شد. هر چند برخی اخبار حکایت از این دارد که برنامه نهایی کوشنر تعطیلی کامل آنروا است، نه قطع کمک آمریکا به این نهاد کمک رسانی بین المللی. چون که کوشنر در ایمیلی که در ۱۱ ژانویه به چندین نفر از مقامات آمریکا از جمله "جیسون گرینبلات"، فرستاده دولت ترامپ در روند صلح خاورمیانه  ارسال داشته، اعلام کرده است باید تلاش‌های جدی برای تعطیلی آنروا انجام گیرد. لذا آن چه در اظهارات جارد کوشنر، نماینده دونالد ترامپ در مساله فلسطین مطرح شده است، اتفاقا بیش از آن که صلح به همراه داشته باشد، به دامنه تنش ها خواهد افزود. از این رو فلسطین به سمت جنبش های جهادی بیشتر سوق پیدا خواهد کرد، به اعتبار این که بستن دفتر خودگردان در واشنگتن به معنای نادیده گرفتن هویت فلسطینی است. بنابراین خود تشکیلات خودگردان که اکنون نزیک به 25 سال است از زمان قرارداد اسلو (1993) با رژیم صهیونیستی مذاکرات رودروریی را داشته است، در سایه این اقدامات گسل خود را با تل آویو بیشتر کرده و به ازای آن به دنبال ترمیم روابطش با حماس خواهد بود. این مساله نشان از این دارد که مساله فلسطین به سمت تقابل و افزایش خشونت ها، برخلاف اظهارات کوشنر گام برخواهد داشت. 

با توجه به نکته پایانی ما به واقع باید انتظار این تغییر رویکرد را که در حد تغییر راهبردی است برای حکومت خودگردان متصور باشیم؟

ببینید تا کنون کرانه باختری از دل مذاکره با تل آویو و واشنگتن نتوانسته امتیاز قابل ملاحظه ای را به دست آورد. مخصوصا که با حضور ترامپ امتیازات پیشین هم در حال از بین رفتن است. این واقعیتی است که بیش از همه خود محمود عباس به آن واقف است. اکنون نه تنها کرانه باختری که حتی جامعه جهانی به این یقین رسیده است که نمی توان بر تعهدات آمریکا در قبال هر مساله بین المللی دل خوش کرد. در این مدت نزدیک به دو سال از حضور ترامپ در کاخ سفید شاهدیدم که واشنگتن هر روز یک معاهده سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی دو و یا چند جانبه جهانی را نادیده می گیرد. مصداق بارز آن هم برجام بود. لذا ترامپ برای تمامی معاهدات و قراردادهای فلسطینیان هم کوچک ترین اعتباری قائل نیست و هر آن چه به نظر او درست است را پیش می گیرد. با این رویکرد باید دوباره تاکید داشت که مساله به رسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت رسمی اسرائیل، انتقال سفارت آمریکا به قدس، قطع کمک به آنروا و یا بستن دفتر خودگردان در واشنگتن از جمله اقدامات کاخ سفید در همین راستا است. با این توصیف تشکیلات خودگردان هم نمی تواند به ادامه راه با آمریکا دل خوش کند. به خصوص که معامله بزرگ قرن هم به دنبال محو فلسطین است. از این رو چون تشکیلات خودگردان از دل این مذاکرات تا به اکنون دستاوردی برای ملت فلسطین نداشته است، به نظر در آینده با تغییر راهبرد به دنبال همکاری بیشتر با دیگر گروه های فلسطینی خواهد بود. در این رابطه احتمال دارد که در آینده دولت ائتلافی را با حماس تشکیل دهد و حتی امکان دارد که خودگردان در این دولت ائتلافی، حماس را متولی اداره فلسطین غربی و نوار غزه کند.