چرا امید اندکی به حفظ برجام وجود دارد؟

دیپلماسی ایرانی: «پیمان منع گسترش سلاح هسته ای را رها کنید»، «تجدید غنی سازی اورانیوم»، «بازرسان را بیرون کنید.» این شعارهایی است که پس از خروج رئیس جمهور ایالات متحده از ترامپ از سوی تندروها در ایران شنیده می شود. با توجه به فشارهای سختگیرانه ترامپ و پیامدهای واکنش شدید تهران، وزیر امور خارجه ایران در تاریخ 15مه با رهبران اروپایی دیدار کرد تا تلاشی نومیدانه را برای نجات توافق هسته ای انجام دهد.

رهبران ایران، به این نتیجه رسیده اند که برای گرفتن تضمین های بزرگ تر با بازیگران اروپایی در جهت خنثی کردن خروج ایالات متحده از برجام اقدام کنند به ویژه اینکه کشور با مشکلات گسترده و شکنندگی اقتصادی مواجه است. اما به نظر ایران نتواند با استفاده از اروپایی ها و با توجه به تحریم های شدید ایالات متحده از این مهلکه نجات پیدا کند و به این ترتیب برای کمک اقتصادی به سمت دیگری حرکت کند.

صحبت ظریف با رهبران اروپایی درباره اینکه چطور می توانند تحریم های ایالات متحده را خنثی کنند بازآفرینی نقشی بود که کمال خرازی در سال 2003 انجام داد و در برابر رهبران اروپایی و نه آمریکا ایستاد تا درباره برنامه هسته ای تهران مذاکره کند. پس از اینکه آژانس بین المللی انرژی اتمی در سال 2003 اعلام کرد که ایران به برنامه هسته ای خود ادامه می دهد، سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس مذاکرات با ایران را آغاز کردند. در مقابل ایالات متحده در پی نگرانی از نفوذ ایران در عراق تحت اشغال ارتش آمریکا، ترجیح داد تا فشار روی ایران را حفظ کند. سه کشور اروپایی به یک معامله با ایران دست پیدا کردند اما پس از انتخاب محمود احمدی نژاد در سمت ریاست جمهوری در ایران، این معامله نتوانست دوام پیدا کند.

اتحادیه اروپا برخلاف امریکا، بیشتر نگران محدود کردن برنامه هسته ای ایران است نه فعالیت های وسیع منطقه ای این کشور. بر این اساس بروکسل آماده است تا همکاری با ایران بر سر برجام را علی رغم خروج واشنگتن ادامه دهد تا به این ترتیب برنامه هسته ای ایران را محدود کند. پس از امضای معاهده هسته ای در سال 2015، تجارت میان بلوک اروپا و ایران افزایش پیدا کرد. در حال حاضر اتحادیه اروپا روزانه در حدود 700 هزار بشکه نفت از ایران می خرد و علی رغم وجود عدم اطمینان از اقدامات ایالات متحده، حضور و سرمایه گذاری شرکت های اروپایی در ایران در بخش های انرژی، وسایل نقلیه، حمل و نقل ریلی افزایش یافت و قرارداد فروش 100ایرباس به ایران امضا شد.

مقامات رسمی ایران گفته اند که مایلند بروکسل در عرض 45 روز تا دو ماه، تضمین هایی را ارائه دهد تا در صورتی که تحریم ها محدودیت هایی ایجاد کرد، ایران و اروپا بتوانند به نوعی معامله را ادامه دهند. تا 7 اوت، واشنگتن علاوه بر سایر اقدامات، فروش هواپیماهای غیرنظامی به ایران را ممنوع می کند و یا طرف هایی که در بخش خودروسازی ایران سرمایه گذاری کنند از تجارت با ایالات متحده ممنوع خواهند شد. تا 4 نوامبر، ممنوعیت های مشابهی گریبان شرکت های خارجی ای را خواهد گرفت که در بخش انرژی ایران سرمایه گذاری کرده اند. به این ترتیب جای تعجب نخواهد داشت که سرمایه گذاری و تجارت اروپا در ایران و واردات نفت از ایران کاهش پیدا کند.

بروکسل برای مقابله با تحریم های ایالات متحده گزینه های اندکی دارد. اتحادیه اروپا می تواند مقررات «مسدود کردن» را برای جلوگیری از اعمال تحریم های ایالات متحده در خاک اتحادیه اروپا روی میز بیاورد. این بلوک مقررات مشابهی را در دهه 1990 برای محافظت از شرکت های تجاری خود در کوبا و ایران وضع کرد. این مقررات توانست تا حدودی از کوبا محافظت کند هرچند اروپا هرگز اقدامات لازم را برای ایران انجام نداد. پیشنهاد دیگر ایجاد معاملات انرژی با ایران بر اساس یورو و جایگزینی با وام های دلاری است. هرچند اساسا ممکن است میان شرکت های اروپایی و ایالات متحده بر سر تجارت با تهران اختلاف وجود داشته باشد اما برای اکثر شرکت های چندملیتی اروپا تنها یک انتخاب وجود دارد: ایالات متحده.

ایالات متحده بارها از روشی تحت عنوان چماق و هویج برای ایجاد تغییر در رویکرد دیگر کشورها بهره برده است. اما مقررات جدید و تحریم های جدید علیه ایران تنها به معاملات نفتی محدود نمی شود بلکه تحریم های بانکی شدیدی علیه بانک مرکزی ایران و شرکت هایی که با بانک های ایرانی وارد معامله شوند اعمال خواهد شد. برای بانک های اروپایی ساده نیست که رابطه خود را با ایالات متحده از دست بدهند. اما مساله این است که این بار و در دولت ترامپ در نهایت هیچ بسته شیرینی پیشنهادی داده نشده است.

منبع: استراتفور/ مترجم: روزبه آرش