آیا اروپا می‌تواند توافق با ایران را نجات دهد؟

نویسنده: رضا مرعشی

دیپلماسی ایرانی: بر کسی پوشیده نیست که مشاوران رئیس جمهور منتخب، دونالد ترامپ طرفدار برهم زدن توافق هسته ای با ایران هستند. اما چیزهایی که از اروپا شنیده می شود نشان می دهد که آنها کورکورانه به دنبال این مساله نخواهند رفت. فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تازگی گفت که ممکن است اروپا در کنار روسیه در برابر هر گونه تلاش دولت ترامپ برای عقب نشینی از معامله قرار بگیرد. هیچ راهی برای بازگشایی مذاکرات دوطرفه وجود ندارد. تقاضای امتیازات تازه از ایران غیرممکن است و این بلوک احساس وظیفه ای برای تحریم دوباره تهران در صورتی که واشنگتن بخواهد از شرایط توافق دور شود، ندارد. اروپا را باید برای این نظرات ستایش کرد. اما می شود آنها را باور کرد؟ تجربه 20 سال گذشته نشان می دهد که شک و تردید ضروری است.

دلایل زیادی وجود دارد که به تمایل اروپا برای داشتن سیاستی مستقل نسبت به ترجیحات واشنگتن، تردید کنید. اما این سه دلیل بالاتر از همه قرار می گیرند. اول، به این ترتیب اروپا چه دستاویزی خواهد داشت؟ چه هزینه های ملموسی را مایل یا قادر خواهد بود که به ایالات متحده وارد کند، اگر گام هایی برداشته شود که منافع اتحادیه اروپا را تخریب می کند؟ با وجود این که من با دیپلمات های فعلی و سابق اروپا در این خصوص مکالمات خصوصی فشرده ای در بیش از دو ماه گذشته داشته ام، هیچ چیز مشخص نیست. بدون استثنا، هریک از آنها شانه بالا انداخته و اذعان کردند چنانچه فشاری در کار باشد، اتحاد با واشنگتن از روابط با تهران مهم تر است. اروپا این را می داند، ایران این را می داند و دولت تازه ترامپ هم این را می داند.

صادقانه دانستن این مساله رکن اصلی سیاست ایالات متحده در قبال ایران در دوران جورج دبیلیو بوش و اولین دروه باراک اوباما بود: شما می توانید یا با واشنگتن یا با تهران تجارت کنید اما نه هر دو. اتحادیه اورپا تسلیم شد. اگر ترامپ به دنبال اقداماتی مشابه باشد چرا باید باور کنیم که پاسخ اروپا متفاوت خواهد بود؟ تا کنون او آشکارا منافع اتحادیه اروپا را هنگامی که هم تراز با واشنگتن نبوده، رد کرده است. ستون اصلی مبارزات انتخاباتی او مقدم بودن آمریکا بود. چرا باید معتقد باشیم که ترامپ موضع خود را تغییر خواهد داد؟

علاوه بر این سابقه اروپا در اتخاذ سیاست های واگرا، نسبت به سیاست های آمریکا در قبال ایران، به خوبی جواب نداده است. به عنوان نمونه در سال 1996، اتحادیه اروپا خود را آماده می کرد تا جای ایالات متحده در سازمان تجارت جهانی به دلیل تحریم ایران را بگیرد، اما در نهایت مسائل از طریق مذاکرات مستقیم بین آمریکا و اروپا حل شد. از آن زمان به بعد به سختی مساله ای با اهمیت در جغرافیای سیاسی پیدا می کنید که اروپا انحرافی آشکار نسبت به آمریکا داشته باشد و دردناک این که در تصمیم گیری های بدی مانند حمله به عراق اروپایی ها هیچ مخالفت فعالانه ای با جنگ نکردند چرا که آمریکا آنها را به بهانه تیره شدن روابط تحت فشار قرار داد. بریتانیا و لهستان آن قدر حماقت داشتند که به طور کامل به ائتلاف ایالات متحده در فاجعه عراق بپیوندند.

این احترام اروپا به آمریکا حقیقت ناخوشایند دیگری را برجسته می کند: معامله ایران تنها در حالتی ممکن است که واشنگتن و تهران به مانند سال 2013 در کنار یکدیگر همکاری کنند. از سال 2003 تا 2005، اتحادیه اروپا مذاکرات هسته ای را رهبری و آمریکا از پیوستن به این مذاکرات اجتناب می کرد و فشار آمریکا در نپذیرفتن معامله، اروپا را به عقب بازمی گرداند. واقعیت این است که در مورد مسائل مربوط به ایران، اروپا مدت ها پیش حاکمیت را به ایالات متحده سپرده و هیچ دلیل قابل تشخیصی برای باور این مساله که در آینده مسائل تغییر خواهد کرد، وجود ندارد.

در نهایت، مهم است که مساله سیاست های محلی این کشورها را نیز به یاد داشته باشیم: انتخابات آینده در فرانسه، آلمان، هلند، نروژ، جمهوری چک، مجارستان، اسلوونی و پرتغال عدم قطعیت و احتیاط درباره کشورهای کلیدی اروپا را پررنگ کرده است. علاوه براین، بریتانیا هنوز در آشفتگی بی پایانی در چشم انداز رای به برگزیت و ترک اتحادیه اروپا قرار دارد. این مساله احتمال این که هر 27 کشور اتحادیه اروپا بلوکی منسجم در برابر واشنگتن و تلاش آمریکا در از بین بردن معامله با ایران را شکل دهند، تضعیف می کند. علاوه براین، سیاستمداران در بسیاری از کشورها به طور کلی در برابر مبارزات انتخاباتی در خطر بیشتری هستند. این چیزی است باراک اوباما در جمله ای داغ و جنجالی چهار سال پیش زمزمه کرد: «پس از انتخابات من انعطاف پذیری بیشتری دارم.» با گذشت زمان گردوغبارهای برگزاری 9 انتخابات در اروپا خواهد خوابید، اواسط سال 2017 فراخواهد رسید تا اولین سیاست های ترامپ در قبال ایران قطعی شود. این پنجره ای است که به طور بالقوه سیاست کلی را تحت تاثیر قرار خواهد داد و معلوم خواهد کرد که آیا اروپا در یک موقعیت یگانه و با صدای منسجم عمل می کند یا خیر.

پس این سوال مطرح می شود: اتحادیه اروپا چه می تواند انجام دهد تا معامله با ایران باقی بماند، جلوی جنگ دیگری در خاورمیانه گرفته شود و بحران پناهندگان که هم اکنون نیز در اروپا غیرقابل کنترل شده است، غم انگیزتر نشود؟ اگر ترامپ تصمیم بگیرد که سیاست هایی را دنبال کند که به منافع اروپا خدشه وارد می کند، آیا اروپا می تواند برای واشنگتن روشن کند که این سیاست ها هزینه هایی در پی خواهد داشت؟ گزینه های مختلفی برای این کار در دست اروپا است. اروپا به طور خاص می تواند با این دو راه پیامی قوی ارسال کند.

اول، اتحادیه اروپا می تواند دفتر خاصی در بروکسل افتتاح کند و همه پایتخت های 27 کشور عضو اتحادیه اروپا موظف به برنامه ریزی بلندمدت برای ایجاد بانکداری بین المللی جایگزین و گزینه های مالی شوند که خارج از زیرساخت های موجودی است که در کنترل ایالات متحده قرار دارد. با تشکیل این بانک، اتحادیه اروپا می تواند با کشورهایی وارد معامله شود که واشنگتن قصد دارد آنها را منزوی کند بدون توجه به این که منافع اروپا آسیب خواهد دید. دوم، همان طور که در اظهارات اخیر موگرینی مشخص است اولین گام برای اتحادیه اروپا این است که به تیم ترامپ نشان دهد انتظار اروپا در قبال معامله با ایران افتخار و احترام است. اروپا علاقه به اولویت بندی همکاری برای ادامه سیاست های ایالات متحده در قبال ایران دارد. اروپا باید شجاعانه راه خود را برود اگر واشنگتن بخواهد اقداماتی انجام دهد که امنیت جهانی را تضعیف می کند.

منبع: لوب لاگ/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 32