ترامپ نمی تواند قواعد برجام را نادیده بگیرد

دکتر حسین احمدی نیاز، استاد حقوق بین الملل

دیپلماسی ایرانی: باید به متن توافق برجام توجه کرد. برجام یک رابطه متقابل بین دو کشور یا قرارداد دوجانبه محسوب نمی شود که شخص آقای ترامپ بتواند آن را لغو کند. برجام توافقی چند جانبه و بین المللی است که طرفین آن 5 عضو دائم شورای امنیت و آلمان هستند. بنابراین آمریکا صرفا یکی از طرف های قرارداد محسوب می شود نه همه طرف های قرارداد. از این بیان چند نکته ضروری است:

اول آن که آن چه موجب تصویب برجام میان اعضای 5+1 شده، قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل است. از منظر حقوق بین الملل مبنای تصویب و شکل گیری برجام، قواعد و مقررات حقوق بین الملل است که به صورت ویژه از طریق شورای امنیت سازمان ملل، در اختیار 5 کشور عضو دائم و آلمان قرار گرفته که بتوانند بر اساس آن توافق با جمهوری اسلامی ایران را شکل دهند. بنابراین شخص آقای ترامپ نمی تواند القا، تهدید یا بازبینی نسبت به برجام داشته باشد. آنچه ترامپ پیش از انتخابات بیان می کرد، شعارهای پوپولیستی بود؛ چرا که معاون اول او بعدها مطرح کرد که قصد پاره کردن برجام را نخواهیم داشت، اما موضوع اصلاح در فرایند برجام را خواهیم داشت. اما نه شخص آقای ترامپ یا کشور آمریکا، و نه هیچ فرد دیگری جز با توافق همه طرفین و رضایت جمهوری اسلامی ایران نمی تواند اصلاحیه، تبصره یا حدودی نسبت به مقررات برجام داشته باشد. همان طور که خانم موگرینی به صراحت بیان کرد که آمریکا ملزم و مکلف به پذیرش برجام و انجام تعهدات بین المللی در پایبندی به مفاد برجام است.

دوم آن که، مکانیزم نظارتی و کنترل ایران در نحوه تحقق اهداف در خود مفاد برجام بیان شده که بر اساس آن آژانس بین المللی انرژی اتمی به صورت ماهیانه یا فصلی گزارش های خود را ارائه می دهد. کما این که به تازگی سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اذعان داشت که ایران شفاف و روشن عمل کرده و هیچ گونه پنهان کاری نداشته است. بنابراین مقام کنترل کننده رفتار ایران در انجام توافقات و پایبندی به مفاد برجام، آژانس بین المللی انرژی اتمی است، نه یکی از اعضا به نام آمریکا. آن چه مهم بوده این است که اگر آمریکا بخواهد خلاف تعهدات بین المللی خود عمل و آنها را زیر سوال ببرد، مقوله ای خارج از برجام و تعهدات بین المللی دولت ها در این عرصه است و نمی توان با هیچ موضوع دیگری مقایسه کرد. این مساله به سیاست خارجی آقای ترامپ باز می گردد که بخواهد دست به چنین شیطنتی بزند.  هیچ کدام از مقررات یا قواعد برجام این پیش بینی را نکرده که آمریکا می تواند چنین کاری انجام دهد. زمانی اقدام آمریکا موثر است که تخلفی از سوی جمهوری اسلامی ایران سر زده و احراز شود. احراز این مساله از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی و شورای امنیت باید تایید شود. و سپس مکانیزم توقف برجام در آمریکا شکل گیرد. این در حالی است که ایران تا کنون پایبندی خود را انجام داده و طرف های اروپایی نیز آن را تایید کرده اند. بنابراین بهانه ای در دست آمریکا نیست. اما آمریکا می تواند بهانه تراشی کرده و دست به هر کاری بزند. همان طور که زمانی عده ای در ایران، قطعنامه های شورای امنیت را کاغذ پاره می خواندند. مهم برداشتی است که از قواعد و مقررات می شود.

سوم آن که با مرور اظهارنظر سران اروپایی پس از پیروزی آقای ترامپ از جمله فرانسوا اولاند، رییس جمهوری فرانسه، خانم ترزا می نخست وزیر انگلستان، و حتی مقامات آلمان این نگرانی را مطرح کردند که آقای ترامپ پایبند به تعهدات بین المللی در قبال جامعه جهانی به خصوص در حوزه برجام نباشد. این نگرانی همواره از حوزه کشورهای اروپایی برجام وجود دارد. درواقع اروپایی ها بیشتر از ایران نگران هستند. نکته اینجاست که آقای ترامپ به عنوان رییس جمهور برگزیده شده است. مساله جانشینی دولت ها در فصل حقوق بین المل مطرح می شود. رییس جمهور آمریکا توسط مردم با یک نگرش و روش خاصی برگزیده شده است. این رییس جمهور ملزم و متعهد به تمامی عهدنامه ها، قراردادها و ... است که آمریکا تا به امروز با سازمان های بین المللی یا کشورهای مختلف به صورت دو جانبه یا چند جانبه منعقد کرده است. این موضوع جزء تکالیف دولت آمریکا است. از طرفی، طرفین اروپایی برجام نشان داده اند که اگر آمریکا بخواهد اقدامی مبنی بر انجام ندادن تعهدات مفاد برجام داشته باشد، او را همراهی نخواهند کرد. و همواره تاکید کرده اند که مراتب اطمینان را به جمهوری اسلامی ایران داده و پشتیبان ایران در تداوم برجام خواهند بود. بنابراین باید منتظر ماند و دید که مشاوران آقای ترامپ دست به چه اقداماتی پس از روی کار آمدن دولت در مساله برجام خواهند زد.

چهارم این که، متاسفانه دستگاه دیپلماسی ایران در زمان انتخابات آمریکا، گزینه احتمالی پیروزی ترامپ را مورد بررسی و واکاوی خود قرار نداد. با توجه به دشمنی میان ایران و آمریکا، اما در فرایند برجام روابط قابل توجه و مثبتی میان وزرای امور خارجه دو کشور و تیم وزارت امور خارجه طرفین شکل گرفته بود که موجب تصویب برجام شد. گرچه همگان انتظار داشتند که هیلاری کلینتون پیروز انتخاب شود و دولتش تداوم دهنده راه دموکرات ها و آقای اوباما باشد. هرچند ممکن بود دست به تغییرات اندکی بزند. اما به این مساله ورود نکردند که با آمدن ترامپ چه کنند و دست به چه اقدام پیشگیرانه ای بزنند. متاسفانه نه فقط دستگاه دیپلماسی ایران کم کاری کرده، بلکه حوزه رسانه ای ما نیز دچار چنین خلائی شد. ای کاش گزینه پیروزی ترامپ هم مورد توجه قرار می گرفت و بر اساس دیدگاه های ترامپ تجزیه – تحلیل ها و رایزنی های مورد نیاز انجام می شد.