چرا اتخاذ یک برنامه برای روابط آینده روسیه و غرب ضروری است

دیدبان روسیه: روابط روسیه و اتحادیه اروپا یک مسیر طولانی را از سال 1994 که موافقتنامه مشارکت و همکاری میان آنان امضا شد، تا کنون طی کرده است. این موافقتنامه آغاز روابط گسترده دو طرف بود، تا اینکه در همین اواخر روابط آنها رو به سردی گذاشت. جدیدترین تحریم های اعمال شده توسط اتحادیه اروپا علیه افراد و برخی نهادهای روسی، هفته گذشته انجام شد که طی آن به دلیل الحاق غیر قانونی کریمه به روسیه (به زعم اتحادیه اروپا) تحریم ها اعمال شد.

اغراق نیست اگر بگوییم که در شرایط بین المللی کاملاً متفاوت امروزی، هیچ تلاشی برای آغاز مجدد روابط مسکو و کشورهای اتحادیه اروپا صورت نمی گیرد. مسکو و بروکسل در حال حاضر به لحاظ گفتمان سیاسی، درک وقایع جاری، دیدگاه ها درباره حقوق بین الملل، تفسیر ارزش ها و تفکر استراتژیک با یکدیگر متفاوت هستند.

"ژان مونه" اقتصاددان سیاسی و دیپلمات فرانسوی که یکی از بنیانگذاران اتحادیه اروپا به شمار می رود، تصریح کرده است که  هیچ پروژه ای را نمی توان بدون مردم آغاز کرد و هیچ چیز را نمی توان بدون استفاده از نهادها نجات داد. گفتنی است در تابستان سال 2016،  شورای امور بین الملل روسیه (RIAC)  و شورای روابط خارجی آلمان (DGAP)  یک پروژه مشترک را با هدف بررسی ویژگی های کلیدی روابط روسیه و اتحادیه اروپا راه اندازی کردند.

هدف از اجرای این پروژه بررسی این موضوع بود که چه مکانیسم ها، موسسات و فرمت هایی از همکاری بیشترین و کمترین بازده را دارند تا در نتیجه آنها پیشنهاداتی برای توسعه گفتگوی بیشتر بین کشورها مطرح شود. مهم اینکه؛ در چارچوب همین پروژه اولین دور از مذاکرات کارشناسان در تاریخ دوازدهم سپتامبر برگزار شد.

گفتنی است در سال 2003، خط سیر اصلی روابط روسیه و اتحادیه اروپا بر اساس ایجاد یک منطقه آزاد تجاری، یک بازار یکپارچه باز بین روسیه و اتحادیه اروپا بر اساس قوانین و مقررات شکل گرفته بود. همکاری در این چارچوب به معنای آوردن سیستم مقررات کشورها در گستره یک استاندارد مشترک است. این مفهوم در سال 2005 و زمانیکه یک "نقشه راه" برای توسعه روابط تجاری اتحادیه اروپا و روسیه اتخاذ شد، گسترش بیشتری یافت.

در دوره همکاری بین روسیه و اتحادیه اروپا بر اساس  "نقشه راه"  این درک مشترک در دو طرف به وجود آمده بود که همکاری در این چارچوب به ظهور چهار آزادی در زمینه حرکت آزاد کالا، خدمات، سرمایه و کار منجر می شود. کارشناسان روسیه و اتحادیه اروپا به اتفاق معتقدند که بروکسل، گام های جدی برای اجرای این طرح را به اجرا نگذاشته است. اگرچه روابط چهارجانبه روسیه- اتحادیه اروپا و روسیه-ناتو در زمان اجرای این طرح شکل گرفت، امّا همچنان کارشناسان در مورد عدم انجام اقدامات لازم از سوی اتحادیه اروپا اعتقاد دارند. البته، سطح روابط روسیه و کشورهای اروپایی و ناتو نتوانست از وقوع بحرانی که اکنون این کشورها در روابط شان درگیر آن هستند، جلوگیری کند. در همین ارتباط، باید توضیح داد که روابط میان مسکو و بروکسل از آغاز درگیری اوکراین قطع شد و بدیهی است که افزایش روابط دو طرف در زمینه تجارت در کوتاه مدت شدنی نیست.

سوال اساسی در حال حاضر در مورد روابط روسیه و اتحادیه اروپا این است که برای مذاکرات آینده دو طرف چه اصولی لازم است و البته هنوز مشخص نیست که این اصول بر چه مبنایی باید بنا شوند. مشکل اصلی در روابط روسیه و اتحادیه اروپا این است که دو طرف به درک همه جانبه ای از اهداف سیاسی خود نائل نشده اند و به همین دلیل در مورد همکاری هایی که برای دو طرف سود متقابل دارد گاه دچار سوءتفاهم می شوند. کارشناسان روسیه بارها پیشنهاد کرده اند که همکاری های مسکو و بروکسل در قالب روابط اتحادیه اروپا با مجمع اقتصادی اوراسیا گسترش یابد، امّا نیاز است که این پیشنهاد بیشتر توسعه یابد و مورد تجزیه  و تحلیل و توجه قرار گیرد.

اولین گام برای افزایش همکاری روسیه و اتحادیه اروپا در چارچوبی که در بالا گفته شد، آغاز گفت و گو رسمی بین کمیسیون اروپا و کمیسیون اقتصادی اوراسیا و مشخص کردن موضوعات مورد علاقه هر دو طرف است. گام بعدی، امضای اسناد رسمی است، به گونه ای که  به گفته کارشناسان روسی، امضای یک توافقنامه تجارت با کمیسیون اقتصادی اوراسیا به نفع اتحادیه اروپاست. این کارشناسان معتقدند که توافقنامه مورد بحث، شرایط را برای دسترسی تولیدکنندگان اروپایی به یک بازار جدید و مهم صادرات مهیا می کند. با این حال، بسیاری از کارشناسان اروپایی در مورد ایده اتحادیه اقتصادی اوراسیا دچار تردید هستند، آنها سوالات متعددی درباره منافع اقتصادی اروپا و اهداف این پروژه دارند و برخی از آنان معتقدند که ایده اتحادیه اقتصادی اوراسیا تلاشی از سوی روسیه برای احیای مجدد به اتحاد جماهیر شوروی است.

به نظر می رسد که اظهار نظرات کارشناسان اتحادیه اروپا در مورد تهدیدهای روسیه در قالب کمیسیون اقتصادی اوراسیا، نرم تر است. امّا، با توجه به تمامی آنچه گفته شد، کمیسیون اقتصادی اوراسیا در میان استراتژی های جهانی اتحادیه اروپا، در زمینه پروژه های یکپارچه سازی منطقه ای جایی ندارد.

در انجمن بین المللی اقتصادی سنت پترزبورگ در ماه ژوئن سال 2016، پیشنهادی برای ایجاد یک همکاری بزرگ اوراسیایی با مشارکت چین مطرح شد، همچنین تأکید شد که مشابه همین پروژه در مورد اتحادیه اروپا به عنوان یک شریک تجاری مهم روسیه قابل اعمال است. در حال حاضر، ایده مشارکت اتحادیه اروپا، روسیه و چین سوالات بی پاسخی را به وجود آورده و دلیلش نیز این است که مشارکت چین، تغییر توازن قدرت را در این گروه به دنبال دارد.

"فدریکا موگرینی" مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا 5 اصل را در مورد درباره همکاری های آینده روسیه و اتحادیه اروپا مشخص کرده است. این اصول نشان می دهد که ما تنها می توانیم در زمینه مسائلی که متضمن منافع مسکو و بروکسل هستند، انتظار پیشرفت داشته باشیم. مهم اینکه اظهارات و اسناد موجود اهداف همکاری های روسیه و اتحادیه اروپا را مشخص نمی کند، بلکه، تنها به ایجاد چارچوبه های خاصی برای گفت و گو منجر می شود. همچنین، روند روابط آینده دو طرف به صورت دقیق مشخص نیست و ابعاد آن بستگی به اقدامات سیاستگذاران، دیپلمات ها و کارشناسان دارد.

لازم است که روسیه و اتحادیه اروپا درباره چشم انداز مشترک و اهداف روابط خود به توافق برسند، از سویی دیگر، انجام مذاکرات سیاسی آنها همراه با درک درستی از اهداف مشترک برای همکاری، از جمله شرایط مهم برای تشکیل نهادها و مکانیزم هایی است که دستیابی دو طرف به اهداف مشترک را تضمین می کند.

بدیهی است که همکاری، منطقی ترین اقدام برای روسیه و اتحادیه اروپا در شرایط فعلی است، حتی در زمینه مسائلی که دو طرف هم رأی نیستند نیز دو طرف باید با یکدیگر همکاری کنند، تا انگیزه ای برای بهبود روابط آنها به وجود بیاید. مهم اینکه؛ در فضای سیاسی کنونی، بسیاری از ایده ها و پیشنهادات غیر واقعی به نظر می رسد، امّا، گذشت زمان نشان خواهد داد که آنها یک برنامه اقدام برای آینده روابط روسیه و اتحادیه اروپا است.

نویسنده: ناتالیا اوتیخویچ، دکترای علوم سیاسی و مدیر برنامه شورای روابط بین الملل روسیه (ریاک)

برگردان: شهربانو جمعه پور، کارشناس ارشد روابط بین الملل از دانشگاه شهید بهشتی و عضو تحریریه دیدبان روسیه؛

منبع: شورای روابط بین الملل (ریاک)