مسکو: واشنگتن دروغ می‌گوید

دیپلماسی ایرانی: ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه، پس از امضای توافق هسته ای میان ایران و 1+5، نظر مسکو را نسبت به توافق مثبت ارزیابی کرد. سرگئی لاوروف وزیر امورخارجه روسیه نیز بیان کرده بود: "فکر می کنیم توافق هسته ای به نفع روسیه است." اظهارات مقامات روسی در حالی بیان شد که عمده کارشناسان غربی، به خصوص رسانه های اروپایی و آمریکایی مدعی بودند حمایت روسیه از فرآیند مذاکرات هسته ای ایران با سیاست های روسیه هم راستا نبوده است. اما نکته قابل توجه سپاسگزاری باراک اوباما، رییس جمهوری آمریکا از روسیه بوده است. اندیشکده بروکنیز می نویسد: "آمریکا برای نهایی کردن توافق هسته ای ایران به حمایت روسیه نیاز داشت. باراک اوباما در مقام ریاست جمهوری آمریکا گفته بود: "اگر به خاطر تمایل روسیه برای همکاری با ما نبود، به توافق هسته ای دست نمی یافتیم". اما در شرایطی که روابط بین آمریکا و روسیه در پایین ترین میزان خود از زمان جنگ سرد تاکنون است، حمایت روسیه از توافق، حتی برای اوباما هم، کمی غافلگیرکننده بود. این موضوع مقدمه ای شد تا با یکی از دیپلمات های روسی که در حوزه امنیت و مسائل دفاعی فعالیت می کند، گفت وگویی داشته باشم. گفت وگویی در فضایی غیررسمی و با تاکید بر اینکه نامش انتشار نیابد. گفت وگو هنگام صرف ناهار شروع شد.  صحبت را با نگاه روسیه به توافق هسته ای آغاز کردم. وقتی مطرح کردم در رسانه های غربی و بعضا افکار عمومی مطرح می شود که روسیه چندان دل خوشی از توافق هسته ای و مذاکرات دو جانبه ایران با آمریکا ندارد، به صراحت می گوید:" نگاه روسیه به توافق مثبت بوده و آن را به نفع خود می داند. این را می توان در اظهارات آقای پوتین رییس جمهور و آقای لاوروف وزیر امور خارجه مشاهده کرد. " او به روابط خوب سیاسی ایران و روسیه اشاره می کند و می گوید: بهتر است در حوزه اقتصادی نیز روابط به این شکل باشد". او تاکید می کند که ایران نباید کمک روسیه در روند مذاکرات را فراموش کند. روس ها بر این عقیده اند که کمک های آنها موجب به سرانجام رسیدن توافق شده است. موضعی که در گفته های این مقام دیپلماتیک به صراحت بیان شد. به گفته او گرچه مذاکرات میان ایران و آمریکا به صورت دوجانبه صورت می گرفت، اما اگر کمک روسیه و خواهش و در خواست مسکو نبود، ایران موفق نمی شد.

البته روس ها در مقابل کمکی که به گفته خودشان به روند مذاکرات کرده اند، توقعاتی نیز از ایران دارند. آن گونه که این دیپلمات جوان مطرح می کرد، روس ها خواستار سرمایه گذاری در حوزه نفت و گاز و به طور کلی در حوزه انرژی هستند. البته آنها نگرانی از حضور رقبای اروپایی در ایران ندارند. گرچه روس ها می دانند فناوری های مورد استفاده در حوزه انرژی_ نفت و گاز _ غربی بوده اما به گفته او مسکو چندین بار پیشنهاد استفاده از فناوری روسی در حوزه انرژی را به تهران داده است. با این حال مسکو می داند که ایران منتظر حضور شرکت های غربی برای سرمایه گذاری است. شرکت هایی که به نوعی می توانند رقبای جدی روسیه در ایران باشند. این دیپلمات روس بیان می کند که شرکت های معتبر بزرگ روسی از جمله گاز پروم و Lukoil برای سرمایه گذاری در حوزه مناطق نفت خیز توافق کرده اند تا از فناوری های جدید استفاده کنند. آنها خواهان اجرای پروژه هایی هستند که از دو سال پیش به دلیل تحریم ها متوقف شده اند.

در میان خواسته های مسکو از تهران، این پرسش را مطرح می کنم که با توجه به تحریم روسیه توسط غرب، چنانچه ایران جایگزین صادرات گاز به اروپا شود، در این صورت موضع شما چه خواهد بود؟ بلافاصله پاسخ می دهد که فکر نمی کنیم ایران بتواند در کوتاه مدت جایگزینی برای صادرات گاز به اروپا و رقیب روسیه باشد. زیرا این کار نیازمند تاسیس کارخانه ها، نیروگاه و خطوط لوله بوده که هم زمانبر و هم گران است. بنابراین ایران در کوتاه مدت نمی تواند جایگزین روسیه شود. او در ادامه باز به خواسته های روسیه از ایران می پردازد و اینکه خواهان این هستند که در حوزه انرژی اتمی بتوانند به ساخت نیروگاه های بوشهر 1، دو و ... پرداخته و همکاری های اقتصادی داشته باشند. و باز تاکید می کند که تهران زمینه را برای سرمایه گذاری شرکت های روسیه در حوزه نفت و گاز فراهم و از فناوری های روس استفاده کند.

از طرفی با توجه به جایگاه روسیه در صنایع نظامی، آنها خواستارند ایران صنایع نظامی خود را _ برای مثال هواپیماهای جنگی، اس 300 و ..._ از روسیه خریداری کند. در حال حاضر روسیه یکی  از رقبای جدی آمریکا در زمینه صنایع نظامی است. اما روس ها معتقدند به دلیل پایین بودن قیمت تسلیحات نظامی آنها، ایران می تواند از مسکو خرید کند. خرید هواپیماهای سوپر جت و هواپیماهای مسافربری که از طرف روسیه به ایران پیشنهاد شده از دیگر موارد یاد شده است. روس ها می گویند، مردم ایران اطلاعات درستی از صنایع هواپیمایی مسافربری آنها ندارند. چراکه هواپیماهای توپولوفی که در ایران پرواز می کنند، بسیار قدیمی بوده و آنتونف نیز اوکراینی است. در حالی که روسیه می تواند هواپیماهای مسافربری پیشرفته و جدیدی را به ایران بدهد.

نگاه روسیه به سوریه

روس ها معتقدند ارزیابی درستی از کنترل خاورمیانه اسلامی دارند. آنها می دانند که در حال حاضر بازیگرانی چون ایران، اخوان المسلمین و دیگر عناصر سنی و ترکیه در آن ایفای نقش می کنند. زمانی که در گپ و گفت خود با این مقام دیپلماتیک به موضع رسانه ها مبنی بر اینکه روسیه هدفی غیر از داعش در سوریه را دنبال می کند، زیرا گروه هایی مورد اصابت قرار گرفته اند که خود در حال مبارزه با داعش هستند، اشاره کردم، قاطعانه پاسخ داد که این فقط " تبلیغات آمریکایی ها" است. او می گوید: "همه اطلاعات درست و کامل روی سایت رسمی وزارت دفاع روسیه قرار دارد. این اطلاعات شامل ضربه های هوایی، اهداف، گروه ها و مناطق مورد اصابت است." در گزارش رسمی منتشر شده در سایت وزارت دفاع روسیه، دیده شده که غیر از جبهه النصره و داعش، دیگر گروه های کوچک نیز مورد هدف جنگنده های روسی قرار گرفته اند. گروه هایی که به گفته او همه تروریستی هستند. او می افزاید: "آنچه در رسانه ها گفته می شود گروه هایی هستند که علیه داعش مبارزه می کنند، فقط گفته های آمریکایی هاست. چرا که فقط دو گروه علیه داعش مبارزه می کنند: یکی دولت سوریه و دیگری کردها. غیر از این دو سازمان یا گروه هیچ گروه دیگری ضد داعش نیست." وقتی از او می پرسم آخرین حضور نظامی روسیه به اواخر دهه هفتاد و اواخر هشتاد میلادی بر می گردد که از آن زمان تا به امروز از روسیه حضور نظامی دیده نشده است، با صراحت و چندین بار تاکید می کند:" این ورود نظامی نیست. ما به کشور سوریه کمک نظامی می کنیم. ما همانند آمریکایی ها وارد ویتنام یا افغانستان نشدیم. ما بر اساس قراردادهای بین المللی و توافق با دولت روسیه در زمینه همکاری نظامی وارد سوریه شدیم. از طرفی ما دارای پایگاه نظامی در سوریه هستیم. و آقای بشار اسد نیز طی نامه ای از مسکو درخواست کمک نظامی کرد. ما نیز نیروی هوایی خود را برای کمک به ارتش سوریه اعزام کردیم. ما جایی را اشغال نکردیم". اما روسیه قرار است حملات هوایی خود را تا کجا ادامه دهد؟ پرسشی که در ادامه دیپلمات جوان روس به آن پاسخ می دهد:" بر اساس اظهارات آقای پوتین، اینکه چارچوبی برای آن در نظر گرفته شده باشد، نیست. شاید چند ماه، ما فقط از نظر نتیجه به نیروهای سوریه کمک می کنیم. اگر شما به نقاط مورد هدف توجه کنید، همگی در محل نیروهای جبهه النصره و داعش است." او ادامه می دهد: "ما به سوریه کمک می کنیم تا کل سرزمین در اختیار دولت مرکزی باشد و پس از آنکه تمامی نقاط مهم به دولت مرکزی _ بشار اسد_ باز گردانده شد، می توان گفت که امنیت برقرار شده است."

فعالیت روسیه تنها به همکاری های نظامی با سوریه ختم نمی شود. آنها سعی کرده اند با برگزاری جلساتی در مسکو میان نیروهای دولتی و اپوزسیون به راه حلی برای پایان دادن به بحران سوریه دست یابند. اما به گفته روس ها این گروه های اپوزسیون مستقر در غرب بودند که در این نشست ها حاضر نشدند. روس ها گروه های اپوزسیون را به دو گروه اپوزسیون داخل سوریه و اپوزسیون خارج از سوریه تقسیم بندی کرده اند. به باور مسکو، گروه اپوزسیون خارج، کمک های مالی و سیاسی از غرب دریافت می کند، بر همین اساس آنها حاضر به شرکت در نشست مسکو نشدند. روس ها عدم حضور را بن بست سیاسی تلقی کرده و بر این باورند، خود گروه های اپوزسیون حاضر به نشستن در مقابل یکدیگر نیستند. آنها می گویند اینکه اپوزسیون حاضر به مذاکره بر سر میز هستند اما دولت قبول نمی کند، فقط تبلیغات آمریکایی هاست. روس ها می گویند چندین بار از اپوزسیون دعوت شد، اما نیامدند. دیپلمات جوان روس در میان گپ وگفت به سخنان آقای لاوروف اشاره می کند که می گوید: اگر خبرنگاران حقیقت را بنویسند و راست بگویند، این برای روسیه کافی است. پرسش دیگر این است که چرا زمانی تشکل ائتلاف علیه داعش، روسیه کمک نظامی نکرد؟ او می گوید: "آمریکایی ها از حضور روسیه صرف نظر کرده و نمی خواستند ما با آنها همکاری نظامی در یک ائتلاف داشته باشیم." با این حال تصمیم روسیه درباره بودن یا نبودن اسد، یک تصمیم سیاسی است که هنوز موضع گیری مشخصی از سوی مقامات کرملین مشاهده نشده است. آنچه سرگئی لاوروف وزیر امورخارجه روسیه به آن اشاره می کند، آماده سازی وضعیت سیاسی برای برگزاری انتخابات آینده سوریه است. گرچه آمریکایی ها بارها گفته اند که راه حل سوریه، کنار گیری بشار اسد است، اما موضع مسکو در ابتدا برقراری امنیت، سپس برگزاری انتخابات است. روس ها می گویند، اینکه اسد باشد یا نباشد، به تصمیم مردم بستگی دارد. همانطور که در انتخابات سال گذشته شاهد بودیم، تقریبا 90 درصد آرا به بشار اسد تعلق داشت. اما این میزان آرا فقط در مناطق تحت تصرف دولت قرار داشت و نه در سراسر کشور. به همین دلیل این دیپلمات روس بیان می کند، روسیه خواهان برقرار امنیت در تمام کشور بوده تا انتخابات به صورت سراسری برگزار شود. روسیه خواهان حضور ناظران بین المللی، آمریکا، اروپایی و دیگران در زمان انتخابات است تا تصمیم مردم را از نزدیک ببینند. اگر مردم سوریه خواهان برکناری اسد باشند، روسیه نیز می پذیرد. اما پرسش اساسی این خواهد بود که اگر اسد کنار رود، و دولت منحل شود، پس از آن چه خواهد شد؟ روسیه معتقد است آنچه در سوریه پس از اسد شاهد خواهیم بود، دقیقا آن چیزی است که در لیبی روی داد: هرج و مرج و آنارشی. در این میان روسیه طرح مشخصی برای حل بحران به سازمان ملل ارائه نکرده است. مقامات روسی بر این عقیده اند که طرح های زیادی درباره سوریه وجود دارد، از جمله طرح دنیس تورا و ایران. البته ایران طرح خود را فقط به اسد ارائه کرده است. روسیه فکر می کند تمام طرح ها و پیشنهادها برای بهبود وضعیت سوریه موجود بوده و غیر از این دیگر نیاز به طرح دیگری نیست. در حال حاضر برای روسیه، سوریه، داعش و سازمان های تروریستی در این کشور اهمیت داشته وضعیت عراق و لبنان در جایگاه بعدی قرار دارد.

رفتار روسیه در قبال سوریه این گمانه را مطرح می کند که مسکو خواهان عرض اندام در قبال آمریکا و غرب بوده تا آنها را وارد به عقب نشینی از اوکراین کند. این گمانه از توسط  دیپلمات روس رد می شود. به گفته او این دو هیچ ارتباطی با هم ندارند و کاملا از هم جدا هستند. او چندین بار تاکید کرد و گفت در اوکراین نیروهای مسلح روسیه نیستند. وقتی در ادامه می گویم، روسیه در کریمه پایگاه نظامی دارد، بلافاصله با حالت برافروخته ای چندین بار می گوید: "کریمه سرزمین روسیه است. رسما سرزمین ماست. پس سوالی درباره کریمه وجود ندارد. ما فقط کمک انسان دوستانه به مناطق بحرانی می کنیم. مناطق بحرانی نیز در جنوب شرقی اوکراین قرار دارند که وابسته به روسیه هستند. این مناطق جمهوری خودمختار دونتسک و لوهانسک هستند. بنابراین مساله سوریه و اوکراین متفاوت است."

پرسش دیگر من از او این بود که مساله سوریه و مساله تروریسم دو مقوله متفاوت است؛ آیا روسیه قائل به چنین مرزبندی هست یا نه؟ که پاسخ می دهد: "وقتی راجع به سوریه صحبت می کنیم درباره چه چیز صحبت می کنیم؟ مسلما مساله سوریه، تروریسم و مبارزه با آن است. روسیه، بحران سیاسی در سوریه مشاهده نمی کند. آنچه انتخابات سال گذشته سوریه نشان داد، حمایت مردم از بشار اسد است. بنابراین مساله فقط تروریسم خواهد بود. اگر جنگ با تروریسم به اتمام برسد، و سپس شاهد بحران سیاسی در سوریه باشیم، در این صورت باید پرسید کدام تغییرات سیاسی باید در سوریه صورت بگیرد."

ادعای برخی رسانه ها بر این است که روسیه و ایران در زمینه سوریه همکاری نظامی دارند. ادعایی که دیپلمات روس با تردید به آن می پردازد و این گونه همکاری را معطوف به عراق می داند و می گوید: "در بغداد ستاد مشاوران نظامی تشکیل شده است که در آن مشاوران نظامی روسیه نیز حضور دارند. در این ستاد اطلاعات عملیات های نظامی عراق جمع آوری و مورد بررسی قرار می گیرد. شاید این اولین قدم به سمت عملیات نظامی در سرزمین عراق باشد. البته آقای لاوروف گفته که اگر آقای العبادی به صورت رسمی از روسیه بپرسد که آیا حاضریم با آنها همکاری نظامی داشته باشیم، در این صورت فعالیت نظامی خود را به سرزمین عراق گسترش خواهیم داد."

مبارزه با داعش و همکاری با دولت افغانستان

اما مساله مبارزه روسیه با داعش فقط در سوریه نیست. داعش در شمال افغانستان نیز فعال شده است. گروه های چچنی و تاجیک به داعش پیوسته و در حال جذب نیرو در افغانستان هستند. این موضوع می تواند روسیه را با خطر قابل توجهی این بار از سمت جنوب مواجه کند. به همین دلیل این مقام روس می گوید: "ما همواره نسبت به این مساله صحبت می کنیم. حتی در شهر اوفا جلسه سازمان شانگهای درباره داعش نه فقط در سوریه و عراق بلکه در دیگر کشورها برگزار شد. خروجی این نشست ایجاد یک سازمان ضد تروریستی در چارچوب سازمان همکاری های شانگهای بود. روسیه خواهان همکاری با افغانستان بوده اما روس ها معتقدند دولت افغانستان وابسته به غرب است."

وقتی از دیپلمات روس می پرسم که شاید مردم افغانستان خاطره خوبی از حضور روسیه نداشته باشند. می گوید:" اگر در خیابان های کابل از مردم بپرسید که روسیه یا آمریکا، کدام بهتر است؟ متوجه خواهید شد. آنها می توانند زمان شوروی را با آمریکای کنونی ارزیابی کنند. آنها منتظر کمک روسیه هستند. این کمک ها فقط نظامی نیست. ما نمی خواهیم از لحاظ نظامی وارد افغانستان شویم. حضور ما اقتصادی است. ساخت نیروگاه، تونل های مخصوص مناطق کوهستانی، و ده ها پروژه دیگر. بیش از ده سال  از حضور نیروی های بین المللی به خصوص آمریکا در افغانستان می گذرد، اما کدام نتیجه بخش بوده است؟ تروریست ها بودند و حالا هم هستند."

در ادامه می پرسم اگر دولت افغانستان درخواست همکاری نظامی داشته باشد، آیا هواپیماهای روسی بر فراز افغانستان پرواز می کنند؟ می گوید: "هر کجا از ما درخواست کنند، هواپیما می فرستیم، اگر آنها به صورت رسمی از ما درخواست کنند و بپرسند که آیا همکاری نظامی می کنیم، فکر می کنم تصمیمان مثبت باشد. اما این غیر ممکن است؛ زیرا وقتی درباره افغانستان صحبت می کنیم، راجع به دولت نیمه آمریکایی صحبت می کنیم بنابراین آمریکایی ها هیچ وقت اجازه این کار را نمی دهند."

روسیه و عربستان: تضاد سیاسی، همکاری اقتصادی

 یکی از مهمترین مساله درباره سوریه و تروریسم، حمایت های عربستان از گروه های تروریستی و اقدامات حکام این کشور برای کنار گذاشتن بشار اسد است. مقامات کرملین پیش از این انتقادهای تندی علیه مقامات سعودی داشته و گفته بودند عربستان حامی تروریسم است. با این حال گرچه روس ها دچار تضاد سیاسی با عربستان در منطقه هستند و موضع گیری آنها نزدیک به ایران است اما در مسایل اقتصادی این گونه نیست. ولی زمانی که تضادهای سیاسی در قضیه سوریه تبدیل به تنش های سیاسی میان روسیه و عربستان شود، در این صورت سایه آن بر مسایل اقتصادی نیز گسترده خواهد شد. دیپلمات جوان در این باره معتقد است، آمریکایی ها بر این باورند که اقدامات روسیه منجر به بن بست سیاسی در سوریه می شود اما ما به آنها می گوییم، نتیجه عملکرد شما و عربستانی ها و چند ده هزار ضربه هوایی ائتلاف به داعش چه شد؟ پس از چند روز حمله هوایی روسیه شاهد نتیجه بخش بودن آن هستیم، ارتش سوریه می تواند اکنون تروریست ها را شکست داده و مجبور به عقب نشینی کند. گفته او، پاسخ به پرسش اصلی نبود. شاید قرار نبود او در این باره مواضع روسیه را بیان کند.

در مورد دیگر کشورهای عربی از جمله مصر نیز مواضع روسیه همکاری نظامی است. گرچه پیش از آن گفته شده بود مصر و روسیه قرارداد تسلیحات نظامی منعقد کرده اند، اما این دیپلمات روس فکر می کند که فقط صحبت هایی شده است. البته پیش از این قرار بود مصر دو ناو نظامی حامل بالگرد از فرانسه بخرد که به دلیل کناره گیری فرانسوی ها، روسیه این کار را انجام خواهد داد.

درباره یمن نیز روس ها خواهان ایفای نقش ناظر سیاسی هستند. سفارت روسیه در یمن با تعداد کارمندان اندک دایر است. آنها نمی خواهند نقش میانجی را بازی کنند. روس ها بیان می کنند که طبق قوانین بین المللی عمل خواهند کرد. اگر در سازمان ملل تصمیم بر ورود روسیه شود، در این صورت روسیه نیز موضع گیری خود را خواهد داشت. به طور کلی مقامات روس بیان می کنند که موضع آنها برقراری صلح و سپس امنیت در خاورمیانه است. لاوروف گفته است که مسکو از مذاکرات صلح در یمن حمایت می کند.

روس تبارهای تروریست و هدف آتی مسکو

یکی از موارد قابل توجه درباره داعش، حضور اتباع کشورهای مختلف است. از این رو نمی توان روسیه را مسثنا قرار داد که اتباع روسی در میان اعضای داعش حضور نداشته باشند. زمانی که از دیپلمات روس می خواهم آماری از روس تبارهای عضو داعش بگوید، ابتدا کمی اکراه دارد اما سپس می گوید:" آمار گوناگونی مطرح می شود از 800 نفر تا هزار و 500 نفر."

در ادامه می پرسم که آیا روسیه نگران این تعداد از روس تبارها و چچنی ها در میان داعش نیست، ادامه می دهد:" ما همواره نگران این مساله هستیم. اما چچنی ها روس تبار نیستند. شاید گروه های کوچک چچنی گذرنامه روسی داشته باشند اما اکثر آنها مانند ابو عمر الشیشانی _ طرخان بترشفلی _ گرجی هستند. از طرفی جمهوری چچن در درون روسیه قرار دارد، اما آقای رمضان کادیروف، رییس جمهور آن موضع گیری تندی علیه نیروهای چچنی عضو داعش داشته و گفته حاضر است علیه چچن تبارهای عضو داعش در سوریه و عراق مبارزه کند. او می گوید آنها ضد اسلام هستند."

پایان دیدار غیررسمی ما، به دو پرسش مهم دیگر ختم شد. یکی این که آیا روسیه به دنبال گسترش حوزه نفوذ خود در خاورمیانه _ عراق، لبنان و سوریه _ است و دیگر آنکه  اگر ترویسم برای روسیه مهم است آیا روسیه می خواهد به طور کامل داعش را نابود کند یا تبدیل به یک گروه کوچک و ضعیف کند؟ دیپلمات روس در پاسخ به این دو سوال می گوید: "ما جای خود را به خصوص در قرن بیستم و بعد از جنگ جهانی دوم داریم. تا زمانی که صدام حسین در عراق بود، ما روابط نظامی خوبی داشتیم. با سوریه نیز همکاری نظامی و تسلیحاتی داریم که از زمان شوروی است. روابط ما با مصر نیز به خصوص در دهه هفتاد میلادی در زمان حکومت انور سادات خوب بوده است. هدف ما از منظر استراتژیک، نابودی تروریسم و داعش به طور کامل است. اما وقتی راجع به سوریه صحبت می کنیم، هدف عملیات از بین بردن کامل داعش نیست. هدف کمک به سوری هاست. البته سوری ها چنین هدفی را دارند _ بشار اسد می خواهد _ که داعش را به طور کامل از بین ببرند اما قدرت کافی ندارند. به همین دلیل ما به آنها کمک می کنیم".