عناصر موثر در توقف جنگ

دیپلماسی ایرانی: سوریه در کش مکش معامله دنیای عرب و غرب گرفتار مانده است. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در کنفرانس خبری مشترک با ولید معلم، همتای سوری اش گفته است با توجه به افزایش روزافزون تعداد آوارگان سوری ما نگران این منطقه حساس جهان و همچنین نگران شهروندان روسی هستیم که در سوریه زندگی می کنند، به این دلیل تلاش ما برای پایان دادن به هرگونه سناریوی جنگ باید سرعت عمل بیشتری به خود بگیرد. همچنین در این دیدار دمشق بر آمادگی کامل خود برای شرکت در کنفرانس ژنو 2 بر اساس توافقات و نتایج نشست ژنو 1 تاکید دارد، بنابراین انتظار می رود نمایندگان گروه های مخالف نیز موضعی مشابه دمشق اتخاذ کنند. از سوی دیگر ایران نیز به دنبال رسیدن به راه حلی سیاسی به جای حمله نظامی به سوریه است. بر همین اساس محمد جواد ظریف به عراق سفر کرده و در این دیدار ضمن محکوم کردن استفاده از تسلیحات شیمیایی هر نوع اقدام نظامی در منطقه را به هر بهانه ای مردود دانسته و راه حل بحران های منطقه را تنها گفتگو دانسته است.

در این میان اعراب نیز هنوز به جمع بندی واحدی دست پیدا نکرده اند. وزرای امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه عرب نتوانسته اند در اجلاس خود درباره حمله نظامی به سوریه به توافق برسند. کشورهایی مانند الجزایر و مصر با دخالت نظامی آمریکا به شدت مخالفند در حالی که عربستان موافق چنین دخالتی است. البته در قطعنامه پایانی کنفرانس وزرای امور خارجه اتحادیه عرب استفاده از سلاح های شیمیایی در سوریه به شدت محکوم شده است. در حقیقت این بیانیه صرفا از سازمان ملل و جامعه جهانی می خواهد که کاربرد سلاح شیمیایی در سوریه که مسئولیت آن را به گردن دولت سوریه انداخته، بدون واکنش نماند و مسئولان این اقدام در یک دادگاه بین المللی محاکمه شوند. نبیل العربی، دبیرکل اتحادیه عرب نیز گفته است که بحران سوریه تنها از طریق سیاسی قابل حل است. در حالی که سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، حکومت سوریه را متهم می کند که با استفاده از سلاح های شیمیایی از همه خط قرمزها عبور کرده است. این تشتت آرا باعث شده است تا غربی ها به ویژه امریکا نیز در تصمیم برای حمله نظامی به سوریه تعلل کنند. با محمد شریعتی دهاقان، تحلیلگر مسائل خاورمیانه و رایزن سابق فرهنگی ایران در سوریه در خصوص تفرق میان اعراب برای حمله به سوریه و تاثیر نگاه مخالف مصر، لبنان و عراق در انجام این حمله بر سایر کشورهای عربی به گفتگو نشسته ایم که در زیر می خوانید:

موضع اتحادیه عرب در خصوص حمله به سوریه را چگونه ارزیابی می کنید؟

به نظر می رسد مواضع اتحادیه عرب عوض نشده و تنها مواضع مصر تغییر کرده است. مواضع اتحادیه عرب برخلاف سخنرانی وزیر خارجه مصر که در اتحادیه اعلام کرده مخالف حمله به سوریه است و به شکل مستقیم اقرار به موافقت با حمله نظامی نکرده، به طور ضمنی با این حمله موافق است. مصر برخلاف کشورهای دیگر که پیش بینی می شد به دلیل حکومت هایی که پشتوانه دولت جدید در این کشور هستند یعنی عربستان (که به شکل صریحی همراهی خود را برای حمله به سوریه اعلام کرده ) موافقت خود را با این حمله اعلام نکرد. در نهایت تنها کشورهای عراق، الجزایر و لبنان عدم موافقت خود را به صراحت اعلام داشتند.

آیا مواضع مصر بر کشورهای دیگر نیز تاثیر خواهد گذاشت؟

به دلیل آن که مصر در حال حاضر درگیر مسائل داخلی خود در صحرای سینا و اعتراض های مردمی است، به نظر می رسد تاثیر زیادی نداشته باشد. به ویژه که گفته شده عربستان به نوعی به روابط و کمک های اقتصادی خود به مصر اخطار داده است. البته قاهره باید مستقل شود و نباید تا ابد بر کمک های عربستان تکیه کند. اما روز گذشته روز مهمی بود چرا که جان کری در پاریس با وزرای خارجه برخی کشورهای مهم از جمله عربستان و مصر ملاقات کرد و مواضع روشن تری اتخاذ شد.

به نظر شما تا چه میزان ممکن است استفاده از گزینه نظامی علیه سوریه موجب تفرق اعراب شود؟

بستگی به نحوه ضربه نظامی دارد. اگر این ضربه تلفات انسانی غیرقابل پیش بینی، (چنان که گفته می شود سوریه در این مهلتی که به آن داده شده سلاح های خود را در میان مناطق مسکونی برده است) تلفات نظامی و عدم موفقیت نظامی به همراه داشته باشد به طور حتم افکار عمومی دنیا علیه آن بسیج خواهد شد و همچنین کشورهای عرب در محذوریت قرار می گیرند. اما اگر این حمله نظامی به عنوان تخریب امکانات نظامی دولت سوریه همانند فرودگاه ها باشد و با موفقیت انجام گیرد به طور یقین برخوردها متفاوت خواهد بود. در این جا باید اضافه کرد که کشورهای عربی نیز متفاوت هستند به عنوان مثال قطر، عربستان و اردن به طور نسبی موافق حمله نظامی وسیع تر هستند، اما برخی کشورها همانند الجزایر با حمله نظامی مخالفند. در حال حاضر موضعی که مصر اعلام کرده به دلیل افرادی است که در حاکمیت هستند و مخالف حمله نظامی اند اما با این حال آنها نیز باید میان حامیان خود در مصر و روابط با عربستان سعودی و کشورهای حوزه خلیج فارس همانند امارات توازن برقرار کند.

اگر به حمله نظامی در لیبی رجوع کنیم و آن را با حمله نظامی به سوریه مقایسه کنیم، شاهد بودیم که در آن حمله امریکایی ها گلایه کردند که پس از حمله نظر اعراب تغییر پیدا کرد در حالیکه در ابتدا حامی حمله به لیبی بودند. آیا به نظر شما تعللی که امریکایی ها و جامعه غربی برای حمله به سوریه دارند با همین رویکرد جامعه عربی که ممکن است تغییر پیدا کند، مرتبط است؟

در خصوص حمله و مسائل نظامی، افکارعمومی و رسانه ها به شدت قابل تغییر است. امریکا و اروپا ثابت کرده که پیش از جنگ معمولا مخالفت هایی وجود دارد اما اگر جنگ شود و پیروزی هایی به دست آورد و موفقیت های سیاسی به دنبال داشته باشد با تایید مردم مواجه خواهد شد. اما اگر جنگ طولانی شود تلفات انسانی و مشکلات مالی به وجود آید همانند جنگ افغانستان و عراق با مخالفت و اعتراض روبرو خواهند شد. در نتیجه بستگی به نتایج آن جنگ دارد اگر موفقیت آمیز باشد و حتی راه را برای راه حل سیاسی و تغییر نظام در سوریه آسان تر کند یقینا با آن موافقت خواهند کرد اما اگر موفق نباشد و مهاجرت ها بالا باشد و دولت بشار اسد محکم تر از گذشته بر سر کار باشد، حمله امریکا مسلما با مشکلات زیادی روبه رو خواهد شد.

به نظر می رسد کشورهای عربی در حال حاضر در وضعیت آشفته ای قرار دارند، لیبی موافقت پیشینی که داشت به دلیل مشکلات داخلی سست تر شده و در مقابل این حمله سکوت کرده است، مصر نیز مخالف ضربه و دخالت خارجی است ، الجزایر نیز کاملا مخالف است. اما این کشورها رای خود را در اتحادیه اعلام نکردند و تنها عراق و لبنان اعلام موضع کردند.

سوال این است که مخالفت های علنی عراق و لبنان تا چه اندازه در معادله سوریه تاثیرگذار خواهد بود؟

تاثیری نخواهد داشت، به دلیل آنکه لبنان اعلام کرده دخالتی در مسائل سوریه ندارد، در خصوص عراق نیز به نظر می رسد با وجود آنکه همسایه سوریه است و بسیار متاثر از اوضاع این کشور اما به دلیل روابط خاصی که با امریکا دارد نمی تواند عکس العمل نظامی در مقابل امریکایی ها داشته باشد. همچنین در خصوص الجزایر نیز باید گفت آنها به دلیل آن که روابط اقتصادی قوی میان این کشور با غربی ها وجود دارد، ملاحظه می کنند و هر آنچه اظهار می دارند در چارچوب مسائل دیپلماسی است.

با توجه به آنچه در خصوص تفرق اعراب گفته می شود و اینکه گزینه نظامی تا دو هفته آینده به عقب افتاده تا کنگره آن را تصویب کند، به نظر شما در این فاصه زمانی ممکن است توافقی پشت پرده میان ایران، امریکا روسیه و کشورهای درگیر در بحران سوریه حاصل شود که این مساله به شکلی مسالمت آمیز حل شده و به حمله نظامی منجر نشود؟

در این خصوص باید گفت ایران تمایلی به جنگ در سوریه ندارد، بدین معنا که نه برای منافع ایران و نه عراق چنین جنگی سودی ندارد. اما روسیه خیلی از اینکه امریکا در کشور دیگری درگیر باشد ناخرسند نخواهد بود و اگر عراق، ایران و کشورهای دیگر بتوانند ابتکارات و طرح هایی ارائه دهند احتمال دارد با توجه به اینکه اوباما همیشه در حال تردید نسبت به ضربه نظامی بوده، مورد استقبال قرار گیرد. این طرح می تواند عناصری داشته باشد از جمله :

1. اعلام کنند حزب الله از سوریه خارج شده که البته در مقابل توقع دارند عناصر دیگر غیرسوری نیز از این کشور خارج شوند.
2. در مورد باقی ماندن بشار اسد اصراری نداشته باشند، بدین معنا که ایران و عراق بپذیرند دولت انتقالی که در ژنو 1 از آن صحبت شده اختیار ارتش و امنیت را داشته باشد و حکومت انتقالی در سوریه بر سرکار آید که درنهایت بشار اسد تمامی اختیارات را در دست نداشته باشد.
3. راه حلی برای سلاح های شیمیایی در سوریه پیدا کنند.

به طور یقین با این سه عنصر می توانند معادله را تغییر دهند اما در غیر این صورت با توجه به مسائل جنگی که پیش می رود و شاهد آن هستیم به نظر نمی رسد که تغییری در این معادله ایجاد شود.

همچنین در خصوص تاخیر و تصمیم گیری در خصوص حمله به نظر نمی رسد که دو هفته آینده به طول انجامد، چرا که سازمان ملل بنا دارد تا سریع تر گزارش خود را منتشر کند تا گنگره نیز در روزهای پنج شنبه و جمعه تصمیم گیری کند، به دلیل آن که از روز نهم این ماه تعطیلات کنگره پایان خواهد یافت. کشورهای بسیاری از جمله فرانسه نیز اعلام کرده اند که باید تصمیم سازمان ملل اعلام شود تا پس از آن تصمیم نهایی گرفته شود. احتمال این که نتایج اولیه گزارش سازمان ملل زودتر اعلام شود وجود دارد، همچنین باید در خصوص استفاده از سلاح های شیمیایی به شکل یقینی حکم کند و این که کدام طرف این ابزار را به کار گرفته علائمی را اعلام کند. اگر این مراحل صورت گیرد به نظر می رسد تا اواخر هفته آینده زمان بیشتری نخواهد گرفت.

شما پیش بینی می کنید مواضع ایران و حزب الله چگونه باشد؟

در حال حاضر دکتر ظریف به عراق برای هماهنگی در خصوص همین مساله سفری داشته است، اما اگر تنها گفته شود که بشار اسد رهبر اصلاحات باشد کاری از پیش نخواهد رفت.

ایران قاطعانه مرز خود را نشان داده اما نقش خود را مبهم گذاشته است، حزب الله نیز همین راه را رفته است. بدین معنا که قاطعانه از سوریه حمایت کرده اما اینکه چه نقشی ایفا خواهد کرد مبهم است. اینکه آیا حزب الله درگیر جنگ خواهد شد یا خیر بحث دیگری است که باید جداگانه به آن پرداخته شود.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: سه شنبه 19 شهریور 1392/ باز انتشار: شنبه 23 شهریور 1392