ایران برای تعامل با دوره ترامپ آماده می‌شود

نویسندگان: گلنار متولی و گرانت اسمیت 

دیپلماسی ایرانی: زمانی که دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۷ برای اولین بار وارد کاخ سفید شد، سیروس رزاقی، مدیریت یک شرکت مشاوره تجاری ایرانی را بر عهده داشت و به شرکت‌های آمریکایی، ژاپنی و اروپایی درباره چگونگی استفاده از فرصت‌ها در بازاری که از سال‌ها انزوای اقتصادی خارج شده بود، مشاوره می‌داد. اما همه چیز در سال بعد تغییر کرد، زمانی که رئیس‌جمهور وقت آمریکا از توافق هسته‌ای برجسته ایران با قدرت‌های جهانی بیرون رفت و به جای آن تحریم‌های شدید اقتصادی اعمال کرد.

رزاقی، رئیس گروه مشاوره شرکت‌های آرا، در تماس تلفنی از تهران گفت: «ما مجبور شدیم از ایران فاصله بگیریم و به نوعی خود را در برابر دشمنی‌های بیشتر محافظت کنیم. در مقطعی فکر می‌کردیم که ممکن است جنگی رخ دهد.»

اکنون که ترامپ خود را برای دوره دوم ریاست‌جمهوری آماده می‌کند، همه نگاه‌ها به این است که آیا او سیاست موسوم به "فشار حداکثری" علیه ایران که مشخصه دوره اول او بود، را احیا خواهد کرد یا نه. با این حال، در شرایطی که ایرانیان پس از سال‌ها تحریم با مشکلات اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، رهبران این کشور سیگنال‌هایی ارسال می‌کنند که این بار به برقراری رابطه‌ای متفاوت مایل هستند.

روز سه‌شنبه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که ایران توافق کرده تولید اورانیوم با غنای نزدیک به سطوح مورد نیاز برای ساخت بمب را متوقف کند، گامی بی‌سابقه که از سوی برخی به‌عنوان یک شاخه زیتون برای ترامپ تلقی شده است.

رئیس‌جمهوری تازه ایران، مسعود پزشکیان، یک اصلاح‌طلب صریح‌اللهجه، پس از پیروزی غافلگیرکننده خود در انتخابات ژوئیه، اولویت را به رفع تحریم‌ها، نزدیکی با غرب و بازگرداندن «عادی‌سازی» اقتصادی برای ایرانیان داده است.

رزاقی گفت: «ما بسیار نگران و دلواپس بازگشت ترامپ هستیم، اگرچه امکان یک توافق با ترامپ را نیز نمی‌توان رد کرد.»

رویکرد سخت‌گیرانه ترامپ می‌تواند تجارت نفت ایران را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد، به‌ویژه با توجه به اینکه رئیس‌جمهوری منتخب در دوره اول خود که در سال ۲۰۲۱ به پایان رسید، جریان‌های انتقال نفت جمهوری اسلامی را به‌شدت محدود کرده بود.

جان ایوانز  John Evans، تحلیلگر شرکت کارگزاری نفت PVM Oil Associates Ltd. در لندن، گفت: «در صدر فهرست تحریم‌ها صادرات نفت خام ایران خواهد بود. دستور کار مشابه آن چیزی خواهد بود که در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ تجربه شد.»

تهران مانند سایر تولیدکنندگان با کاهش ۱۵ درصدی قیمت نفت خام از اواخر ژوئن و چشم‌انداز مازاد جهانی نفت در سال آینده که احتمالاً کاهش بیشتر قیمت‌ها را موجب می‌شود، روبه‌روست. تولید نفت ایران در سال‌های اخیر به‌طور قابل‌توجهی بهبود یافته، زیرا پالایشگاه‌های چین – بزرگ‌ترین مشتری تهران – بشکه‌های نفت ارزان‌قیمت ایران را خریداری کرده‌اند و دولت بایدن برای مهار هزینه‌های بنزین، اعمال تحریم‌ها را کاهش داده است.

با این حال، مشخص نیست که آیا این روند بهبودی می‌تواند در برابر دوره دوم احتمالی ترامپ مقاومت کند یا خیر، حتی با وجود شبکه لجستیکی قدرتمندی که جمهوری اسلامی برای دور زدن تحریم‌ها ایجاد کرده است.

مشکلات اقتصادی

در داخل ایران، پزشکیان با چالش‌های اقتصادی متعددی مواجه است، از جمله تورم بیش از ۳۰ درصد، کمبود سوخت، خروج بالای سرمایه و از دست دادن نیروی کار ماهر و تحصیل‌کرده به دلیل مهاجرت به اروپا و آمریکا. ارزش ریال با رکوردهای نزولی متوالی در برابر دلار سقوط کرده و از ماه مه ۲۰۱۸ تاکنون بیش از ۹۰ درصد از ارزش خود را از دست داده است.

ماچئی وژتال Maciej Wojtal، مدیر سرمایه‌گذاری شرکت Amtelon Capital، گفت: «کاهش تنش با آمریکا برای ثبات اقتصادی ایران ضروری است. دولت جدید پیام‌های روشنی ارسال کرده که نشان‌دهنده تمایل به مذاکره است، تغییری نسبت به استراتژی معمول خود برای افزایش غنی‌سازی اورانیوم به‌عنوان اهرم فشار.»

با این حال، کشمکش‌ها بر سر فعالیت‌های اتمی ایران همچنان یک عامل مؤثر است. تهران روز جمعه اعلام کرد که در واکنش به محکومیت توسط نهاد نظارتی سازمان ملل، تعداد سانتریفیوژهای خود در برنامه هسته‌ای را افزایش خواهد داد، حتی با وجود تعهد به توقف تولید اورانیوم با غنای نزدیک به سطح مورد نیاز برای ساخت سلاح.

خاموشی‌ها و اعتراضات

کمبود سرمایه‌گذاری‌های حیاتی برای زیرساخت‌های ایران، تهران را مجبور کرده واردات بنزین باکیفیت بالا را افزایش دهد، زیرا پالایشگاه‌های داخلی نمی‌توانند نیازها را برآورده کنند. این امر همچنین موجب شده خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده برق برای تأمین خانه‌ها و صنایع اجرا شود.

همه این‌ها به افزایش بیشتر تورم اشاره دارد، چیزی که پزشکیان در شرایط درگیری و بی‌ثباتی منطقه‌ای – هم در خارج و هم در داخل کشور – نمی‌تواند از پس آن برآید. ایران در سال ۲۰۱۹ با اعتراضات مرگبار روبه‌رو بود که با افزایش قیمت بنزین آغاز شد، و سه سال بعد با یک خیزش سراسری، بزرگ‌ترین مخالفت مردمی از سال ۱۹۷۹ تاکنون.

ولی نصر، مشاور ارشد پیشین در وزارت امور خارجه آمریکا و استاد دانشگاه جانز هاپکینز، می گوید: «وظیفه پزشکیان ایجاد آشتی ملی است و او تا حدی در این زمینه موفق بوده است.»

تیم عمل‌گرا

پزشکیان یک تیم سیاست خارجی به رهبری عباس عراقچی منصوب کرده است؛ تیمی که نه تنها توافق هسته‌ای اصلی در سال ۲۰۱۵ را مذاکره کرد، بلکه با آشفتگی‌های ناشی از خروج ترامپ نیز دست و پنجه نرم کرد.

ولی نصر گفت: «حضور این تیم نشان می‌دهد که ایرانی‌ها قطعاً به دنبال توافق با آمریکا هستند. آن‌ها به اندازه کافی عمل‌گرا هستند که بدانند اگر راهی پیش رویشان باشد، بهتر است با کسی مذاکره کنند که بتواند توافق را عملی کند.»

واکنش احتمالی دولت ترامپ

اینکه دولت جدید ترامپ چگونه به عمل‌گرایی ایران پاسخ خواهد داد، هنوز ناروشن است. انتصابات کابینه ترامپ تاکنون شامل متحدان سرسخت اسرائیل بوده است – کشوری که جمهوری اسلامی امسال دو بار با آن به‌طور مستقیم درگیر آتش شده است – و افرادی که از بمباران ایران حمایت کرده‌اند.

علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران مستقر در واشنگتن، گفت: «چالش ایران این است که برای غلبه بر مقاومت شبکه ضد رژیم ایران که ترامپ در آن گرفتار است، به یک کانال مستقیم به ترامپ نیاز دارد.»

تغییرات در معادلات منطقه‌ای

یکی از عواملی که می‌تواند به نفع ایران عمل کند، تغییرات در چشم‌انداز ژئوپلیتیک خاورمیانه است که ترامپ با آن روبه‌روست. در دوره اول ریاست‌جمهوری اش، ترامپ توانست از حمایت عربستان سعودی و امارات متحده عربی که به‌طور کامل راهبرد فشار حداکثری و تحریم‌های سخت‌تر علیه ایران را پذیرفته بودند، برخوردار شود. اما از آن زمان تاکنون روابط بین ریاض و تهران به‌طور قابل‌توجهی بهبود یافته است. مخالفت مشترک آن‌ها با تلفات غیرنظامیان در جنگ‌های اسرائیل علیه گروه‌های نیابتی ایران در غزه و لبنان، این دو کشور را به هم نزدیک‌تر کرده است. هر دو کشور در ۲۰ نوامبر، در نشستی در پایتخت عربستان، توافق دوجانبه‌ای را که با میانجیگری چین حاصل شده بود، تجدید کردند.

امید و عدم قطعیت

برای سیروس رزاقی، تاجر ایرانی، عدم قطعی، پدیده تازه ای نیست. او به مشتریانش توصیه می‌کند که یک دور تازه از فشار حداکثری، محتمل‌تر از دستیابی به توافق است اما باید همیشه ذهن خود را باز نگه دارند.

رزاقی گفت: «در سال ۲۰۱۶، در تهران تفکرات آرزومندانه زیادی وجود داشت که این مرد یک تاجر است و می‌تواند یک توافق واقعاً خوب به ما بدهد. اما خیلی زود واقعیت، همه را شوکه کرد. با اینحال باید امیدوار بود که هنوز فرصتی برای نوعی توافق وجود دارد، زیرا ایران نیز از گذشته درس گرفته است.»

منبع: بلومبرگ / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱