اولین سفر

دیپلماسی ایرانی:  رافائل گروسی، مدیر‌کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به‌ منظور دیدار با مقامات عالی‌رتبه کشورمان، شامگاه چهارشنبه وارد تهران می‌شود. این سفر بنا بر دعوت جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته و طبق برنامه، روز پنجشنبه ملاقات‌های رسمی مدیر‌کل آژانس در ایران آغاز خواهد شد. در صورت حضور گروسی، این اولین سفر او به ایران پس از روی کار آمدن دولت مسعود پزشکیان است. به گزارش شرق، آخرین سفر او به هفدهم اردیبهشت‌ سال جاری باز‌می‌گردد که با هدف حضور در اولین کنفرانس هسته‌ای ایران در اصفهان انجام شد.

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم‌زمان با اعلام اینکه در هفته جاری به تهران می‌آید، گفت‌وگوهای خود در جریان این سفر را بسیار مهم توصیف کرد و در همین راستا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیروز (یکشنبه) در اطلاعیه‌ای اعلام کرد‌ رافائل گروسی، مدیرکل دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل، روز چهارشنبه به منظور دیدار با مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران به تهران سفر خواهد کرد و درباره تمام جنبه‌های مربوط به بیانیه مشترک توافق‌شده با ایران در مارس ۲۰۲۳ بحث‌های فنی خواهد داشت. به نوشته ایسنا، در ادامه این اطلاعیه آمده است: «دیدارهای او در تهران، مبتنی بر گفت‌وگوهای مدیرکل با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در ماه سپتامبر خواهد بود».

رافائل گروسی نیز در‌این‌باره ضروری دانست که‌ «در اجرای بیانیه مشترک توافق‌شده با ایران در مارس ۲۰۲۳ پیشرفت اساسی داشته باشیم. بنابراین سفر من به تهران در این زمینه بسیار مهم خواهد بود». پیش‌تر و روز چهارشنبه هفته گذشته، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادعا کرد ممکن است ظرف چند روز آینده به تهران سفر کند. رافائل گروسی این مطلب را در یک نشست خبری در شهر «رم» ایتالیا مطرح ‌و بیان کرد: «شاید تا چند روز دیگر (این سفر انجام شود). هنوز باید زمان آن را تأیید کنیم، اما این سفر انجام خواهد شد». به نوشته ایرنا، این دیپلمات ارشد حوزه هسته‌ای در پاسخ به پرسشی درباره اینکه پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، چه چیزی ممکن است در برخورد با ایران تغییر کند؟ ادعا کرد ‌«استقرار دولت جدید در واشنگتن به معنای رویکردهای متفاوت است».

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تبیین گفته خود افزود: «من قبلا با دولت ترامپ کار کرده‌ام و با هم همکاری کرده‌ایم. انتظار دارم به همین شکل ادامه دهم». گروسی پیش‌تر خاطرنشان کرده بود‌ برای حل‌وفصل مسائل باقی‌مانده پادمانی با ایران، آماده است که با دولت چهاردهم تعامل کند. وی در آخرین نشست شورای حکام آژانس که اواخر شهریور ‌برگزار شد، اظهار کرد: «پس از انتخابات در ایران، من با رئیس‌جمهور پزشکیان مکاتبه کردم و تمایل خود را برای دیدار با او در تهران برای ازسرگیری گفت‌وگو و همکاری بین آژانس و ایران نشان دادم».

 تلاش مدیرکل آژانس برای تعامل با دولت پزشکیان

گفتنی است اوایل مهرماه جاری بود که رافائل گروسی درباره برقراری تماس با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور جدید ایران و دیدارش با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک مدعی شد: «من نامه‌ای از رئیس‌جمهور پزشکیان در تابستان دریافت کردم که نشان‌دهنده تمایل او به ملاقات با من بود و ما دقیقا یکی از کارهایی که انجام دادیم، دیدار با عراقچی، وزیر امور خارجه ایران بود که من او را خیلی‌ خوب می‌شناسم و تجربه زیادی در مسائل هسته‌ای و مذاکرات دارد». مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر داد‌: «ما در حال آماده‌کردن زمینه برای آن جلسه هستیم که باید به تعبیر خودشان، پیشرفتی واضح و یک نقطه عطف باشد. پس باید ببینم چه می‌شود. چیزهای زیادی وجود دارد که باید درباره آنها بحث کنیم و برای آن آماده می‌شویم».

گروسی که با شبکه پی‌بی‌اس گفت‌وگو می‌کرد، در پاسخ به پرسشی درباره ادعای کشف ذرات اورانیوم در مکان‌های اعلام نشده در ایران و اینکه آیا تهران تمایلی به حل این موضوع دارد، با بیان اینکه «ما در این زمینه راستی‌آزمایی می‌کنیم»، ابراز امیدواری کرد که این موضوع حل‌وفصل شود. گروسی درباره این پرسش که آیا محدودیت‌های اعمال‌شده برای ادامه فعالیت چند بازرس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این کشور را لغو خواهد کرد؟ اذعان کرد: «آنها (ایران)‌ این کار را نخواهند کرد. متأسفانه گفته‌اند که بازرسان ما را که از مراکز مختلف بازدید می‌کنند، از فهرست خارج کرده‌اند و به آن بازگردانده نمی‌شود. بنابراین، صادقانه بگویم‌ من از این موضوع ناامید هستم. اما همان‌طور که قبلا هم گفتم، آن کشتی حرکت کرده است. ما ادامه می‌دهیم. ما تلاش خواهیم کرد تا بهترین کار را انجام دهیم و مطمئنا آن را انجام خواهیم داد».

این دیپلمات برجسته هسته‌ای همچنین در پاسخ به موضوع افزایش غنی‌سازی اورانیوم در ایران تا سطح ۶۰ درصد ورود کرد و در جواب این نکته که آیا آژانس بین‌الملل انرژی اتمی قادر به انجام مذاکره با تهران در‌این‌باره خواهد بود؟ متذکر شد: ‌«این دقیقا همان کاری است که ما می‌خواهیم انجام دهیم. ما می‌خواهیم یک اساس مذاکره معتبر درباره مواد (هسته‌ای)، با توجه به ظرفیت‌های تولید از نظر سانتریفیوژها و سایر مواردی که آماده‌سازی آنها واقعا ضروری است، دوباره ایجاد کنیم». رئیس دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل افزود که، «من درباره مذاکره نهایی یا گسترده صحبت نمی‌کنم. من درباره آماده‌کردن زمینه برای آن صحبت می‌کنم. اگر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توانایی گفتن آنچه وجود دارد را ندارد، آنگاه پایه‌های اساسی برای یک مذاکره صحیح به‌سادگی از دست رفته است». گروسی یادآور شد: «من معتقدم همتایان ایرانی من این را درک می‌کنند. پس بیایید امیدوار باشیم که این تعامل، برقراری مجدد تماس و سفر آتی من به تهران، یک اتفاق مثبت باشد».

 آخرین دور مذاکرات تهران و آژانس

لازم به یادآوری است که آخرین دور از مذاکرات مستقیم رافائل گروسی با مقامات کشورمان به اواخر شهریور‌ سال جار در وین بازمی‌گردد. در این زمینه و به گزارش مرکز دیپلماسی‌ عمومی و اطلاع‌رسانی سازمان انرژی اتمی ایران، محمد اسلامی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی، هم‌زمان با نخستین روز برگزاری شصت‌و‌هشتمین نشست سالانه کنفرانس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، با رافائل گروسی در وین دیدار و گفت‌‌وگو کرد. رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در تشریح جزئیات دیدارش با مدیرکل آژانس اظهار کرد: ‌«در گفت‌وگوها با رافائل گروسی مروری بر وضعیت فی‌مابین داشتیم و به وی اعلام شد که با جدیت توسعه صنعت هسته‌ای ایران را که در چارچوب ضوابط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و البته مورد حمایت آژانس است، دنبال می‌کنیم».

اسلامی این را هم افزود که‌ «در این نشست پیشنهاد شد‌ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند از فرصت‌ها و ظرفیت‌هایی که جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرده است، به‌‌عنوان یک قطب منطقه‌ای استفاده کند؛ این موضوع مورد استقبال و تشویق مدیرکل آژانس قرار گرفت». به گفته معاون رئیس‌جمهور: «همچنین در این دیدار مقرر شد در زمینه موضوعات هسته‌ای که در چارچوب برجام مطرح می‌شود، از طریق تنظیم برنامه‌ها و تداوم رفت‌و‌آمدها و گفت‌وگوی سازنده به‌گونه‌ای که تأمین‌کننده منافع ایران و حل‌وفصل موضوعات باقی‌مانده باشد را ادامه دهیم».

اسلامی، ضمن مثبت ارزیابی‌کردن این جلسه تصریح کرد: «روند گفت‌وگوها در جلسه با مدیر کل آژانس خوب بود و به اعتقاد بنده این دیدار یک گام رو به جلو محسوب می‌شود. مهم‌ترین پیام این جلسه آن بود که دنیا بداند ارتباط ایران با آژانس به‌ شکل پایدار ادامه دارد و تحت هیچ شرایطی با عملیات فشار روانی و سیاه‌نمایی این روند دچار آسیب نخواهد شد و ما روند را به‌گونه‌ای که تأمین‌کننده منافع ایران باشد، دنبال خواهیم کرد». به دبنال انجام این نشست بود که رافائل گروسی نیز با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق)، نوشت: «با محمد اسلامی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در مورد اهمیت حفظ تعامل، توافق داشتیم. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنین خبر داده است که به‌زودی و برای دیدارهای مهم سیاسی و فنی به تهران سفر خواهد کرد. این دیدار در حاشیه شصت‌وهشتمین کنفرانس عمومی آژانس اتمی در وین برگزار شد».

اولین گزارش گروسی در دولت پزشکیان

هشتم شهریور سال جاری/ ۲۹ آگوست ۲۰۲۳ بود که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در اولین گزارش خود پس از روی کار آمدن دولت مسعود پزشکیان به اعضای شورای حکام اعلام کرد که ذخایر اورانیوم بسیار غنی‌شده در ایران طی ماه‌های اخیر افزایش یافته است و همچنین ادعا شده که علی‌رغم صدور قطع‌نامه‌ در آخرین نشست شورای حکام آژانس، ایران همکاری با آژانس را بهبود نداده است. یکی از دو گزارش محرمانه سه‌ماهه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که ارائه شده است، ادعا می‌کند ایران ۱۶۴.۷ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد در اختیار دارد که این میزان نسبت به گزارش قبلی در ماه مِی، ۲۲.۶ کیلوگرم افزایش یافته است. براساس این گزارش ادعایی، ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۲۰ درصد ایران نیز با ۶۲.۶ کیلوگرم افزایش به ۸۱۳.۹ کیلوگرم رسیده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنین می‌گوید برآورد‌ها نشان می‌دهد ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران از آخرین گزارش سه‌ماهه‌ ۴۴۹.۵ کیلوگرم کاهش یافته و تا ۱۷ آگوست به ۵۷۵۱.۸ کیلوگرم رسیده است.

بر‌اساس این گزارش، ایران هشت آبشار سانتریفیوژ پیشرفته از نوع IR6 در سایت فردو اضافه کرده است که مجموع سانتریفیوژهای جدید را به ۱۰ خوشه می‌رساند. البته ادعا شده که سانتریفیوژهای جدید هنوز فعال نیستند و عملیات غنی‌سازی در آنها انجام نمی‌شود. طبق این گزارش، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس انرژی اتمی، مدعی بود که طی سه‌ماهه گذشته هیچ پیشرفتی در حل‌وفصل مسائل ادعایی پادمانی و همچنین مجوز بازرسان آژانس که ایران براساس حقوق حاکمیتی مصرح در ماده ۹ موافقت‌نامه جامع پادمان لغو کرده، حاصل نشده است. همان زمان گروسی بر‌اساس گزارش یاد‌شده امیدوار بود که «تبادل اولیه او با رئیس‌جمهور پزشکیان در چارچوب یک سفر زودهنگام به ایران و برقراری یک گفت‌وگوی سازنده که به‌سرعت به نتایج ملموس منجر شود، پیگیری خواهد شد‌». مدیرکل آژانس انرژی اتمی مرداد‌ماه نیز طی نامه‌ای به مسعود پزشکیان و تبریک پیروزی او در انتخابات ریاست‌جمهوری، برای سفر به ایران و گفت‌وگو درباره همکاری‌های میان دو طرف اعلام آمادگی کرد. همان زمان گروسی مدعی شده بود که کاهش تعهدات برجامی، دید آژانس بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران را کم کرده است.

به دنبال انتشار گزارش‌‌های فصلی شهریور‌ماه دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل، وال‌استریت‌ ژورنال هم در آن زمان در مطلبی به تحلیل محتوای این ادعا درباره پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران به موازات تحولات خاورمیانه ناظر بر جنگ غزه و روی کار آمدن دولت مسعود پزشکیان پرداخت. به نوشته این نشریه آمریکایی: «این اولین گزارش پس از روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید این کشور است. یکی از شعارهای انتخاباتی مسعود پزشکیان، هدف تقویت اقتصاد از طریق مذاکره برای پایان تحریم‌های غرب علیه تهران بود. این گزارش‌ زمانی منتشر می‌شود که خاورمیانه در جنگی تمام‌عیار قرار دارد».

وال‌استریت‌ ژورنال ادامه داد: «طی نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ماه ژوئن (خرداد ۱۴۰۳)، کشورهای غربی رسما تهران را به گسترش برنامه هسته‌ایش و عدم همکاری ادعایی آن با این آژانس متهم کردند. آنها تهدید کرده‌اند که این اقدامات در‌نهایت می‌تواند پرونده هسته‌ای این کشور را به شورای امنیت سازمان ملل متحد بکشاند. در پاسخ، ایران گفت‌ صدها سانتریفیوژ جدید را نصب خواهد کرد که اورانیوم غنی‌شده فعلی را به خلوص بالاتر تبدیل می‌کند. گزارش فصلی (شهریور/آگوست) نشان داد که این کار، از جمله در تأسیسات زیرزمینی فردو، آغاز شده است. در این مجتمع، ایران هشت آبشار از سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر (بیش از هزارو 300 دستگاه) را نصب کرده است».

به ادعای این نشریه: «پیشروی ایران برای تبدیل‌شدن به یک دولت آستانه هسته‌ای، بحث‌ها در واشنگتن در مورد نحوه برخورد با تهران را شدت بخشیده است. جمهوری‌خواهان می‌گویند‌ بخش عمده گسترش برنامه هسته‌ای ایران در زمان ریاست‌جمهوری بایدن رخ داده، در‌حالی‌که برخی از دموکرات‌ها می‌گویند برنامه هسته‌ای تهران در صورت عدم خروج دونالد ترامپ از برجام، همچنان محدود می‌ماند. بایدن مانند سلف‌های خود تعهد کرده که از گریز هسته‌ای ایران جلوگیری کرده و مقامات دولتش می‌گویند همچنان به دنبال دیپلماسی برای حل بن‌بست هسته‌ای این کشور هستند. برنامه هسته‌ای ایران همچنین چالشی برای رئیس‌جمهور جدید این کشور ایجاد می‌کند اما تصمیم نهایی در مورد برنامه هسته‌ای و سیاست امنیتی تهران با او نیست. ایالات متحده و کشورهای اروپایی هشدار داده‌اند‌ احتمال تعامل عمیق‌تر با تهران در مورد برنامه هسته‌ای و مسائل دیگر به کاهش برنامه هسته‌ای تهران و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بستگی دارد. تصمیم برای لغو تحریم‌ها تقریبا به طور قطع به توافق هسته‌ای جدیدی نیاز خواهد داشت».

اکنون که نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده آمریکا روشن شده و مجددا دونالد ترامپ به کاخ سفید بازگشته است، باید دید‌ آینده مناسبات تهران و آژانس چه سمت‌و‌سویی پیدا خواهد کرد. اگرچه رافائل گروسی عنوان داشته استقرار دولت جدید ترامپ در واشنگتن به معنای رویکردهای متفاوت است، اما در سوی دیگر امکان تغییر رویکردهای تهران هم محتمل است. چنانی که کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی، طی مصاحبه‌ با شبکه خبری «المیادین» لبنان، با بیان اینکه «اگر ایران با خطر موجودیتی روبه‌رو شود، دکترین نظامی خود در خصوص تولید سلاح اتمی را تغییر خواهد داد، تصریح کرده بود: «اکنون ایران توان ساخت سلاح اتمی را دارد». حال باید دید‌‌ سفر پیش‌روی رافائل گروسی به ایران و اولین دیدارش با مقامات دولت پزشکیان در تهران چه خروجی برای کاهش اختلافات و تنش بین دو طرف‌ (تهران و آژانس) به دنبال دارد و معادلات منطقه‌ای و جهانی پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ چه اقتضائاتی را برای پرونده هسته‌ای و مذاکرات احتمالی رقم خواهد زد./شرق