مناسبات تهران و آژانس در دولت چهاردهم

فصل تنش زدایی در راه است؟

۱۸ شهریور ۱۴۰۳ | ۰۸:۰۰ کد : ۲۰۲۸۰۹۴ اخبار اصلی پرونده هسته ای
در حالی دولت چهاردهم سکان امور را به دست گرفته که به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین و فوری‌ترین اقدامات رسیدگی به وضعیت پرونده هسته‌ای و نیز بهبود مناسبات با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد. در این زمینه دولت سیزدهم روند پرچالشی را با آژانس طی کرد و انبوهی از مشکلات جدی را برای دولت جدید به یادگار گذاشت که وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی می‌بایست به شکل عاجل درصدد تعدیل شرایط جاری برآیند.
فصل تنش زدایی در راه است؟

مالک مصدق، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: در حالی دولت چهاردهم سکان امور را به دست گرفته که به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین و فوری‌ترین اقدامات رسیدگی به وضعیت پرونده هسته‌ای و نیز بهبود مناسبات با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد. در این زمینه دولت سیزدهم روند پرچالشی را با آژانس طی کرد و انبوهی از مشکلات جدی را برای دولت جدید به یادگار گذاشت که وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی می‌بایست به شکل عاجل درصدد تعدیل شرایط جاری برآیند. به گزارش شرق، اگر چه گزارش جدید آژانس هم لحنی ضدایرانی داشت، اما تصمیم درست مسعود پزشکیان برای دیدار با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گام اول می‌تواند پالس مثبتی برای این نهاد و غربی‌ها باشد که دولت تازه نفس در تهران نگاهی متفاوت از قبل دارد و به دنبال تنش‌زدایی است.

پیرو آنچه گفته شد، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اخیرا در گفت‌وگوی اختصاصی با العربیه به برنامه هسته‌ای ایران پرداخت و با وجود آنکه نسبت به «ادامه انباشت اورانیوم غنی‌شده در این کشور» ابراز نگرانی کرد، ولی در ادامه تصریح کرد که، «پاسخی از رئیس‌جمهور جدید ایران دریافت کردم و او موافقت کرده است که باید دیدار کنیم». وی توضیح داد که، «از رئیس‌‌‌جمهور جدید پاسخی دریافت کردم که او پیام قبلی من مبنی بر لزوم تعامل هر چه سریع‌‌‌تر برای برقراری گفت‌‌‌وگوی سازنده، روان و ملموس به منظور رسیدن به ضمانت‌‌‌های معتبر درباره ماهیت صلح‌‌‌آمیز برنامه هسته‌‌‌ای ایران را تأیید کرد». به گفته گروسی، «باید تلاش کنیم این کار را زمان مناسب و در آینده‌‌‌ای نه چندان دور انجام دهیم. چون در غیر این صورت قطعا بی‌‌‌فایده خواهد بود». مدیرکل آژانس اتمی، «پاسخ رئیس‌جمهور ایران را نشان دهنده وجود پتانسیل برای گفت‌وگوهای تازه میان دو طرف با هدف تضمین ماهیت صلح آمیز فعالیت‌های هسته‌ای ایران دانست». البته گروسی در بخش دیگری از مصاحبه با العربیه، بدون اشاره به همکاری‌های مستمر و همیشگی تهران با آژانس اتمی گروسی بر لزوم افزایش شفافیت و همکاری ایران، به‌ویژه با توجه به پیشرفت در توانمندی‌های هسته‌ای این کشور تاکید کرد.

پیش تر و همزمان با پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست جمهوری دوره چهاردهم و آغاز به کار دولت جدید در ایران، رافائل گروسی برای سفر به تهران و دیدار و گفت‌وگو با مقامات جمهوری اسلامی ابراز تمایل کرده بود. این در حالی است که دیپلمات ارشد حوزه هسته‌ای در ادامه گپ و گفتش با شبکه عربستانی به اختلافات تهران و آژانس هم اشاره داشت و در تشریح آن افزود: «همچنان نکاتی وجود دارد که باید روشن شود و پاسخ‌‌‌هایی که باید به آژانس داده شود که تاکنون ارائه نشده است. بنابراین انتظار در جامعه بین‌المللی وجود دارد و من خوشحالم که نامه‌‌‌ای از رئیس‌‌‌جمهور جدید دریافت کردم». مدیرکل آژانس سپس برای سفر به ایران اعلام آمادگی کرد و گفت: «آماده‌‌‌ام که به تهران بیایم و به گفت‌‌‌وگو ادامه دهم و البته با رئیس‌‌‌جمهور جدید همان‌طور که با اسلاف او همین‌طور بوده، تعامل داشته باشم».

او در پاسخ به این سؤال که «چرا آژانس اتمی از زمان درگذشت رئیس‌جمهور فقید ایران درباره برنامه هسته‌‌‌ای این کشور سکوت کرده و آیا ایران درخواستی برای وقفه در این کار داشته است؟» تاکید کرد: «خیر. به هیچ وجه این‌‌‌طور نبوده است و این وقفه تنها ناشی از تحولات رخ داده به دلیل فقدان رئیس‌‌‌جمهور و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امورخارجه ایران بوده است که با او در تماس مستقیم و منظم بودم». البته در مقابل ادعاهای گروسی، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی روز جمعه و در یادواره شهدای گلزار آهومحله محمودآباد به پرونده انرژی هسته‌ای ایران اشاره کرد و اظهار داشت که، «بیش از ۲۰ سال است که پرونده هسته‌ای برای ایران باز شده و استکبار و صهیونیست‌ها عنوان می‌کنند که ایران برنامه پنهانی و اعلام نشده هسته‌ای دارد و با این ترفند این کانون‌ها می‌خواهند به آژانس انرژی اتمی فشار بیاورند». معاون رئیس‌جمهور تصریح کرد که، «آژانس انرژی اتمی براساس ضابطه هر کس به آن خبری مبنی بر فعالیت هسته‌ای در هر گوشه‌ای از جهان بدهد وظیفه بررسی و رسیدگی دارد و چیدمان این مرکز توسط خود نظام سلطه چینش می‌شود. بنابراین از جنسی که خودشان می‌خواهند چینش می‌کنند و در ۲۰ سال گذشته فشار‌های فراوان به ایران آوردند».

 برجام قابل احیا نیست؟

ناگفته نماند که یکی از نخستین و مهم‌ترین محورهایی که گروسی با العربیه درباره آن سخن گفت، برجام بود. به نوشته نور نیوز، اظهارات مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره این توافق پس از گفته‌های عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، نشان می‌دهد که گروسی به بن‌بست به وجود آمده پیرامون برجام واقف است و به همین دلیل تصریح کرده است که «این توافق از جهاتی به دلیل واقعیت‌های برنامه هسته‌ای ایران زایل شده است»، هرچند دلایل گروسی با آنچه ایران به آن معتقد است، تفاوت دارد و وی دلیل این زایل شدن را پیشرفت هسته‌ای ایران اعلام کرده، اما واقعیت این است که جمهوری اسلامی ایران پس از خروج رئیس‌جمهور سابق آمریکا از این توافق و بدعهدی اروپا، تلاش کرد تا راه خود را در صنعتی که به آن نیازمند است، بگشاید و تولید سانتریفیوژهای نسل جدید، افزایش سرعت و میزان غنی‌سازی را در همین راستا می‌توان ارزیابی کرد. در هر صورت برجام در وضعیت کنونی از کار افتاده و این مهم را عراقچی هم مورد تاکید قرار داده و گفته بود که برجام دیگر به شکل کنونی قابل احیا نیست.

در همین باره فایننشال تایمز هم طی گزارشی تحلیلی ادعا می‌کند که، «تهران هم چنان بر حفظ غنی سازی اورانیوم و توانمندی‌های تحقیقاتی ایران اصرار دارد. اما بند‌های اصلی توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ در سال آینده منقضی خواهد شد و دیپلمات‌های غربی معتقدند حل بحران کنونی نیازمند توافقی جدید است». آنطور که انتخاب به نقل از فایننشال تایمز نوشته گویا «دولت بایدن احتمالا علاقه چندانی نسبت به انجام مذاکرات جدی ندارد، زیرا در آستانه انتخابات قرار دارد. همزمان جنگ اسرائیل و حماس ادامه دارد و به ادعای این رسانه، ایران از گروه‌های شبه نظامی منطقه از حزب الله لبنان گرفته تا حوثی‌های یمن حمایت می‌کند». یک مقام ارشد دولت آمریکا در گفت‌وگو با فایننشال تایمز ادعا کرده، «هرچند پزشکیان ممکن است ادبیاتی را که ایران در تعامل با غرب به کار می‌برد یا نحوه تعامل در موضوعات حقوق بشری در داخل را تغییر دهد، اما در نهایت تصمیمات مهم در اختیار او نیست...؛ ما همچنان نگرانی‌های بسیار عمده‌ای درباره رفتار ایران داریم. از جمله ادامه حمایت آنها از نیرو‌های نیابتی در خاورمیانه، ادامه حمایت از روسیه... برخورد با حقوق بشر در داخل و گسترش فعالیت‌های هسته ای».

نشریه مذکور ادعاهای خود را اینگونه ادامه می‌دهد که، ـوضعیت در کمتر مقطعی از تاریخ جمهوری اسلامی اینچنین حساس و پیچیده بوده است. چون علاوه بر تنش‌های ناشی از جنگ اسرائیل و حماس، پزشکیان در شرایطی سکان هدایت دستگاه اجرایی کشور را در دست می‌گیرد که کشور گرفتار بازی‌های سیاسی و دعوا‌های جناحی شده است. رئیس‌جمهور جدید ابزار‌های محدودی در اختیار دارد. او وارث یک اقتصاد تحریم زده و بیمار است. اگر پزشکیان شکست بخورد، ایران همچنان در مسیر یک رویارویی اجتناب ناپذیر با غرب بر سر فعالیت‌های هسته‌ای اش باقی خواهد ماند. مشکلات اقتصادی همچنان ادامه خواهد یافت و ناامیدی‌های داخلی تشدید خواهد شد. اما اگر او موفق شود، ریاست جمهوری اش می‌تواند بخشی از تنش‌های داخلی و خارجی را کاهش دهد. این مشکلات از سال ۲۰۱۸ یعنی زمان خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا از توافق هسته‌ای و اجرای سیاست فشار حداکثری در جریان بوده است».

ولی نصر، استاد امور بین‌الملل و مطالعات خاورمیانه دانشکده مطالعات بین‌المللی پیشرفته جانز هاپکینز در این باره می‌گوید: «این یک دوره چهار ساله حیاتی است... نتیجه انتخابات فقط یک مهلت است. صرف انتخاب پزشکیان نمی‌تواند سیاست را تغییر دهد یا ما را به مکان دیگری برساند. این روند است که تعیین می‌کند این انتخاب می‌تواند مثمر ثمر باشد یا نه. بخش اعظم آنچه پزشکیان قادر به تحقق یا عدم تحقق آن است بستگی به دیگر بازیگران قدرتمند درون ایران و اقدامات دولت‌های غربی‌ای دارد که مدت هاست صبرشان از اقدامات تهران به سر آمده و باور چندانی به تغییر آن ندارند». البته این رسانه در ادامه گزارشش باور دارد که «پیروزی ترامپ در انتخابات ماه نوامبر بر پیچیدگی وضعیت موجود اضافه خواهد کرد. اما منبع مطلعی در ایران خبر داده که حتی اگر ترامپ مجددا به قدرت برسد تهران علاقه‌مند به مذاکره با او خواهد بود، به این امید که شخصیت معامله گر وی بتواند گشایشی برای انعقاد یک توافق ایجاد کند. »

علی واعظ، کارشناس مسائل ایران در گروه بین‌المللی بحران هم به فایننشال تایمز می‌گوید، «بهترین نتیجه می‌تواند این باشد که ایران و آمریکا در کوتاه مدت به یک ساز و کار «آرامش در برابر آرامش برسند؛ چیزی مشابه آنچه در سپتامبر سال گذشته به دست آمد که در بر دارنده تبادل زندانیان بود و دولت بایدن توافق کرد که ۶ میلیارد دلار از پول نفت ایران را آزاد نماید». اما واعظ افزود: «در خصوص اینکه چه چیزی مطلوب است، چه چیزی قابل قبول است و چه چیزی ممکن است، ناهماهنگی‌ای بین انتظارات ایران و غرب وجود دارد و از این جهت این گفت‌وگو‌ها بسیار دشوار خواهد بود». در پایان گزارش مذکور قید شده که«برای پزشکیان دستیابی به یک توافق و جلوگیری از بروز یک جنگ منطقه‌ای اهمیت حیاتی دارد. هرچند او در خصوص طرح‌های اقتصادی دولتش به صورت کلی صحبت می‌کند، اما به احتمال زیاد این اقتصاد است که تعیین می‌کند، آیا او می‌تواند شکاف رو به گسترش میان مردم ایران و حکومت را برطرف کند یا خیر».

 از قطع‌نامه خردادماه شورای حکام تا گزارش جدید آژانس

گفنی است که با صدور قطع‌نامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۵ ژوئن ۲۰۲۴ (۱۶ خرداد ۱۴۰۳) و درخواست از ایران برای همکاری با بازرسان آژانس باردیگر برنامه هسته‌ای به کانون اصلی منازعه ایران و غرب بدل شد. هر چند که اکنون شاهد تغییر دولت در تهران هستیم، اما در قطع‌نامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که از سوی سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان پیشنهاد شده بود، آمده است که: «تداوم فعالیت‌های تحقیقاتی بازرسان برای انجام مؤثر فعالیت‌های راستی‌آزمایی آژانس در ایران ضروری است». سه کشور اروپایی در بیانیه‌ای مشترک، مدعی شدند که «شورای حکام باید ایران را در قبال تعهدات قانونی‌اش پاسخ‌گو کند».

بر حسب ادعای این سه کشور، «نه‌تنها برای چنین اقدامی بسیار دیر شده، بلکه ایران باید فوراً، به‌طور کامل و بدون ابهام با آژانس همکاری کند». پیش از این سه کشور اروپایی در کوشش برای تشدید فشارها علیه جمهوری اسلامی ایران با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد، اگرچه به بازگشت تحریم‌های سازمان ملل اشاره‌ای صریح نداشتند، اما یادآور شدند که قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ (۲۶ مهر ۱۴۰۴) منقضی خواهد شد و امکان اعمال تحریم‌های بین‌المللی پس از این تاریخ وجود دارد. در نامه تروئیکا قید شده است که «تشدید تنش هسته‌ای ایران، برجام را توخالی کرده و ارزش آن را برای هدف عدم اشاعه [تسلیحات کشتارجمعی] کاهش داده است». دیپلمات‌های غربی و دیگر منابع نزدیک به سه کشور اروپایی بر این باورند که هدف از فرستادن این نامه تلاش برای افزایش فشار بر ایران در داخل شورای امنیت و خرید زمان برای یک راه‌حل دیپلماتیک قبل از انقضای امکان سازوکار مکانیسم ماشه و اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در سال آینده است.

لازم به ذکر است که تهران هم در پی صدور قطع‌نامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در روز پنجم ژوئن، اعلام کرده بود که قصد دارد هشت آبشار سانتریفیوژ جدید را در تأسیسات فردو نصب کند. در گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که روز جمعه ۲۸ ژوئن به دست خبرگزاری رویترز رسیده، آمده است: «بنابر راستی‌آزمایی‌های آژانس، از زمان آخرین گزارش رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون جمهوری اسلامی ایران چهار آبشار سانتریفیوژ از هشت آبشار سانتریفیوژ IR-6 را در واحد یک FFEP (تأسیسات هسته‌ای فردو) نصب کرده است» جمهوری اسلامی ایران هنوز مشخص نکرده است که چه زمانی تزریق اورانیوم را به این سانتریفیوژها آغاز می‌کند. به نوشته روز نو، در مورد محتوا و ادبیات قطع‌نامه سوم شورای حکام پس از تصویب برجام می‌توان آن را تندتر از دو مورد قبلی دانست. در کنار آن، قطع‌نامه جدید بیشتر بر مسائل پادمانی و متهم کردن ایران به نقض موافقت‌نامه پادمان متمرکز است و گزارش جامعی هم که قطع‌نامه خواستار تهیه آن شده، در این زمینه است. خطر قطع‌نامه هم اینجاست؛ به این معنا که از نظر طرف مقابل دیگر مسئله کاهش تعهدات “داوطلبانه” برجامی ایران مهم و مطرح نیست؛ بلکه”نقض” موافقت‌نامه الزام آور پادمانی را برجسته می‌کند؛ این در حالی است که تهران همچنان خود را متعهد به اجرای این توافق‌نامه می‌داند و واکنش‌ها به قطع‌نامه‌های شورای حکام را در چارچوب آن تفسیر می‌کند. همین اتفاق خود واجد دلالت‌های خاصی در جهت بازگشت به نقطه صفر و دوران قبل از برجام است و قطع‌نامه اخیر را می‌توان مقدمه‌سازی برای گذار حقوقی و قانونی به دوران فرابرجامی دانست.

به موازات این نکات، هشتم شهریور ماه بود که خبرگزاری رویترز ادعا کرد که، «مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی برای اعضای شورای حکام عنوان داشته ذخایر اورانیوم بسیار غنی‌شده در ایران طی ماه‌های اخیر افزایش یافته است و همچنین ادعا شده که علی‌رغم صدور قطع‌نامه‌ در آخرین نشست شورای حکام آژانس، ایران همکاری با آژانس را بهبود نداده است». هم چنین یکی از دو گزارش محرمانه سه‌ماهه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که ارائه شده است، ادعا می‌کند ایران ۱۶۴.۷ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد در اختیار دارد که این میزان نسبت به گزارش قبلی در ماه مِی، ۲۲.۶ کیلوگرم افزایش یافته است. براساس این گزارش ادعایی، ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۲۰ درصد ایران نیز با ۶۲.۶ کیلوگرم افزایش به ۸۱۳.۹ کیلوگرم رسیده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنین می‌گوید برآورد‌ها نشان می‌دهد ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران از آخرین گزارش سه‌ماهه، ۴۴۹.۵ کیلوگرم کاهش یافته و تا ۱۷ آگوست به ۵۷۵۱.۸ کیلوگرم رسیده است.

بر‌اساس این گزارش، ایران هشت آبشار سانتریفیوژ پیشرفته از نوع IR-6 در سایت فردو اضافه کرده است که مجموع سانتریفیوژهای جدید را به ۱۰ خوشه می‌رساند. البته گفته شده است که سانتریفیوژهای جدید هنوز فعال نیستند و عملیات غنی‌سازی در آنها انجام نمی‌شود. طبق این گزارش، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس انرژی اتمی مدعی شده است که طی سه‌ماهه گذشته هیچ پیشرفتی در حل‌وفصل مسائل ادعایی پادمانی و همچنین مجوز بازرسان آژانس که ایران براساس حقوق حاکمیتی مصرح در ماده ۹ موافقتنامه جامع پادمان لغو کرده، حاصل نشده است. گروسی بر‌اساس گزارش یاد‌شده امیدوار است «تبادل اولیه او با رئیس‌جمهور پزشکیان در چارچوب یک سفر زودهنگام به ایران و برقراری یک گفت‌وگوی سازنده که به‌سرعت به نتایج ملموس منجر شود، پیگیری خواهد شد‌». مدیرکل آژانس انرژی اتمی ماه پیش طی نامه‌ای به مسعود پزشکیان و تبریک پیروزی او در انتخابات ریاست‌جمهوری، برای سفر به ایران و گفت‌وگو درباره همکاری‌های میان دو طرف اعلام آمادگی کرد. گروسی مدعی است که کاهش تعهدات برجامی، دید آژانس بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران را کم کرده است.

با توجه به سطح و نوع اختلافات و شکاف تهران با آژانس و غرب، نوز نیوز در تحلیل سمت و سوی سیاست خارجی دولت چهاردهم پیرامون مذاکرات هسته‌ای و پیرو آن، احتمال سفر گروسی به تهران این ارزیابی را داد که، «نگرانی‌های قابل تأمل ایران، واقعیت بسیار مهمی است و که تا زمانی که این نگرانی‌ها رفع نشوند، نمی‌توان به آینده مذاکرات و توافقات امید داشت. در صورت رفع این نگرانی‌ها از سوی غرب و با توجه به حسن‌نیت جمهوری اسلامی در همکاری با آژانس، می‌توان گمانه‌هایی را درباره آغاز دور جدید مذاکرات لغو تحریم‌ها، مطرح کرد. اگر طبق گفته مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، هدف سفر آتی وی رفع ابهامات واقعی و نه پیگیری ادعاها باشد، ایران هم از آن استقبال خواهد کرد، اما تداوم اقدامات و اتهام زنی راه به جایی نخواهد برد»./شرق

کلید واژه ها: ایران رافائل گروسی آژانس بین المللی انرژی اتمی سازمان انرژی اتمی مسعود پزشکیان آمریکا جو بایدن خاورمیانه اسرائیل بنیامین نتانیاهو قطعنامه شورای امنیت شورای حکام پرونده هسته ای ایران


( ۲ )

نظر شما :