ریل گذاری برای ۲۰۲۴؟!

دیپلماسی ایرانی: روز سه شنبه خبرگزاری رویترز مدعی شد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش جدید خود اعلام کرده ایران تولید اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد خود را افزایش داده است. ایسنا با انتشار گزارش رویترز اعلام داشت که، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده که ایران کاهش سرعت تولید اورانیوم‌ غنی‌شده خود تا خلوص ۶۰ درصد در چند ماه گذشته را پایان داده و به حالت قبلی بازگردانده است. بسیاری از دیپلمات‌ها بر این باورند که این کاهش، که از ژوئن امسال آغاز شده بود، نتیجه مذاکرات اخیر میان آمریکا و ایران بوده است که منجر به آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران از کره جنوبی و تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا شد.

خبرگزاری رویترز با استناد به بیانیه‌ای که مدعی است درباره این گزارش محرمانه آژانس به اعضای خود رویت کرده است، گزارش داد  که ایران «تولید اورانیوم با خلوص بالای خود را افزایش داده و رویه پیشین کاهش تولیدات خود از اواسط ۲۰۲۳ را به پایان رسانده است.» در این بیانیه همچنین آمده است که از زمان کاهش این تولیدات، تاسیسات نطنز و فردو اورانیوم را تا ۶۰ درصد و با سرعت ۳ کیلوگرم در ماه تولید می‌کردند. طبق توضیحات آژانس، ایران تا کنون، مقادیر کافی اورانیوم غنی‌شده با خلوص ۶۰ درصد برای تولید سه بمب هسته‌ای و مقادیر بیشتری اورانیوم با غنای پایین در اختیار دارد. ایران در حال غنی‌سازی اورانیوم تا خلوص ۶۰ درصد در تاسیسات نطنز و فردو است.

دراین بیانیه همچنین آمده است: «آژانس تایید می‌کند که از پایان نوامبر ۲۰۲۳، سرعتی که ایران تولید اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد را انجام می‌داد، در این دو تاسیسات تا حدود ۹ کیلوگرم در هر ماه افزایش یافته است.» طبق توضیح آژانس، حدود ۴۲ کیلوگرم از اورانیوم غنی‌شده تا خلوص ۶۰ درصد توسط ایران، مقداری است که نمی‌توان ساختن یک بمب هسته‌ای را با آن نادیده گرفت. رویترز در ادامه با اشاره به این بیانیه آژانس نوشت: «بازرسان آژانس  درابتدا، تغییراتی را در ۲۵ نوامبر در تولیدات فردو مشاهده کردند که پس از اعلام این تغییر از سوی ایران در ۲۲ نوامبر بود و سرعت تولید در آن محل‌ها نیز در حال بازگشت به سطح قبل از کاهش دادن آن  بود.» این بیانیه می‌افزاید «بازرسان همچنین افزایش سرعت تولید در نطنز در ۲۷ نوامبر را نیز گزارش کردند. آژانس سپس مقدار تولیدات در نطنز را در ۱۹ دسامبر و در فردو را در ۲۴ دسامبر راستی‌آزمایی کرد. آژانس به طور رسمی به اعضای خود درباره کاهش سرعت تولید تا سه‌شنبه گزارشی نداده بود.» 

*** ریل گذاری مبهم گروسی

البته قبل تر و در آذر ماه امسال هم رافائل گروسی، مدیرکل آژانس در گفت‌وگویی با شبکه فرانس‌۲۴ پیرامون وضعیت پرونده هسته ای ایران، تهران را تهدید به اعمال تحریم یا حتی ارجاع پرونده به شورای امنیت کرده بود. این دیپلمات ارشد هسته‌ای در ابتدای مصاحبه‌اش راجع به ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران با بیان اینکه «تهران تسلیحات هسته‌ای ندارد»، مدعی شد که ایران از توانمندی‌های لازم در این زمینه (ساخت سلاح هسته‌ای) برخوردار است که این نگران‌کننده‌ است. گروسی با اشاره به توافق هسته‌ای (برجام) که در آن ایران با قدرت‌های جهانی توافق کرد در ازای لغو تحریم‌ها برنامه هسته‌ای خود را محدود کند، از واردشدن برجام به برزخ سیاسی از زمان خروج آمریکا از توافق در سال ۲۰۱۸ گفت و به زعم او، ایران هم از آن پس پایبندی به این توافق را متوقف کرد.

از این‌رو او در این گفت‌وگو عنوان کرد امکان انجام‌دادن فعالیت‌هایی برای تهران فراهم شد که تا حدی می‌تواند نگران‌کننده باشد؛ برای مثال، غنی‌سازی اورانیوم در سطوح بسیار بالا. مدیرکل آژانس، ایران را عضوی از پیمان منع اشاعه تسلیحات اتمی (ان‌پی‌تی) دانست و از این منظر به میزان همکاری ایران با آژانس درباره ذرات یافت‌شده اورانیوم در برخی تأسیسات در ایران ورود کرد. دراین‌باره، گروسی به وجود اختلافاتی بین دو طرف (تهران و آژانس) نقبی زد و گفت: «بازرسان آژانس ذرات اورانیوم غنی‌شده با خلوص بالا را در محل‌هایی که نباید اورانیومی در آن وجود می‌داشت، کشف کردند. بنابراین، مسائل زیادی درباره این برنامه هسته‌ای پیش آمد و ما در تلاش بوده‌ایم با ایران همکاری لازم را داشته باشیم تا آنها را حل کنیم.» این دیپلمات برجسته حوزه هسته‌ای در ادامه گفت‌وگو با فرانس ۲۴، اذعان کرد که، «آژانس در برخی موارد اختلافاتی با تهران موفق به حل آن شده و در برخی موارد دیگر این اختلافات با طرف ایرانی کماکان به قوت خود باقی است». 

گروسی از وجود سؤالات بی‌جواب فراوان آژانس درباره ابعاد پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران خبر داد و به زعم او اگرچه آژانس یک نهاد بین‌المللی است و به راهکارهای دیپلماتیک باور دارد اما در این زمینه، در شرایطی قرار داریم که مطلوب‌مان نیست و در این راستا، گروسی خواستار «همکاری کامل» ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شد. او در پاسخ به اینکه آژانس در صورت همکاری‌نکردن ایران چه تدابیری خواهد داشت، دست به تهدید تهران زد و عنوان کرد «اگر فعالیت راستی‌آزمایی و نظارت بازرسان آژانس رضایت‌بخش نباشد، می‌توان گفت ایران در حال عدم پایبندی به تعهدات بین‌المللی است و ممکن است کار به شورای امنیت سازمان ملل برسد یا تحریم‌هایی علیه تهران اعمال شود». گروسی این را هم افزود که «ایران می‌گوید می‌خواهد مانند یک کشور عادی و کشوری که در حال عمل به تعهدات خود است، با آن رفتار شود. آنچه ما می‌گوییم این است که (در) تأسیسات خود را باز و با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سطوح لازم همکاری کنید.»

در حالی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مصاحبه با شبکه فرانس‌۲۴، تهران را تهدید به اعمال تحریم یا حتی ارجاع پرونده به شورای امنیت کرد که ۹ آذر/ ۳۰ نوامبر در گفت‌وگویی با روزنامه فایننشال تایمز، تغییر لحن داد و با پیش کشیدن کلیدواژه «برجام ۲» از غرب خواست تا مذاکرات هسته‌ای با ایران را از سر بگیرد و از موضوع هسته‌ای ایران به دلیل جنگ حماس و اسرائیل غافل نشود. گروسی با بیان اینکه «نیاز به نوعی بازآفرینی سیستم گفت‌وگو با ایران وجود دارد»، از قدرت‌های جهانی خواست تا مذاکرات با ایران را از سر بگیرند و مسئله انباشت اورانیوم غنی‌شده در ایران فراموش نشود.

او با طرح این ادعا که افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده در ایران می‌تواند هشداردهنده باشد، گفت که، «البته ممکن است توجهات به سمت چیز دیگری باشد، اما این، مسئله را حل نمی‌کند و حتی ممکن است آن را حادتر کند، به این معنا که یک حس بی‌تفاوتی وجود دارد. ممکن است مردم به [موضوع هسته‌ای ایران] نگاه نکنند، اما مشکل همچنان وجود دارد». مدیرکل آژانس اتمی خاطرنشان کرد مذاکرات با ایران ممکن است به یک چارچوب جدید نیاز داشته باشد، نه تلاشی برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا در سال ۲۰۱۸ به‌طور یک‌جانبه از آن خارج شد. گروسی در مهم‌ترین بخش از سخنان خود موضوع برجام جدید یا برجام دوم را پیش کشید و در تشریح بیشتر آن توضیح داد که اکنون تلاش برای بازگرداندن [توافق هسته‌ای] به چارچوب برجام کارساز نخواهد بود. شما هنوز می‌توانید آن را یک برجام بنامید، باید یک برجام ۲ باشد یا چیزی شبیه به آن، زیرا باید خود را با شرایط وفق دهید.

گروسی همچنین مدعی شد وضعیت برنامه هسته‌ای ایران «بسیار نامشخص» است و از کشورها خواست «بنشینند و دوباره در این زمینه تعامل کنند». مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ادامه با اشاره وضعیت سیاسی در کشورهای مختلف که مانع از مشارکت کامل برخی از آنها می‌شود، گفت دیگر موانع پیش‌روی پیگیری مذاکرات هسته‌ای با ایران شامل حواس‌پرتی داخلی است. او تصریح کرد ما از دیگران نمی‌خواهیم که بر ایران فشار بیاورند، بلکه با ما تعامل کنند. برای موفقیت این امر باید حداقل سطح اجماع در جامعه بین‌المللی وجود داشته باشد و ایران هم باید واقعا با ما همکاری کند.

در گزارش های پیشین اشاره شده بود که مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با این موضع گیری ها و با پیش‌کشیدن برخی موضوعاتی از‌جمله لزوم توجه به انباشت اورانیوم غنی‌شده در ایران و فراموش‌نکردن این مسئله به‌واسطه جنگ بین اسرائیل و حماس، عملا در حال تفکر برای نحوه رفتار با تهران است؛ همچنان ‌که گروسی، درخواستی دال بر آغاز مذاکرات هسته‌ای با ایران را با هدف کنترل برنامه‌های تهران در این زمینه (هسته‌ای) مطرح می کند که در کنار هشدارش مبنی بر احتمال ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت، یک تضاد در موضع‌گیری‌های او، سیاست چماق و هویج را به ذهن متبادر می‌کند.

*** از واکنش واشنگتن تا پاسخ تهران

به دنبال انتشار گزارش جدید آژانس، یک مقام شورای امنیت ملی آمریکا با مطرح کردن ادعای مرتبط بودن فعالیت‌های اخیر نیروهای مقاومت منطقه به ایران، گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران را «نگران‌کننده» توصیف‌ کرد. یک سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا روز سه‌شنبه گفت که این کشور «تا حد زیادی نگران» گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره تولیدات اورانیوم با خلوص بالا توسط ایران است. طبق گزارش روزنامه عبری جروزالم پست، این مقام کاخ سفید با مطرح کردن ادعاهایی علیه تهران، پرونده هسته‌ای ایران را به مسائل منطقه ای گره زده و گفته که، تنش زایی هسته ای تهران در موقعیتی که نیروهای نیابتی تحت حمایت ایران به فعالیت‌های خطرناک و ثبات‌زدایشان در منطقه، از جمله حمله پهپادی مرگ‌بار اخیر  و دیگر حملات انجام‌شده در عراق و در سوریه و حملات حوثی‌ها علیه کشتی‌های تجاری در دریای سرخ نگران‌کننده‌تر است.

درمقابل، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی در حاشیه نشست دیروز چهارشنبه هیات دولت در جمع خبرنگاران در واکنش به ابراز نگرانی کاخ سفید برای ۶۰ درصد غنی سازی ایران، بیان کرد: ما همان غنای ۶۰ درصد را تولید می کردیم، نه کاری را تغییر دادیم و نه ظرفیت جدیدی ایجاد کردیم. این یک هیاهوی رسانه ای است که معمولا کاخ سفید و رژیم صهیونیستی برای فضاسازی از این عبارت ها استفاده می کنند تا فشار افکار عمومی دنیا را از جرم و جنایتی که در غزه انجام می دهند، کم کنند. با طرح این موضوعات می خواهند توجه را از روی غزه برداشته و متوجه ایران کنند. تاثیر هم نخواهد داشت. وی با تاکید بر اینکه این حرف‌ها یک هیاهوی رسانه ای است و اهدافی که دنبال می کنند کاملا مشخص است، تصریح کرد که مردم  مستحضر باشند که ما هیچ کار جدیدی انجام نداده ایم و همان فعالیت جاری خود را دنبال می کنیم که طبق چهارچوب و طبق ضوابط انجام می شود. پی تر، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی در پاسخ به آنچه غرب و آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران مدعی شدند، گفته بود که، «چون آنها به تعهدات خود عمل نکردند، ما هم بازگشت از تعهدات داریم. نمی‌شود تروئیکای اروپایی انتظار داشته باشند ما برجام را کامل اجرا کنیم ولی آنها تعهدات خود را عملی نکنند.»

در این بین میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین با انتشار گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران، از مانع‌تراشی آمریکا و شرکای اروپایی توافق هسته‌ای برای احیای آن از طریق مذاکرات وین انتقاد کرد. این دیپلمات روس ضمن اشاره به مفادی از گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران، در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که، «طبق گزارش آژانس،  ایران کاهش سرعت چند ماهه در غنی‌سازی اورانیوم تا خلوص ۶۰ درصد را متوقف کرده و به حالت قبل بازگردانده است.» اولیانوف با اشاره به وقفه در مذاکرات وین برای احیای توافق هسته‌ای که اجرای همه‌جانبه و کامل آن در پی خروج آمریکا از این توافق در سال ۲۰۱۸ مختل شد، اینگونه ادامه داد که، «اگر آمریکا و تروئیکای اروپا(آلمان، فرانسه و انگلیس) مانع احیای برجام در سال گذشته نشده بودند، سطح غنی‌سازی در ایران، در حال حاضر، از ۳.۶۷ درصد فراتر نبود.»

-    روایت وال‌استریت ژورنال از چرایی عدم مذاکره آمریکا با ایران

در پی انتشار گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران، وال استریت ژورنال طی گزارشی به بررسی چرایی تاخیر آمریکا درباره ازسرگیری مذاکرات بر سر موضوع هسته‌ای ایران و کاهش‌ تنش‌ها در روابطش با ایران پرداخت. ایسنا با انعکاس بخش هایی از مطلب مذکور گزارش داد که، «ایران تولید اورانیوم نزدیک به سطح تسلیحاتی خود را سه‌ برابر کرده و این نشان‌دهنده بی‌اثر ماندن تلاش‌های دیپلماتیک بی‌سروصدا میان واشنگتن و تهران برای کاهش تنش‌هاست.» روزنامه آمریکایی وال‌ استریت ژورنال با ادعای مرتبط بودن اقدامات اخیر نیروهای ممسلح منطقه با ایران، نوشت که، «این تحول در پی گسترش نقاط پرتنش‌ میان آمریکا و ایران انجام شده که این نیروها بارها، از زمان در گرفتن جنگ خون‌بار میان اسرائیل و حماس در ۷ اکتبر، با نیروهای آمریکایی در منطقه تبادل آتش کرده‌اند.» این رسانه آمریکایی ادامه داد که، «این افزایش تولیدات اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد، ایران را به میزان ۹ کیلوگرم در ماه و به سطح آن در ابتدای سال رساند.»

رسانه آمریکایی در ادامه با پیش کشیدن نقش کشورهایی چون عمان یادآور شد که، پس از برخی مذاکرات غیرمستقیم در مسقط در بهار امسال که میزبان‌ها نقش میانجی را در مذاکرات مقامات آمریکا و ایران داشتند،‌ تهران و واشنگتن اقداماتی انجام دادند که آمریکا امیدوار بود تنش‌ها را کاهش دهد و از ایجاد یک بحران در آستانه انتخابات آمریکا در نوامبر جلوگیری شود. با اینحال وال استریت ژرونال با اشاره به عدم مذاکره آمریکا با ایران، در بخش دیگری از این گزارش نوشت که، با وجود آنکه برگزاری مذاکرات بیشتری در نیمه اکتبر در عمان برنامه‌ریزی شده بود، اما واشنگتن آن را پس از حمایت تهران از حمله ۷ اکتبر حماس علیه اسرائیل لغو کرد. رسانه آمریکایی در پایان این را هم گفت که، «هیات ایالات متحده در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پاسخی فوری به درخواست اظهارنظر در این باره نداده است.»

در حالی وال استریت ژورنال این موضع را طرح می کند که با استناد به برخی گزارش‌های آذر ماه ازجمله خبرگزاری رویترز، دولت جو بایدن به دلیل موضوعاتی مانند جنگ غزه و اوکراین و در‌پیش‌بودن انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده فعلا به دنبال تقابل جدی با تهران در هیچ زمینه‌ای مانند هسته‌ای نیست. پیرو آنچه که رویترز گفته بود قبل تر به این نکته اشاره شده بود که، نوع واکنش تهران به هرگونه اقدام قهرآمیزی هم در وضعیت کنونی، واشنگتن را دست به عصا کرده است؛ کما‌اینکه پیش از آغاز نشست فصلی شورای حکام در ماه نوامبر، یک مقام ارشد اروپایی به رویترز گفته بود که، «درحال‌حاضر نمی‌توانیم علیه ایران قطع‌نامه‌ای تصویب کنیم؛ زیرا این کار ممکن است آنها را به غنی‌سازی ۹۰‌درصدی (اورانیوم لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای) وادار کند». با‌این‌حال همان زمان، دو دیپلمات دیگر غربی گفتند که تنها اقدام ممکن در ماه‌های آتی، حمایت از تلاش‌های سازمان بین‌المللی انرژی اتمی برای تقویت نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران خواهد بود.

اگرچه به گزارش آذر ماه رویترز، قدرت‌های غربی در ماه سپتامبر ایران را تهدید به تصویب یک قطع‌نامه الزام‌آور کرده بودند،‌ اما مقامات ارشد غرب اذعان دارند که در‌حال‌حاضر این امر ناممکن است. در‌همین‌حال شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نشست فصلی هزار‌و ۶۷۴ این شورا (۲۲ تا ۲۴ نوامبر/ یکم تا سوم آذر) از صادر‌کردن قطع‌نامه‌ای الزام‌آور علیه ایران خودداری کرد. اگرچه رافائل گروسی در مقام مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی موضع تهران را در سخنرانی آغازین خود محکوم و آن را «بی‌سابقه و مغایر با همکاری‌ لازم» تلقی کرد،‌ ولی در‌عین‌حال یک دیپلمات ارشد به خبرگزاری فرانسه هم گفت «اگرچه تصویر موجود خوشایند نیست، اما در‌حال‌حاضر واقعیت امر این است که رغبتی به برانگیختن واکنش ایران در شرایط جنگ در خاورمیانه وجود ندارد». 

البته این دیپلمات متذکر شده بود که تردید غرب در «سرزنش» ایران ممکن است تأثیر معکوس داشته و به گفته او، تنها منجر به «جسورترکردن» تهران شده است. همچنین کلسی دیونپورت یکی از اعضای اندیشکده «انجمن کنترل تسلیحاتی» نیز در مصاحبه با خبرگزاری فرانسه معتقد بود: «تصور‌کردن ایران در یک خلأ و پاسخ‌گو‌نکردنش، سیگنال اشتباهی به تهران می‌فرستد». این خبرگزاری (فرانسه) به موضع تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) و آمریکا در نشست شورای حکام درباره ایران هم پرداخت و نوشت اقدامات ایران با هشدار آمریکا و تروئیکای اروپایی در جلسه شورای حکام همراه شد. با درنظرگرفتن این نکات، اکنون شاهد یک نوسان سیاسی و دیپلماتیک بین خودداری بایدن در تنش‌زایی با تهران و تداوم تشدید اختلافات تهران-آژانس هستیم که می‌تواند وقوع هر گزاره‌ای را محتمل کند. لذا آنچه در گزارش واپسین روزهای آژانس علیه برنامه هسته ای ایران در میانه منازعه حماس و اسرائیل مطرح شده، می تواند ریل گذاری برای سال آتی میلادی در قبال تهران باشد. /شرق