دولت چهاردهم و کدامین سیاست خارجی؟

دیپلماسی ایرانی: دیگر برای همه واضح و مبرهن است که بزرگترین عامل بهم ریختگی اقتصاد، اختلال نظام بانکی و کاهش ارزش پول ملی تحریم های اولیه و ثانویه یک جانبه آمریکا علیه کشور است. با استقرار کابینه دولت چهاردهم دیگر می توان بحث در مورد کدامین سیاست خارجی و مهمترین موضوع آن چگونگی (مدیریت) رابطه با آمریکا را باز کرد. 

1- دو دسته تفکر در مورد سیاست خارجی و موضوع آمریکا در کشور وجود دارد: گروه اول معتقدند که دو کشور بصورت مبنایی و در اساس با یکدیگر تضاد لاینحل دارند و لذا تنها در شرایط تاکتیکی و در برخی مواقع  با توجه به تحولات جهانی  فرصت هایی به وجود می آید که باید از آن استفاده کرد. این گروه معتقد است که تحریم های یک جانبه آمریکا بر جمهوری اسلامی چنان در سیستم قانونگذاری فدرال و ایالتی آمریکا تبدیل به اصول شده که غیر قابل رفع و  دائمی است و  روسای جمهور آمریکا در صورت تمایل قدرت بسیار محدودی در اعمال تغییرات جزیی در آنها دارند. لذا تا تغییرات مبنایی در نظام بین الملل بوجود نیاید نباید انتظار داشت که این تحریم ها مرتفع شوند. بنابر این بهتر است به جای امتیاز دادن به آمریکا تلاش خود را روی کاهش اثرات تحریم متمرکز کنیم و امیدوار به آینده باشیم. این گروه در سه سال گذشته دولت را در دست داشتند ولی عملا نتوانستند از خود کار آیی نشان دهند.
گروه دوم معتقدند که اختلافات بین آمریکا و جمهوری اسلامی بخاطر رفتار و عملکرد (functionality) هر یک از آنهاست و در صورت تصمیم به کنار گذاشتن چنین رفتار و عملکردی دو کشور غیر از عادی سازی روابط می توانند به همکاری های منطقه ای و استراتژیک نیز فکر کنند. 

2- با بیانات و اعلام نظرات رئیس جمهوری منتخب در جریان انتخابات و بعد از آن و انتخاب تیم سیاست خارجی و راهبردی، ایشان را می توان از طرفداران گروه دوم دانست. این گروه لاجرم تلاش خواهند کرد که دوباره موضوعاتی که در ویترین اختلافات ایران و غرب قرار دارد را مورد کنکاش قرار دهد و چنانچه اعلام شده است موضوع برجام، لغو تحریم ها و FATF  را در دستور کار قرار دهند. 

3- قبول FATF  شاید راحت ترین و سریع ترین اقدامات در سیاست خارجی می تواند باشد چنانچه در جریان مباحث انتخابات نیز مشخص شد که صرفا در دور قبل یک تصمیم سیاسی دور از عقل و بخل ورزانه جلوی تصویب آن را گرفت و صدمات مالی زیادی به کشور زد.  

4- اما موضوع برجام ایران را با دو نوع معضل روبه رو کرده است سازمان ملل و آمریکا. در موضوع سازمان ملل، تیم مذاکره کننده سابق که هم اکنون نیز رشته امور را بدست گرفته است توانست با متن برجام ایران را در سال 2015 از مهلکه امنیتی سازی جهانی برهاند. این متن از لحاظ حقوقی و سیاسی تا کنون توانسته سپر محکمی برای فعالیت های اتمی کشور باشد، حال باید دید که تا در یک سال آینده که آخرین ضرب الاجل های مندرج در برجام سر می رسد چه نتیجه ای بدست خواهد آمد!
اما آمریکا با وضع قوانین تحریمی یک جانبه اولیه و ثانویه که از اول انقلاب اعمال و سپس توسط ترامپ تشدید و با ریاست جمهوری  بایدن ادامه یافت و به نظر می رسد همین وضعیت در دوران خانم هریس نیز در صورت انتخاب در نوامبر آینده  برقرار باشد شرایط ویژه ای را بر کشور تحمیل کرده است. موضوع اصلی کشور تحریم های آمریکاست که به مراتب از تحریم های سازمان ملل اجرایی تر و مخرب تر است.
مشکل ایران با آمریکا سه وجه کاملا مشخص و اعلام شده دارد: معادله نظام بین الملل، اسرائیل و برنامه اتمی. تمامی تحریم های آمریکا علیه ایران در واقع بر مبنای تنبیه ایران برای پیگیری سیاست های خود در یکی از این سه وجه است. در معادله نظام بین الملل سیاست خارجی کشور نشان داده که طرفدار تجدید نظر در نظم حاکم غربی است و راه حل را نیز  مبارزه با آن در کنار همکاری دربست با چین و روسیه می داند. در موضوع اسرائیل هم شرایط فعلی نشان می دهد که دو طرف با جنگ مستقیم فاصله زیادی ندارند. در رابطه با پرونده اتمی نیز تجربه دهه اخیر می گوید که صرف نظر کردن از برنامه اتمی به مراتب مهلک تر از به انتها رساندن آن است.

5- آورده و ظرفیت کشور برای مشارکت و تعامل در نظام بین الملل از چند چیز خارج نیست: اول استقلال و عدم تعهد در نظام بین الملل، این وجه با گرایش های غیر لازمی که به روسیه و چین در سال های اخیر شد به مقدار زیادی مخدوش شد ولی به سختی قابل بازسازی است. دوم، صادرات حدود دو ملیون بشکه نفت در روز به علاوه حدود 130 ملیون تن تولیدات پتروشیمی که با ارزش بازار ایران برای مبادلات و تجارت جهانی رابطه مستقیم دارد. سوم، قدرت نظامی و مشخصا قدرت موشکی. چهارم، ظرفیت محور مقاومت. پنجم، اتمی شدن قدرت نظامی ایران.

6- در شرایط فعلی تمام ظرفیت های کشور از قطعیت لازم برای یک مذاکره جامع بر خوردار نیستند. 

ارزش استقلال کشور در حاشیه روابط خارجی تک محوری سال های اخیر قرار گرفته و احتیاج به بازسازی دارد. صادرات نفت و پتروشیمی در انحصارهای خاص محدود شده و خاصیت اهرمی سیاسی خود را از دست داده است. محور مقاومت متاسفانه در یک نبرد با پایانی نامشخص فرو رفته و نمی توان در مورد ظرفیت سیاسی آن اظهار نظر قطعی کرد. پرونده اتمی نیز درگیر تناقض متن برجام 2015 با شرایط فعلی پیشرفت های اتمی کشور است. 

7- دولت 14 علیرغم علایق اعلامی مسیرهای ساده ای برای دنبال کردن سیاست خارجی خود ندارد. اگر بخواهد صرفا به اقتصاد در داخل سر و سامان دهد باید امتیازات بزرگی چه در پرونده اتمی و چه در مسائل منطقه ای واگذار کند. اگر بخواهد روابط خارجی مغایر توسعه فعلی را ادامه دهد باید خود را برای شرایط سخت تر داخلی مهیا کند. 

8- انتخاب های زیر می تواند مورد بررسی قرار گیرد که هر یک الزامات خود را دارد: 
الف، درگیر شدن تکنیکی با آژانس انرژی اتمی سازمان ملل برای رفع مشکلات فنی به امید جلوگیری از رفتن دوباره پرونده به شورای امنیت و وضع تحریم های جدید سازمان ملل. 
ب، مذاکره با خود آمریکا در هر سه مورد نظام بین الملل، اسرائیل و پرونده اتمی.
ج، خارج کردن محور مقاومت از بحران فعلی و تثبیت وضعیت آن از طریق یک مصالحه منطقه ای برای مشخص شدن وزن سیاسی کشور در یک مذاکره احتمالی.
د، تشدید بحران منطقه ای به امید رسیدن به یک تفاهم متوازن در منطقه.
ه، ادامه وضع سترون و کجدار و مریز  فعلی.