آیا احیای برجام دیگر محلی از اعراب دارد؟

دیپلماسی ایرانی: هفته گذشته دولت بایدن دست به یک پوست اندازی سیاسی و دیپلماتیک در قبال ایران، برجام و سپاه زد، از اعلام تصمیم قاطع کاخ سفید برای عدم خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی تا اعمال دور جدید تحریم علیه فروش نفت ایران و فشار به آتن برای توقیف و مصادره محموله نفتی جمهوری اسلامی؛ مجموعه این شرایط سبب شد که ایران هم جمعه گذشته دست به توقیف دو نفتکش یونانی در آب های خلیج فارس بزند. اقدامی که علاوه بر تبعات مخرب بر مناسبات ایران و یونان روابط ایران و اتحادیه اروپا را هم تحت شعاع قرار می دهد دولت بایدن از ابتدا با تحریک تهران برای انجام این اقدام سعی داشته است شرایط رادیکالی را شکل دهد که اهداف و منافع تامین شود. آنچه که می خوانید گفتگویی است با کوروش احمدی دیپلمات پیشین ایران در سازمان ملل و تحلیلگر حوزه بین الملل تا دلایل تغییر رفتار و ادبیات واشنگتن در اعمال ایران مورد کالبدشکافی قرار گیرد

 با مصادره محموله نفتی ایران توسط آمریکا و به دنبالش توقیف دو نفتکش یونانی توسط جمهوری اسلامی سوال این است که آیا واشنگتن با علم به اقدام متقابل تهران از قصد تهران را در مسیر قرار داد که به توقیف نفتکش های یونانی منجر شود یا اینکه ایالات متحده این تصور را داشت به دلیل مشکلات عدیده داخلی، ایران سیاست انفعال را در پیش خواهد گرفت؟

به نظر من گزینه اول نزدیک به واقعیت است. چون باید به سابقه این دست اقدامات نگاه کنیم. در طول دو سال گذشته هر زمان که آمریکایی ها و دیگر کشورها اقدام به توقیف نفتکش های ایران در سایر مناطق جهان کرده اند شاهد اقدام متقابل جمهوری اسلامی بوده ایم. بنابراین بسیار بعید است که هم یونان و هم ایالات متحده اقدام متقابل تهران را در نظر نگرفته باشند.

 پس به باور شما آتن و واشنگتن با آگاهی از احتمال اقدام مشابه تهران دست به مصادره نفت ایران زده اند؟
 
با توجه به سوابق امر به نظر می رسد یونان و آمریکا در خصوص حساسیت ایران مبنی بر توقیف محموله های نفتی و نفتکش های خود آگاه بوده است.

 اگر با علم به حساسیت تهران این اقدام صورت گرفته، دلیل تحریک ایران توسط ایالات متحده چه بوده است؟ آیا مصادره نفت ایران را مکمل تحریم چهارشنبه گذشته آمریکا علیه فروش نفت ایران و تصمیم قاطع بایدن برای عدم خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی می دانید؟

شاید نتوان اقدام آمریکا برای مصادره محموله نفتی ایران در سواحل یونان را به شکل مستقیم با تصمیم بایدن برای عدم خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی و اعمال تحریم های چهارشنبه گذشته ربط داد.

چرا؟

چون سوابق نشان می دهد این دست توقیف نفتکش ها و اقدامات متقابل ایران برای اولین بار نیست که روی می‌دهد. حدود یک  سال و نیم پیش هم شاهد توقیف ۴ نفتکش با محموله بنزین ایران به سمت ونزوئلا بودیم. حدود یک سال پیش هم یک محموله نفتی ایران توسط آمریکا توقیف و مصادره شد و عواید حاصل از فروش آن به صندوقی واریز شد که بر مبنای آرای برخی از دادگاه های برای قربانیان قربانیان تروریسم در نظر گرفته شده است. ضمن اینکه از مدت‌ها قبل توقفیت و مصادره نفتکش ها و محموله های نفتی ایران در دستور کار آمریکایی ها بوده است. البته من معتقدم که اقدام یونان برای توقیف نفتکش روسی با محموله نفتی ایران و مصادره آن توسط آمریکا و همچنین اقدام متقابل ایران برای توقیف نفتکش های یونانی می تواند به تشدید تنش منجر شود. این تصاعد تنش با برخی اقدامات دولت بایدن در داخل آمریکا مانند اعلام غیررسمی تصمیم قاطع بایدن برای عدم خروج سپاه از گروه های تروریستی و یا اعمال تحریم های چهارشنبه گذشته علیه ایران همزمان شده است.

سوالی که بیشتر خودنمایی می کند این است که چرا شاهد تغییر ادبیات و رفتار بایدن در قبال ایران و برجام هستیم؟

اگر منظور تصمیم برای عدم خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی است که این مسئله اگرچه اخیراً مطرح شده است، اما به نظر می رسد از هفته ها پیش قابل پیش بینی بود. چرا که خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی، هم دلایل سیاسی دارد و هم دلایل تکنیکی، قانونی و حقوقی که این مهم در مرتبه دوم قرار دارد. اما چون شاهد شکل گیری جبهه ای از اکثریت سناتورها در برابر خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی هستیم تا جایی که طیف قابل توجهی از بدنه سناتورهای دموکرات هم مخالف آن مسئله هستند به نظر می‌رسد که هزینه سیاسی این اقدام برای دولت بایدن در آستانه انتخابات میان دوره‌ای کنگره بسیار بالا خواهد بود. لذا بدیهی بود که بایدن توان و تمایلی برای خروج سپاه از لیست گروه‌های تروریستی نداشته باشد.

 اساسا دلیل یا دلایل اقدام آمریکا برای توقیف نفتکش روسی صرف ورودش به محدوده آب های اروپا به دلیل تحریم‌های این کشور (روسیه) بود. اگر پای تحریم روسیه در میان بود چرا محموله نفتی ایران مصادره شد؟

طبق تحریم های جدید اروپا علیه روسیه بعد از جنگ اوکراین هیچ نفتکش روسی حق پهلوگیری در بنادر اروپا برای گرفتن خدمات را ندارد. زمانی که این نفتکش روسی به دلیل بدی آب و هوا در یکی از بنادر یونان پهلو می گیرد با تحقیقات اولیه یونان هویت روسی نفتکش برای آتن محرز می شود لذا یونان طبق تحریم اروپا دست به توقیف نفتکش روسی می زند. اما زمانی که مالکیت محموله نفتی آن هم روشن می شود پای آمریکا نیز به مسئله باز می شود. چون همان طور که گفتم آمریکا هر جا که بتواند دست به توقیف و مصادره نفتکش ها و محموله های نفتی ایران خواهد زد. ابتدا مسئله توقیف نفتکش روسی به دلیل تحریم‌های اروپا مطرح بوده است.

 تبعات توقیف نفتکش های یونانی برای ایران، ولو با منطق پاسخگویی در برابر اقدام واشنگتن برای تهران چه خواهد بود. خصوصا که پای اتباع یونانی و دیگر کشورها در میان است؟

با توجه به سوابق این دست توقیف ها اتفاق حاد و یا تبعات خاص سیاسی و حقوقی در خصوص اتباع و خدمه نفتکش ها برای ایران روی نمی دهد. چون در کمترین زمان ممکن این خدمه آزاد می شوند. اینجا مسئله در اختیار گرفتن نفتکش و محموله نفتی آن است تا بتوان از طریق آن محموله نفتی ایران که توسط آمریکا مصادره شده است آزاد شود که این مهم امکان دارد چند روز، چند هفته یا چند ماه طول بکشد. کما اینکه در مسئله نفتکش انگلیسی مسئله دو ماه طول کشید.

آیا ایران به امید تکرار سناریوی گریس 1 اقدام به توقیف نفتکش های یونانی کرد یا نهایتاً شاهد تکرار وضعیت نفتکش کره جنوبی و سایر توقیف های مشابه ایران خواهیم بود؟

آنگونه که فضای رسانه‌ای حکایت دارد این محموله نفتی از بندر بصره بارگیری شده است و معلوم نیست که این محموله در این مرحله کماکان متعلق به عراق است یا تحت تملک یونان و آمریکا قرار دارد؟ چون به نظر می رسد این نفتکش های یونانی به سمت آمریکا در حرکت بوده اند. لذا به دلیل آنکه مالکیت حقوقی و تجاری این محموله نفتی مشخص نیست که در اختیار آمریکاست یا کماکان به عراق تعلق دارد نمی توان به شکل جدی به این سوال پاسخ داد. اما اگر این نفت در تملک شرکت آمریکایی است که آن را از عراق خریده است ایران به راحتی می‌تواند آن را مصادره کند تا زمانی که آمریکا محموله نفتی ایران را آزاد نماید. ولی اگر این محوله از نظر حقوقی و تجاری متعلق به عراق باشد و بغداد باید ضرر و زیان توقیف این محموله را بدهد دیگر ایران دست بازی برای تداوم این توقیف محموله نفتی ندارد. چون می تواند آثاری بر روابط تهران - بغداد داشته باشد.

 به باورتان تداوم این شرایط و فضای رادیکال به شکست احیای برجام منجر خواهد شد؟

اگرچه اتفاقات متعددی طی هفته‌های گذشته روی داده که به تصاعد تنش منجر شده است، اما هنوز نسبت به ادامه مذاکرات وین و حصول توافق خوش‌بین هست. چون حداقل طرفین در مواضع رسمی خود خواهان ادامه گفت و گوها برای احیای برجام هستند. اما در عین حال نمی‌توان مسائلی مانند توقیف محموله نفتی ایران توسط آمریکا، توقیف نفتکش های یونانی توسط ایران، تصمیم بایدن برای عدم خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی، اعمال تحریم چهارشنبه گذشته علیه فروش نفت ایران یا اقدامات اسرائیل برای ترور صیادخدایی و دیگر اقدامات علیه امنیت ایران را نادیده گرفت. بی شک این اقدامات با شدت و ضعف روی فضای مذاکرات اثر مخرب دارند، ولی نمی‌توان گفت که قطعاً مذاکرات به شکست رسیده است. چون در گذشته هم علیرغم وجود توقیف نفتکش ها و محموله های نفتی، ترور، جاسوسی، خرابکاری کماکان مذاکرات در دستور کار قرار داشت./شرق